Józef Dambek

Józef Dambek ps. „Lech”, „Kil”, „Jur”, „Adam Falski” (ur. 7 lipca 1903 w Zdrojach koło Świecia, zm. 4/5 marca 1944 pod Sikorzynem) – polski działacz społeczny i pedagog, podczas okupacji niemieckiej przywódca Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Kaszubski”, zastępca prezesa Rady Naczelnej, a od 1943 r. – przywódca Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”.

krzyż upamiętniający Józefa Dambka nad Jeziorem Dąbrowskim

krzyż upamiętniający Józefa Dambka nad Jeziorem Dąbrowskim

Młodość i okres II Rzeczypospolitej

Był synem Józefa Dambka, właściciela sklepu kolonialnego w Zdrojach i Matyldy z domu Szczęsnej. Od 1910 r. uczęszczał do szkoły ludowej w Gackach, którą ukończył w 1918 r. W 1920 r. rozpoczął pracę zarobkową przy budowie elektrowni w Gródku. W latach 1921-1922 przeszedł kurs nauczycieli pomocniczych w Świeciu, po którym pracował w szkołach w Sławutówku i Domatowie, uzyskując kwalifikacje stałego nauczyciela publicznych szkół powszechnych. Następnie przeniósł się do większych szkół w Leśniewie i Żarnowcu, gdzie został jej kierownikiem. W tym okresie był zaangażowany – we współpracy z placówką Straży Granicznej w Piaśnicy – w rozpracowanie niemieckiej grupy dywersyjnej z Pucka. W latach 1928-1929 organizował tzw. Uniwersyteckie Kursy Wakacyjne z udziałem nauczycieli warszawskich. Działał w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”, będąc prezesem lokalnej komórki, Związku Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, Polskim Związku Zachodnim, Towarzystwie Czytelni Ludowych, zakładając wiejskie punkty biblioteczne. We wrześniu 1930 r., w proteście przeciw aresztowaniom posłów i działaczy partii opozycyjnych, usunął ze szkoły w Żarnowcu portrety marszałka Józefa Piłsudskiego, w związku z czym został odwołany z funkcji jej kierownika i zawieszony w czynnościach nauczyciela. Jednakże dzięki interwencji wpływowych znajomych otrzymał skierowanie do szkoły w Gowidlinie. Od 1931 r. uczył w 1-klasowej szkole w Kobylu. W tym okresie ujawnił silne sympatie dla działalności Stronnictwa Narodowego.

Udział w sieci dywersji pozafrontowej

W latach 1930-1935 nasiliły się afery wywiadowcze na Pomorzu. Strona polska nie mogła pozostawać bez reakcji na poczynania Niemców. W tej sytuacji szef sieci dywersji pozafrontowej na Gdańsk, ppłk Ludwik Muzyczka zaproponował J. Dambkowi wstąpienie do tych struktur, znając jego postawę patriotyczną i biegłą znajomość języka niemieckiego. Józef Dambek przeszedł w Warszawie szkolenie sabotażowo-dywersyjne i został łącznikiem z warszawską centralą. Przed wybuchem wojny obronnej 1939 r. ukończył jeszcze kilka zakonspirowanych kursów dla członków dywersji pozafrontowej, m.in. w lasach łomżyńskich, Borach Tucholskich i na Śląsku. Został zaprzysiężony i mianowany na stopień porucznika. Następnie zorganizował i został szefem dywersji w regionie kościerskim. Przygotował kadrę do działalności konspiracyjnej na wypadek zajęcia Pomorza przez Niemcy. W roku 1935 podczas zakonspirowanego kursu otrzymał „Bursztynowe drzewo” - prestizową nagrodę ziem kaszubskich w kategorii „dobrodziej słowa i muzyki”.

