Rzeczpospolita Babińska (obraz Jana Matejki)
| |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania | |
| Medium | |
| Wymiary |
96 × 200 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Rzeczpospolita Babińska – obraz Jana Matejki wykonany techniką olejną na płótnie w 1881 roku[1]. Obraz przedstawia epizod z dziejów kulturalnych Polski, a mianowicie spotkanie grupy towarzysko-literackiej Rzeczpospolita Babińska. Obecnie dzieło znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie[1].
Klub „Rzeczpospolita Babińska”[edytuj | edytuj kod]
Ugrupowanie Rzeczpospolita Babińska zostało utworzone w drugiej połowie XVI wieku za panowania Zygmunta II Augusta, z inicjatywy dwóch kalwinów – Stanisława Pszonki i Piotra Kaszowskiego[2]. Utworzone przez nich środowisko twórców miało progresywny charakter. Wyznanie religijne uczestników nie było poddawane osądowi, a zamiast religijnej żarliwości liczyła się wolność religijna. Członkami byli szlachcice z ziemi lubelskiej, którzy dzielili pogodny humor założycieli. W spotkaniach grupy uczestniczyły także znamienite osobistości, jak Jan Kochanowski, Mikołaj Rej czy Jan Andrzej Morsztyn. Miejscem spotkań był pałac w Babinie. Poprzez humor i dowcip członkowie mogli liczyć również na „awans” w strukturze politycznej Rzeczypospolitej Babińskiej, jako że założyciele lubili nadawać tytuły za komiczne przechwałki i opowieści. Babińczycy wyśmiewali faktyczny porządek polityczny w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powstawali babińscy hetmani, arcybiskupi, wielkorządcy, urzędnicy szlacheccy, senatorzy i łowczy[3]. Z czasem Rzeczpospolitą Babińską zaczęto utożsamiać z przesadzonym lub absurdalnym humorem, była też przywoływana przez późniejszych twórców literackich aż do XIX wieku[4].
Historia obrazu[edytuj | edytuj kod]
Według Krystyny Sroczyńskiej obraz pierwotnie znajdował się w kolekcji doktora Mariana Gorzkowskiego, przyjaciela Jana Matejki i największego kolekcjonera obrazów artysty za jego życia[5]. W 1938 roku cztery obrazy z kolekcji Gorzkowskiego, w tym Rzeczpospolita Babińska (1881), zostały wypożyczone na wystawę do Muzeum Narodowego w Warszawie, a następnie powierzone na przechowanie[6]. W trakcie II wojny światowej obraz został wywieziony z muzeum, by następnie doczekać się rewindykacji i powrócić do zbiorów.
Opis obrazu[edytuj | edytuj kod]
Na obrazie Stanisław Pszonka w koronie ze słoneczników, arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Dzierzgowski siedzi w fotelu, poeta i sekretarz królewski Andrzej Trzecieski z piórem w ręku obok Pszonki, wojewoda lubelski Piotr Firlej siedzi przy stoliku, Andrzej Frycz Modrzewski siedzi obok Firleja, Piotr Kaszowski w słomianym kapeluszu, Mikołaj Rej wsparty o stolik, ksiądz i pisarz Stanisław Orzechowski rozmawia z Rejem, jego żona Magdalena Chełmska huśta się obok, lutnista królewski Valentin Bakfark i lekarz-filozof Sebastian Petrycy siedzą na lewo pod drzewem, Jan Kochanowski z kronikarzem Marcinem Bielskim grają w szachy, heraldyk Bartosz Paprocki siedzi roześmiany za grającymi w szachy, ze wzniesionymi kielichami stoją magnaci: Jan Łaski, Mikołaj Oleśnicki i stolnik sandomierski Stanisław Lupa Podlodowski.
Jan Matejko odzwierciedlił pogodny humor babińczyków i ich beztroskę poprzez tło, w którym znajduje się rozświetlony sad. Prawdopodobnie za model artyście posłużył jego własny sad przy dworku w Krzesławicach[1]. W swojej estetyce Rzeczpospolita Babińska nawiązuje do humanistycznej kultury szesnastowiecznej, co współgra z czasem akcji obrazu. Umieszczanie scen typowych dla wnętrz w plenerze, takich jak bankiety, było popularnym zabiegiem we włoskim malarstwie renesansowym. Motyw zabawy i biesiady na łonie natury wywodzi się z gatunku literackiego, jakim jest sielanka, która została spopularyzowana w renesansowej Europie. Sięga ona korzeni literatury antycznej, co tłumaczy jej ważne miejsce w kulturze odrodzenia antyku – renesansie. W Polsce nie zabrakło rodzimych poetów idyllicznych, do których należał uczestnik spotkań babińskich – Jan Kochanowski. Sielanka jako świecki gatunek literacki wpisuje się w ideały wolności religijnej Rzeczypospolitej Babińskiej i podkreśla humanistyczną naturę ugrupowania. W oddaniu idyllicznego nastroju Republiki Babińskiej pomogła Matejce wiedza z zakresu literatury, historii Polski i malarstwa historycznego.
Obraz został namalowany w układzie horyzontalnym, co pozwoliło artyście na szerokie ukazanie sceny. Przedstawia ona grupę mężczyzn i kobiet w historycznych strojach, biesiadujących w sadzie. W tle można dostrzec dworek. Uczestnicy biesiady biorą udział w prostych przyjemnościach, takich jak spożywanie alkoholu, choć widać też bardziej kulturalne rozrywki jak gra w szachy czy gra na lutni. W centrum obrazu można dostrzec założyciela grupy, Stanisława Pszonkę, pierwszego burgrabię Rzeczypospolitej Babińskiej. Jest on otoczony przez znamienite osobistości, z których część została zidentyfikowana w litografii z 1881 roku autorstwa Leona Piccarda oraz Andrzeja Pruszyńskiego.
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Rzeczpospolita Babińska [online], Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie [dostęp 2024-01-09].
- ↑ Stanisław Tworek, W kręgu sporów o „Rzeczpopolitą Babińską”, [w:] Rocznik Lubelski 15, s. 156.
- ↑ Stanisław Tworek, W okresie reformacji i renesansu, [w:] A. Aleksandrowicz i inni red., Z przeszłości kulturalnej Lubelszczyzny, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1978, s. 43.
- ↑ Stanisław Tworek, W okresie reformacji i renesansu, [w:] A. Aleksandrowicz i inni red., Z przeszłości kulturalnej Lubelszczyzny, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1978, s. 45.
- ↑ Krystyna Sroczyńska, Matejko: obrazy olejne, Warszawa: Arkady, 1993, s. 12, ISBN 978-83-213-3651-0.
- ↑ Krystyna Sroczyńska, Matejko: obrazy olejne, Warszawa: Arkady, 1993, s. 13, ISBN 978-83-213-3651-0.