Savitaipale

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Savitaipale
Ilustracja
Dzwonnica z pomnikiem D.E.D. Europaeusa, 1980
Herb
Herb
Państwo

 Finlandia

Region

Karelia Południowa

Podregion

Lappeenranta

Kraina historyczna

Karelia

Prowincja

Finlandia Południowa

Zarządzający

Johanna Mäkelä

Powierzchnia

690,56[1] km²

Populacja (2023-05)
• liczba ludności


3220[2]

Położenie na mapie Finlandii
Mapa konturowa Finlandii, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Savitaipale”
Ziemia61°11′50″N 27°41′00″E/61,197222 27,683333
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Savitaipale – gmina w Finlandii, położona w południowo-wschodniej części kraju, należąca do regionu Karelia Południowa.

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Pochodzenie nazwy Savitaipale nie jest jednoznacznie wyjaśnione[3]. Jedna z teorii mówi o pochodzeniu od Saimaa-taival lub Savontaival[3], przy czym taival w języku fińskim oznacza drogę, odcinek[4]. Innym wyjaśnieniem jest pochodzenie od Savilahti Taipale – Savilahti, zatoki która odchodzi z jeziora Saimaa w kierunku jeziora Kuolimo – w skrócie Savitaipale[3].

Administracja[edytuj | edytuj kod]

Gmina zarządzana jest przez wójta (fiń. Kunnanjohtaja) i radę gminy, w której zasiada 21 członków. W wyniku wyborów do władz lokalnych w 2021 roku, w radzie najwięcej miejsc zajmują przedstawiciele Partii Centrum (10 na 21)[5]. Wójtem gminy od 2021 roku jest Johanna Mäkelä[6], która zastąpiła na tym stanowisku Kimmo Kainulainena[7].

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Gmina leży w południwo-wschodniej części Finlandii w regionie Karelia Południowa, nad jeziorami Kuolimo i Saimaa[8]. Centrum Savitaipale leży nad jeziorem Kuolimo, na obszarze drugiego łańcucha polodowcowych wzgórz Salpausselkä[8]. Oddalone jest o 37 km od Lappeenranty, o ok. 80 km od Kouvoli, ok. 70 km od Mikkeli i ok. 200 km od Helsinek[8]. Na terenie gminy znajduje się 9 wiosek: Havo, Heituinlahti, Hyrkkälä, Kuivasensaari, Paimensaari, Partakoski, Savitaipaleen kirkonkylä, Säänjärvi i Välijoki[9].

Savitaipale położone jest na terenie geoparku Saimaa[10]. Większa część gminy leży na obszarze drugiego łańcucha polodowcowych wzgórz Salpausselkä[11]. W okresie ostatniego zlodowacenia (11 600–11 400 lat temu) w pobliżu centrum gminy (Lavikanlahti) znajdował się jeden z największych i najdłużej utrzymujących się kanałów odpływowych[11].

Skały macierzyste regionu uformowały się, kiedy glina i piasek z dna dawnego morza uległy przeobrażeniu w gnejs łyszczykowy podczas fałdowania 1900 milionów lat temu[11]. W tym samym czasie ze skał wulkanicznych tworzących dno dawnego morza utworzyły się wąskie pasy przebiegające równoległe do depozytów gnejsu[11]. Podczas fałdowania doszło do stopienia się skorupy ziemskiej i powolnej krystalizacji magmy, wskutek czego powstało wiele skał plutonicznych, m.in. granodioryt i gabro[11]. Najmłodsze skały macierzyste tworzy granit rapakiwi skrystalizowany ok. 1650–1620 milionów lat temu[11].

Skały macierzyste przykrywa cienka, luźna warstwa materiału powstałego w procesach erozyjnych i depozytowych związanych ze zlodowaceniem, przede wszystkim piasku i żwiru[11].