Okupacja niemiecka

1 września 1939 r. po wybuchu wojny poinformował uczniów o zawieszeniu zajęć szkolnych. Następnie ukrył akta szkolne i udał się na linię frontu. Jego żona Anna z domu Reiter, rozgłosiła, że mąż zginął w czasie działań wojennych i zdobyła od władz niemieckich odpowiednie zaświadczenie, że jest wdową po nauczycielu J. Dambku. Tymczasem ten od pierwszych dni okupacji niemieckiej ukrywał się, często zmieniając miejsca pobytu. 24 grudnia 1939 r. na bazie sieci dywersji pozafrontowej utworzył w Czarlinie wraz z Klemensem Bronkiem, Bronisławem Brunką oraz Józefem Gierszewskim i Janem Gierszewskim Tajną Organizację Wojskową „Gryf Kaszubski”, na czele której stanął. W 1940 r. przyciągnął do niej legendarnego pomorskiego działacza niepodległościowego, księdza ppłk. Józefa Wryczę ps. „Rawycz”, „Delta”, co doprowadziło do szybkiego rozszerzenia jej działalności na dużą część Pomorza.

Aby skonsolidować pomorską konspirację, doprowadził do przekształcenia 7 lipca 1941 r., podczas zebrania założycielskiego w Czarnej Dąbrowie, TOW „Gryf Kaszubski” w Tajną Organizację Wojskową „Gryf Pomorski”. Objął wówczas funkcję zastępcy prezesa Rady Naczelnej, którym został ksiądz ppłk J. Wrycza, oraz kierownika Głównego Wydziału Organizacyjnego, odpowiedzialnego za bieżącą działalność konspiracyjną. W rzeczywistości był jednak faktycznym przywódcą organizacji, rozbudowując jej podziemne struktury i podporządkowując sobie wiele grup konspiracyjnych z obszaru Pomorza Gdańskiego. Wydawał podziemny biuletyn „Gryf Pomorski”, do którego pisał dużo różnych tekstów. Ważnym punktem w jego działalności był wywiad. Osobiście uczestniczył w zbieraniu informacji dotyczących niemieckiego przemysłu zbrojeniowego na Pomorzu oraz rakiet V1 i V2. Z drugiej jednak strony w swoich działaniach popełnił kilka poważnych błędów, zwłaszcza utrzymując ewidencję organizacyjną z personaliami gryfowców, co w późniejszym okresie ułatwiło Niemcom masowe ich aresztowania. W 1942 r. uczestniczył w rozmowach kierownictwa TOW „Gryf Pomorski” z przedstawicielami Okręgu Pomorskiego AK, które miały doprowadzić do ulokowania organizacji w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego, lecz zostały przerwane z powodu aresztowań niektórych członków Komendy Okręgu Pomorskiego AK. Latem 1943 r. przyczynił się do rozłamu w TOW „Gryf Pomorski” jako inicjator przyłączenia się do Ruchu Miecz i Pług. Jest także obarczany odpowiedzialnością za skrytobójczą śmierć komendanta głównego TOW „Gryf Pomorski”, Józefa Gierszewskiego.

Tragiczna śmierć

Kiedy w lutym 1944 r. doszło do aresztowań pomorskich konspiratorów w Tczewie, Gestapo wpadło na jego trop. W nocy z 4 na 5 marca 1944 r. pod Sikorzynem w powiecie kartuskim zginął zastrzelony w zasadzce przez agenta Gestapo Jana Kaszubowskiego vel Hansa Kassnera, co było wynikiem prowokacji gdańskiego Gestapo po załamaniu się w śledztwie aresztowanej łączniczki. Nie wiadomo, gdzie został pochowany.

Odznaczenia

Był odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V klasy (pośmiertnie), Medalem XV-lecia Odzyskania Morza, Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości.

W 1970 r. w szkole podstawowej w Kobylu została odsłonięta tablica pamiątkowa ku jego czci i otwarta izba pamięci. Natomiast w miejscu jego śmierci znajduje się głaz z płytą upamiętniającą to wydarzenie.

10 października 1992 Szkoła Podstawowa w Leśniewie otrzymała imię porucznika Józefa Dambka oraz sztandar. W tym samym dniu odsłonięta została tablica pamiątkowa poświęcona pamięci Józefa Dambka.

W dniu 5 marca 2017 został przez ministra obrony narodowej Antoniego Macierewicza awansowany na stopień kapitana podczas uroczystości w Gołubiu, upamiętniającej 73. rocznicę śmierci dowódcy "Gryfa".

Bibliografia

• Krzysztof Komorowski, Konspiracja pomorska 1939-1947, Gdańsk 1993.