Sofija Jablonska
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
4 lutego 1971 |
| Zawód, zajęcie |
architektka, pisarka |
Sofija Jablonska-Oudin (ukr. Софія Яблонська-Уден, fr. Sophie Yablonska-Oudin, także jako: Sofia Jablonska-Uden; ur. 15 maja 1907 – zm. 4 lutego 1971) była ukraińsko-francuską pisarką, dziennikarką i architektką.
Urodziła się w habsburskiej Galicji, mieszkała najpierw w Galicji, potem w Rosji podczas I wojny światowej i rosyjskiej wojny domowej, a pod koniec lat 20. XX wieku wyemigrowała do Paryża. Tam została dziennikarką i od tego czasu zaczęła podróżować po świecie. Wykorzystała te doświadczenia do napisania trzech książek. W 1950 roku Jablonska – wraz z mężem (Jean Oudin) i trójką dzieci (w tym Jacques Oudinem – późniejszym senatorem Francji) osiadła w Noirmoutier i zajęła się architekturą[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Sofija Jablonska urodziła się 15 maja 1907 r. we wsi Germaniv (obecnie Tarasiwka)[2], w habsburskim Królestwie Galicji i Lodomerii, niedaleko Lwowa. Jej ojcem był Iwan Jablonski, Rosjanin, ksiądz greckokatolicki i lekarz. Matka Sofiji również pochodziła z rodziny duchownych[3].
Podczas Wielkiego Odwrotu, czyli wycofywania się rosyjskiej armii cesarskiej z Galicji w 1915 roku, Iwan zabrał rodzinę do Taganrogu w południowej Rosji[3]. W 1921 r.[2] Jablonscy wrócili do Galicji, mieszkając najpierw w Koziowej, a następnie w Jalinkowej. Trudna sytuacja ekonomiczna spowodowała konieczność rozdzielenia rodziny w Jalinkowej. Sofija i jej brat Jarosław początkowo mieszkali u krewnych w Jazłowcu, niedaleko Buczacza, potem przenieśli się do Tarnopola. Tam Sofija uczęszczała do gimnazjum i uczyła się szycia, księgowości i aktorstwa.
W 1927 roku, w wieku 20 lat, wyemigrowała do Paryża, aby zostać aktorką. Początkowo znalazła prace porządkowe (mycie okien). W końcu jednak udało jej się dostać niewielką rolę aktorską w filmie wyprodukowanym przez wytwórnię Pathé[3]. Pracowała też jako modelka[2][4]. W tym okresie zainteresowała się twórczością filmową Louisa Paglieriego[5].
Kariera dziennikarska i podróże[edytuj | edytuj kod]
Podczas pobytu w Paryżu, Jablonska zaprzyjaźniła się z orientalistą Stepanem Lewynskim, również emigrantem z Ukrainy, i postanowiła zostać pisarką podróżniczą[2]. Kariera ta zaprowadziła ją do Maroka, Chin, Sri Lanki, Laosu, Kambodży, Jawy, Bali, Tahiti, Australii, Stanów Zjednoczonych i Kanady. W latach trzydziestych XX wieku publikowała historie o swoich podróżach w galicyjskich magazynach[6] takich jak „Жіноча доля” (pol. „Los kobiet”) i „Нова хата” (pol. „Nowy dom”)[2]. Powtarzającym się tematem jej twórczości był negatywny wpływ europejskiego kolonializmu na lokalną kulturę oraz jej własne problemy z zachodnimi Europejczykami[6].
W 2015, ukraińskie wydawnictwo Pyramid wznowiło publikację trzech dzienników podróżnych Jablonskiej[3].
Maroko[edytuj | edytuj kod]
W 1929 roku Jablonska podróżowała po Maroku i wykorzystała tam swoje doświadczenia do napisania Uroku Maroka (Char Marokko; ukr. Чар Марокко). W 1932 książka[4] ta została wydana przez Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki w 1932 r.[6] Jest ona zapisem spotkań Jabłońskiej z tradycyjną kulturą marokańską, zbudowaną na wzór pamiętnika i zilustrowaną 12 fotografiami[4].
