Sokół skalny
| Falco eleonorae[1] | |
| Gené, 1839 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
sokół skalny |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
 lęgowiska zimowiska | |
Sokół skalny[3] (Falco eleonorae) – gatunek średniej wielkości ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych (Falconidae). Zamieszkuje basen Morza Śródziemnego, atlantyckie wybrzeże północno-zachodniej Afryki oraz Wyspy Kanaryjskie. Zimuje głównie na Madagaskarze. Do Polski zalatuje wyjątkowo[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisał w 1839 roku Carlo Giuseppe Gené, nadając mu nazwę Falco Eleonorae[5][6], która obowiązuje do tej pory[3][7][8]. Jako miejsce typowe wskazał Sardynię[5][6]. Nie wyróżnia się podgatunków[7][8].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Cechy gatunku
- Obie płci ubarwione jednakowo, ale samice są nieco większe od samców. Wierzch ciała łupkowoszary, spód brązowy z ciemnymi podłużnymi plamkami. Dziób czarny, nogi żółte. Ogon dłuższy niż u innych sokołów, skrzydła długie i smukłe. Występują dwie odmiany barwne: ciemna, prawie czarna, oraz znacznie częstsza jasna – z ciemnym „wąsem” na jasnych policzkach i wyraźnie kreskowanym spodem ciała.
- Wymiary średnie
- długość ciała ok. 36–42 cm[7]
rozpiętość skrzydeł 84–105 cm[7]
masa ciała samca 350–390 g, samicy 340–460 g[7]
stosunek długości czaszki do dł. dzioba (u 1 okazu): 49 mm do 20 mm[9]
Zasięg występowania, środowisko[edytuj | edytuj kod]
- Zasięg występowania
- Gniazduje na wyspach i wybrzeżach od Wysp Kanaryjskich i północno-zachodniego Maroka na wschód przez basen Morza Śródziemnego po Sporady, Limnos, Cyklady, Dodekanez, Kretę i Cypr. Zimuje głównie na Madagaskarze, jednak niektóre osobniki migrują na Maskareny lub do Mozambiku. Opuszcza kolonie lęgowe w środku października lub w listopadzie[7].
- W Polsce do 2002 roku stwierdzony 10 razy[10][11], jedenaste stwierdzenie miało miejsce w 2012 roku[11]. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego w 2013 roku dokonała rewizji stwierdzeń rzadkich ptaków i aż 7 stwierdzeń sokoła skalnego zweryfikowała negatywnie[12].
- Biotop
- Podczas rozrodu głównie wyspy i mniejsze wysepki, na zimowiskach na Madagaskarze również otwarte lasy[13]. W okresie lęgowym na większych wyspach, np. Sardynii i Sycylii, oraz w Afryce i Turcji gnieździ się na nadbrzeżnych klifach[14].
Zachowanie[edytuj | edytuj kod]
- Gniazdo
- Na półce skalnej lub na ziemi[13]. Często w zagłębieniu lub pod krzewem[14].
- Jaja, pisklęta
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając od 1 do 4 jaj[14] w lipcu–sierpniu; dzięki temu wylęganie się młodych przypada na okres jesiennych migracji wróblowych[7]. Inkubacja trwa 28–30 dni, a młode opierzają się po 35–40 dniach życia. Młode samce zwykle pozostają w okolicach kolonii, za to młodociane samice bardziej się oddalają[14].
- Pożywienie
- Owady i małe ptaki[7]. W sezonie lęgowym specjalizuje się w polowaniu na migrujące ptaki wróblowe. Niekiedy kilka sokołów skalnych współpracuje ze sobą, tworząc „barierę” w odstępach kilkuset metrów, dzięki której każdy przelatujący ptak zostanie dostrzeżony[14].
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje sokoła skalnego za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku liczebność światowej populacji szacowano na 29 200 – 29 600 dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznaje się za wzrostowy[2].
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[15].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Falco eleonorae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Falco eleonorae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Falconini Leach, 1820 (Wersja: 2019-04-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-08].
- ↑ Komisja Faunistyczna: Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2022. [dostęp 2023-02-11].
- ↑ a b D. Lepage: Eleonora's Falcon Falco eleonorae. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-11]. (ang.).
- ↑ a b C.G. Géné, Nouvelle espèce européenne du genre Faucon, „Revue zoologique, par la Société Cuvierienne”, 1839, s. 105 (fr.).
- ↑ a b c d e f g h Orta, J., Kirwan, G.M. & Garcia, E.F.J.: Eleonora's Falcon (Falco eleonorae). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-02)].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Seriemas, falcons. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-08]. (ang.).
- ↑ 9. Czaszki. W: Roy Brown, John Ferguson, Michael Lawrence, David Lees: Tropy i ślady ptaków. Muza SA, 2006, s. 313. ISBN 83-7319-860-1.
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 261. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ a b Komisja Faunistyczna. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2012. „Ornis Polonica”. 54, s. 109–150, 2013.
- ↑ Komisja Faunistyczna. Rewizja współczesnych i historycznych stwierdzeń rzadkich ptaków w Polsce. „Ornis Polonica”. 55, s. 115–134, 2014.
- ↑ a b Species factsheet: Falco eleonorae. BirdLife International. [dostęp 2023-02-11]. (ang.).
- ↑ a b c d e D. Lorenz: Falco eleonorae. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 2002. [dostęp 2016-02-02].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Species account: Eleonora's Falcon Falco eleonorae. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. (ang.).