Smolník (powiat Gelnica)
| |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Kraj | |||
Powiat | |||
Starosta |
Margita Brutovská[1] | ||
Powierzchnia |
68,97[2] km² | ||
Wysokość |
567[3] m n.p.m. | ||
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|||
Nr kierunkowy |
+421 53[3] | ||
Kod pocztowy |
055 66[3] | ||
Tablice rejestracyjne |
GL | ||
Położenie na mapie kraju koszyckiego ![]() | |||
Położenie na mapie Słowacji ![]() | |||
48°43′49″N 20°44′24″E/48,730278 20,740000 | |||
Strona internetowa |
Smolník – wieś (obec) na Słowacji położona w kraju koszyckim, w powiecie Gelnica.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Wieś leży w Rudawach Spiskich, w samym sercu Gór Wołowskich, w głębokiej dolinie potoku Smolník, rozdzielającej grupę Złotego Stołu (na północy) od grupa Pipitki (na południu). Przez miejscowość biegnie droga nr 549 z Mníška nad Hnilcom w dolinie Hnilca przez Úhornianske sedlo do Rożniawy w Kotlinie Rożniawskiej[6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś została założona jeszcze w XIII w. jako osada górnicza. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1327[7], kiedy to uzyskała ona przywileje wolnego królewskiego miasta górniczego. Z końcem XV w. weszło ono do związku siedmiu wolnych miast górniczych Królestwa Węgierskiego (obecnie: wschodniej Słowacji), zwanego "Heptapolitaną". Na jego terenie wydobywano głównie srebro i miedź[8].
W połowie XV w. miasto znalazło się we władzy feudalnego "państwa", którego siedzibą był Zamek Spiski. Wchodziło kolejno w skład majątków Thurzonów i Csákich, którzy swoje kopalnie oraz huty miedzi i srebra wynajmowali w drodze przetargu różnym przedsiębiorcom. Z końcem XVII stulecia zakłady te przeszły na własność państwa, a nadzór nad nimi pełniła królewska Komora Górnicza. Największego rozwoju doświadczyło miasteczko w okresie burzliwego rozwoju górnictwa w XVIII w., kiedy było siedzibą m.in. górniczego sądu, inspektoratu, mennicy i szkoły górniczej[8].
W XIX w. wydobycie stopniowo zanikało z uwagi na wyczerpujące się złoża i rosnące koszty eksploatacji. Pod koniec tego stulecia uruchomiono w mieście fabrykę wyrobów tytoniowych, co pozwoliło częściowo ograniczyć bezrobocie wśród mieszkańców miasta i okolicy[8].
W czasie II wojny światowej w walce z faszystowskimi Niemcami zginęło 16 mieszkańców wsi, z czego 15 w 1944 r. w czasie słowackiego powstania narodowego. Upamiętnia ich tablica przy siedzibie władz gminy.
Po II wojnie światowej kontynuowała pracę, w międzyczasie upaństwowiona, wspomniana fabryka wyrobów tytoniowych, funkcjonował również zakład kopalni rud żelaza[8].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według danych z dnia 31 grudnia 2012, wieś zamieszkiwało 1105 osób, w tym 545 kobiet i 560 mężczyzn[9].
W 2001 roku rozkład populacji względem narodowości i przynależności etnicznej wyglądał następująco[10]:
- Słowacy – 92,15%
- Czesi – 1,31%
- Niemcy – 2,39%
- Romowie – 0,31%
- Rusini – 0,15%
- Ukraińcy – 2,77%
- Węgrzy – 0,38%
Ze względu na wyznawaną religię struktura mieszkańców kształtowała się w 2001 roku następująco[10]:
- Katolicy rzymscy – 73,98%
- Grekokatolicy – 2,62%
- Ewangelicy – 3,08%
- Prawosławni – 6%
- Husyci – 0,08%
- Ateiści – 11,24%
- Nie podano – 1,46%

Źródło: Štatistický úrad Slovenskej republiky
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kościół katolicki p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej (słow. Kostol sv. Kataríny), parafialny. Zbudowany w centrum miejscowości w 1801 r. w stylu późnobarokowym. Orientowany, murowany w formie trójnawowej bazyliki z łukowo zamkniętym prezbiterium. W zachodnią fasadę wtopiona kwadratowa wieża z zegarem, nakryta cebulastym hełmem z latarnią. Ołtarz główny z 1805 r. z wizerunkiem św. Katarzyny, tutejszej patronki górników, autorstwa cenionego malarza Henricha Fügera z Wiednia. Chrzcielnica z czarnego marmuru, klasycystyczna, z początku XIX wieku. W krypcie pod kościołem znajdują się trumny z metalowymi, malowanymi tarczami rodzinnymi z początku XIX wieku[11]. Obok kościoła czworoboczna, murowana, barokowa wolnostojąca dzwonnica z 1646 r., nakryta cebulastym hełmem.