W 1973 roku została przetłumaczona na język francuski przez ukraińską poetkę i tłumaczkę Martę Kalytowską[2]. W 2005 roku w Warszawie ukazało się polskie tłumaczenie dokonane przez Barbarę Otwinowską[7]. Niemieckie wydanie Uroku Maroka zostało opublikowane w 2020 roku[4].
Chiny[edytuj | edytuj kod]
Po powrocie do Francji, Jablonska znalazła pracę przy realizacji filmów dokumentalnych z Societe Indochine Films et Cinema i za namową Lewynskiego zdecydowała się wyjechać do Chin. Tam, podczas kręcenia filmu, poznała Jeana Oudina, ambasadora Francji, którego poślubiła w 1933 roku. Aż do 1946 roku mieszkali w Chinach i Indochinach francuskich. Tam też urodziła im się trójka dzieci.
Pod przykrywką prowadzenia biznesu Jablonska nagrywała codzienny ruch uliczny w Chinach i przybliżała kulturę ukraińską chińskim przechodniom[3]. Zapiski z tego czasu Jablonska opublikowała w wydanej w 1936 roku książce З країни рижу та опію (Z kraïny ryzhu ta opiiu; pol. Z krainy ryżu i opium)[6], oraz w opublikowanej w 1939 roku Далекі обрії (Daleki obriï; pol. Dalekie horyzonty)[3].
Powrót do Francji[edytuj | edytuj kod]
W 1946 roku Jablonska wraz z rodziną wróciła do Paryża. W 1950 r. przenieśli się na wyspę Noirmoutier[3], gdzie Sofia podjęła pracę architektki[2].
W 1955 roku zmarł Jean Oudin.
4 lutego 1971 roku, Sofija Jablonska-Uden zginęła w wypadku samochodowym na drodze do Paryża, dokąd wiozła rękopis swojej ostatniej pracy: Dwie wagi, dwie miary (Dvi vahy – dvi miry; Дві ваги – дві міри). Została pochowana obok swojego męża Jeana w Vernouillet, Yvelines. W 1973 ich grób został przeniesiony do Noirmoutier[3].
Po śmierci Jablonskiej, jej przyjaciółka Marta Kalytowska opublikowała Dwie wagi, dwie miary (1972), oraz kolekcję krótkich historii i wspomnień Jablonskiej A Book about My Father: From My Childhood (pol. Książka o moim ojcu: Z mojego dzieciństwa) (1977)[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Areta, Galicia’s Adventurous and Free-Spirited Sofia Jablonska [online], Forgotten Galicia, 6 czerwca 2020 [dostęp 2021-02-25] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Yablonska, Sofiia [online], www.encyclopediaofukraine.com [dostęp 2021-02-25].
- ↑ a b c d e f g h Їй належав увесь світ: Далекі обрії Софії Яблонської [online], tyzhden.ua [dostęp 2021-02-25] (ukr.).
- ↑ a b c d Sofia Yablonska: „Der Charme von Marokko” – Faszination des Unbekannten [online], Deutschlandfunk Kultur [dostęp 2021-02-25] (niem.).
- ↑ Sophie Jablonska – The Woman at the Camera [online], The Eye of Photography Magazine, 14 marca 2019 [dostęp 2021-02-25] (ang.).
- ↑ a b c d Софія Яблонська: кругосвітня подорож української репортерки, „BBC News Україна” [dostęp 2021-02-25] (ukr.).
- ↑ Walentyna Sobol, Чари і пекло Мароко. Українсько-мароканський діалог поколінь у польській рецепції, „Studia Polsko-Ukraińskie”.
- ↑ Olena Haleta, Instead of a Novel: Sophia Yablonska’s Travelogues in the History of Modern Ukrainian Literature, „Aspasia: The International Yearbook of Central, Eastern, and Southeastern European Women’s and Gender History”, Volume 14: Issue 1, s. 78–103, DOI: 10.3167/asp.2020.140107.