W wodach jeziora Kuolimo przetrwały relikty z epoki lodowej – kur rogacz i Salvelinus[11].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pozostałości twierdzy Kärnäkoski (2006)
Zniszczone Savitaipale po wojnie domowej w 1918 roku
Kościół w Savitaipale (2014)
Gmach szkoły podstawowej w Heituinlahti (2017)

Pierwsze ślady osadnictwa w regionie pochodzą z okresu epoki kamienia (3000–1600 p.n.e.) i zostały znalezione nad jeziorem Kuolimo[3]. Współcześnie południowe brzegi Kuolimo opasuje szlak turystyczny „Ślady Epoki Lodowej – Człowiek Epoki Kamienia”, a w miejscu nazywanym Rovastinoja odtworzono prehistoryczną chatę z torfu[12]. Na terenie gminy odkryto również prehistoryczne rysunki naskalne[13].

Savitaipale należało do ewangelicko-luterańskiej parafii Lappee a od 1570 roku do parafii Taipalsaari[3]. W 1639 roku stało się samodzielną parafią, obejmującą 46 wiosek w regionie Taipalsaari i 2 w obszarze Mäntyharju[3]. W XIX w. przeprowadzono reformę administracyjną i zadania związane z biznesem, edukacją, opieką socjalną i zdrowotną przejęły nowo utworzone gminne władze świeckie[3]. Parafia zajmowała się wyłącznie sprawami kościelnymi[3]. Z uwagi na zaginięcie protokołów, przyjmuje się, że świecka administracja rozpoczęła działalność w 1867 roku[3]. Prawa głosu przyznano wszystkim członkom gminy z fińskim obywatelstwem i płacącym lokalne podatki, a liczba głosów zależała od stanu posiadania[3].

W 1791 roku na przesmyku między jeziorami Kuolimo i Saimaa rosyjski generał Aleksandr Suworow (1729–1800) wzniósł twierdze Kärnäkoski i Partakoski jako jeden z elementów nowego systemu obronnego Sankt Petersburga[14]. Miały one służyć jako bazy dla rosyjskiej floty na jeziorze Saimaa na szlaku wodnym między twierdzą w Lappeenrancie a Olavinlinną[14]. Po utworzeniu Wielkiego Księstwa Finlandii w 1809 roku Rosjanie opuścili obydwa forty, a z czasem twierdza Kärnäkoski została rozebrana[15].

Na początku XIX w. pastorem w Savitaipale był Peter Adolf Europaeus (1753–1825), który zajmował się językoznawstwem i literaturoznawstwem i przez ponad 20 lat korespondował z historykiem i językoznawcą Henrikiem Gabrielem Porthanem (1739–1804)[16]. Jego syn Daniel (1820–1884) również pasjonował się językami i literaturą, zbierał runy i opowieści ludowe, które m.in. wzbogaciły nowe wydanie Kalevali w 1849 roku[17]. Europaeusa upamiętnia lokalne muzeum poświęcone jego życiu i twórczości znajdujące się nad brzegiem jeziora Kuolimo[18] oraz pomnik–płaskorzeźba z 1971 roku dłuta Viljo Savikurje (1905–75) z podobizną badacza i cytatem Kullervo – jednego z bohaterów Kalevali[19].

W 1906 roku wzniesiono ratusz, który służył m.in. także jako kościół i archiwum[11]. Podczas wojny domowej w 1918 roku Savitaipale doznało rozległych zniszczeń[20], m.in. spaleniu uległ drewniany kościół[21]. Na miejscowym cmentarzu znajduje się zbiorowa mogiła Czerwonych oraz wzniesiony w 1920 roku pomnik upamiętniający poległych Białych[20].

W 1919 roku po wprowadzeniu powszechnego i równego prawa wyborczego, w Savitaipale wybrano pierwszą radę miejską[3]. W latach 20. XX w. obok rady funkcjonował także zarząd gminy[3].