- Kościół ewangelicki (słow. Evangelický a. v. kostel). Murowany z 1787 r., prezentuje styl późnego baroku.
- Kolumna Trójcy Świętej (słow. Trojičný stĺp) w pobliżu kościoła parafialnego. Barokowa z roku 1742, na obecnym miejscu ustawiona w roku 1801. Obecny wygląd jest wynikiem rekonstrukcji z roku 1930. Okrągła w przekroju kolumna jest osadzona na czworobocznym bloku, który z kolei spoczywa na szerszej podstawie z wolutowymi podporami. Kolumna zwieńczona jest rzeźbiarską kompozycją Trójcy Świętej w klasycznym przedstawieniu z postaciami Boga Ojca, Syna (Jezusa Chrystusa) i Ducha Świętego pod postacią gołębicy. Ostatnia renowacja obiektu miała miejsce w roku 1982[12].
- Kapliczka św. Jana Nepomucena (śłow. Kaplnka sv. Jána Nepomuckého) przy głównej drodze w dolnej części wsi. Murowana, barokowa, z roku 1726. Ma formę płytkiej, otwartej kaplicy, o froncie oflankowanym dwoma parami kolumn, na których spoczywa rozbudowany gzyms, zwieńczony wolutowym szczytem. Wnęka zamknięta od góry łukiem z centralnym kluczem, na którym górniczy symbol w postaci skrzyżowanych pyrlika i żelazka oraz data „1726”. We wnęce kamienna, polichromowana rzeźba przedstawiająca św. Jana Nepomucena na wolutowej podstawie z okolicznościowym napisem[13].
- Budynek dawnej Komory Górniczej (słow. Banská komora lub Fritschov dom). Wzniesiony w XV w., później przebudowywany, obecnie prezentuje architekturę barokową.
- Gospoda „Pod Czarnym Orłem” (Hostinec „U čierneho orla”).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lista wybranych wójtów, burmistrzów gmin i miast w wyborach do organów gminy. Štatistický úrad Slovenskej republiky. [dostęp 2013-09-09]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 68,97S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Mapa turystyczna. [dostęp 2025-04-28].
- ↑ Statystyki ogólne miejscowości. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2013-09-09]. (ang.).
- ↑ a b c d Ďurček Jozef a kolektív: Slovenské Rudohorie. Volovské vrchy a Čierna hora, turistický sprievodca ČSSR. Šport, slovenské telovýchovné vydavatel’stvo, Bratislava 1988, s. 297;
- ↑ Dane statystyczne dotyczące liczby mieszkańców. Štatistický úrad Slovenskej republiky. [dostęp 2013-09-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-20)]. (słow.).
- ↑ a b Statystyki mieszkańców na podstawie spisu statystycznego z roku 2001. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2013-09-09]. (ang.).
- ↑ Farský kostol sv. Kataríny Alexandrijskej. Smolník. DoKostola s. r. o.. [dostęp 2025-04-28]. (słow.).
- ↑ Pamiatky na Slovensku. Smolník - Trojičný stĺp. [dostęp 2025-04-28].
- ↑ Pamiatky na Slovensku. Smolník - kaplnka sv. Jána Nepomuckého. [dostęp 2025-04-28]. (słow.).