W 1924 roku wzniesiono kamienny kościół w neogotyckim stylu narodowego romantyzmu według projektu Josefa Stenbäcka[22]. Do jego budowy użyto lokalnego granitu – rapakiwi[23]. Naprzeciwko kościoła stoi dzwonnica z 1779 roku[11]. Podczas wojny zimowej do Savitaipale ewakuowano władze diecezji z Wyborga[24].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Na koniec maja 2023 roku liczba mieszkańców gminy wynosiła 3220 osób[2]. Na koniec roku 2022 było to 3256 osób[25]. Prawie połowa mieszkańców gminy jest w wieku 15–64 lat – 49,7%, 39,4% powyżej 64 roku życia a 10,9% poniżej 15 roku życia (dane na koniec 2021 roku)[26]. Udział cudzoziemców wynosi 0,9% (dane na koniec 2021 roku)[26].

Odsetek mieszkańców powyżej 15 roku życia z wykształceniem co najmniej średnim wynosi 65,6% a z wykształceniem wyższym 20,3% (dane na koniec 2020 roku)[26].

Liczba ludności Savitaipale w latach 1987–2022
Źródło: Tilastokeskus[26][25]

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Gospodarka Savitaipale opiera się na rolnictwie, leśnictwie i turystyce[8]. Na terenie gminy funkcjonują niewielkie tartaki i zakłady obróbki drewna, przedsiębiorstwa z branży metalowej i surowcowej a także firmy budowlane, transportowe i przetwórstwa spożywczego[8]. Rola branży turystycznej nabiera coraz większego znaczenia[8]. W sezonie turystycznym liczba mieszkańców gminy ulega potrojeniu – na terenie gminy znajduje się ok. 3000 domków letniskowych[8].

W 2020 roku na terenie gminy zarejestrowane były 1169 osoby pracujące, stopa zatrudnienia wynosiła 72,4% a stopa bezrobocia 11,6%[26]. W usługach zatrudnionych było 65,7%, 16,6% w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie a 15,3% w przemyśle przetwórczym (dane na koniec 2019 roku)[26]. W 2019 roku na terenie gminy było 995 miejsc pracy[26].

Transport[edytuj | edytuj kod]

Centrum Savitaipale leży przy drodze nr 13 łączącej Lappeenrantę z Mikkeli[8]. Najbliższa stacja kolejowa i lotnisko zlokalizowane są w Lappeenrancie[8]. Centrum gminy ma połączenia autobusowe z Lappeenrantą i z Mikkeli[8].

Edukacja[edytuj | edytuj kod]

W gminie działają dwie szkoły podstawowe – szkoła w Heituinlahti z klasami 1–6 oraz Szkoła im. Europaeusa w centrum Savitaipale z klasami 1–9[8]. W centrum Savitaipale znajduje się również szkoła średnia oraz centrum kształcenia dzieci i dorosłych[8].

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Ludzie związani z Savitaipale[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Maanmittauslaitos: SUOMEN PINTA-ALA KUNNITTAIN 1.1.2020. 2020-01-01. [dostęp 2020-09-20]. (fiń.).
  2. ↑ a b Tilastokeskus: Preliminary population structure by area, 2023M01*-2023M05*. [w:] Statistics Finland's PX-Web databases [on-line]. [dostęp 2023-08-24]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l Savitaipale: Historiaa. [dostęp 2023-08-26]. (fiń.).
  4. ↑ Czesław Kudzinowski: Słownik fińsko-polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1988, s. 997. ISBN 83-232-0052-1.
  5. ↑ Kuntavaalit 2021: Savitaipale. [w:] tulospalvelu.vaalit.fi [on-line]. [dostęp 2021-11-14]. (fiń.).
  6. ↑ Savitaipaleen lumo toi Johanna Mäkelän kotiin – Sosiaalinen ja toimelias kunnanjohtaja ehti perehtyä yritysmaailmaan Floridassa asti, mutta kuntakenttä imaisi mukaansa. [w:] esaimaa.fi [on-line]. 2021-11-13. [dostęp 2021-11-14]. (fiń.).
  7. ↑ Savitaipale valitsi kunnanjohtajaksi aluetieteen huippuosaajan — tohtoriksi Kimmo Kainulainen väitteli kulttuuripääoman taloudellisesta merkityksestä. [w:] esaimaa.fi [on-line]. 2017-02-23. [dostęp 2020-09-21]. (fiń.).
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l Welcome to Savitaipale. [w:] savitaipale.fi [on-line]. [dostęp 2023-08-26]. (ang.).
  9. ↑ Kylät. [w:] savitaipale.fi [on-line]. [dostęp 2023-08-26]. (fiń.).
  10. ↑ SAIMAA GEOPARK MEMBER MUNICIPALITIES. [w:] www.saimaageopark.fi [on-line]. [dostęp 2023-08-26]. (ang.).
  11. ↑ a b c d e f g h i j Discover the hidden treasures of lake Saimaa!. [w:] www.saimaageopark.fi [on-line]. [dostęp 2020-09-20]. (ang.).
  12. ↑ Traces of the Ice Age – stone age man. [w:] www.visitsavitaipale.fi [on-line]. [dostęp 2020-09-20]. (ang.).
  13. ↑ Antti Lahelma: A Touch of Red. Archaeological and Ethnographic Approaches to Interpreting Finnish Rock Paintings. Helsinki: The Finnish Antiquarian Society, s. 262. [dostęp 2020-09-20].
  14. ↑ a b Museovirasto: Savitaipale. Kärnäkosken linnoitus. [w:] www.kyppi.fi [on-line]. [dostęp 2020-09-21]. (fiń.).
  15. ↑ Kärnäkosken linnoituksen historia. [w:] www.luontoon.fi [on-line]. [dostęp 2020-09-21]. (fiń.).
  16. ↑ Kyösti Väänänen: Europaeus, Peter Adolf (1753–1825). [w:] kansallisbiografia.fi [on-line]. 2000–10-11. [dostęp 2020-09-20]. (fiń.).
  17. ↑ Senni Timonen: Europaeus, David Emanuel Daniel (1820–1884). [w:] kansallisbiografia.fi [on-line]. 2001–02-28. [dostęp 2020-09-20]. (fiń.).
  18. ↑ Europaeus-museo. [w:] savitaipale.fi [on-line]. [dostęp 2023-08-26]. (fiń.).
  19. ↑ Europaeus-muistomerkki. [w:] www.savitaipale.fi [on-line]. [dostęp 2023-08-26]. (fiń.).
  20. ↑ a b Savitaipaleen seurakunta: Savitaipaleen seurakunta. [dostęp 2020-09-20]. (fiń.).
  21. ↑ Museovirasto: Savitaipale. Savitaipaleen tapuli. [w:] www.kyppi.fi [on-line]. [dostęp 2020-09-22]. (fiń.).
  22. ↑ Savitaipaleen seurakunta: Kirkko. [dostęp 2020-09-20]. (fiń.).
  23. ↑ Savitaipale centre kettle terrain and rapakivi church. [w:] www.saimaageopark.fi [on-line]. [dostęp 2023-08-26]. (ang.).
  24. ↑ Jaakko Ripatti: Viipurin hiippakunta, sota ja siirtoseurakunnat 1939-1949. [w:] www.kotimaa24.fi [on-line]. 2015-03-16. [dostęp 2020-09-20]. (fiń.).
  25. ↑ a b Tilastokeskus: Key figures on population by region, 1990-2022. [w:] Statistics Finland's PxWeb databases [on-line]. [dostęp 2023-08-24]. (ang.).
  26. ↑ a b c d e f g Tilastokeskus: Kuntien avainluvut. [w:] www.stat.fi [on-line]. [dostęp 2021-11-14]. (fiń.).
  27. ↑ Savitaipaleen seurakunta: strona oficjalna. [dostęp 2020-09-22]. (fiń.).
  28. ↑ Lappeenrannan ortodoksinen seurakunta: strona oficjalna. [dostęp 2020-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-23)]. (fiń.).
Podregiony i gminy regionu Karelia Południowa
Podregion Imatra
Podregion Lappeenranta

Herb regionu Karelia Południowa

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Savitaipale&oldid=72666973”