Prus (herb szlachecki): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne redakcyjne |
|||
| Linia 99: | Linia 99: | ||
* {{cytuj książkę | nazwisko=Semkowicz | imię=Władysław | nazwisko2=| imię2=| tytuł=Mazowieckie przywileje rodowe z XIV i XV w.| miejsce=Kraków|rok=1912|wydawca=Akademia Umiejętności|strony=|odn=tak}} |
* {{cytuj książkę | nazwisko=Semkowicz | imię=Władysław | nazwisko2=| imię2=| tytuł=Mazowieckie przywileje rodowe z XIV i XV w.| miejsce=Kraków|rok=1912|wydawca=Akademia Umiejętności|strony=|odn=tak}} |
||
| ⚫ | |||
* {{cytuj książkę | odn=tak | nazwisko=Szczurowski | imię=Piotr | nazwisko2=| imię2=| tytuł=Ród heraldyczny Prus na Mazowszu w XIII-XVI wieku| miejsce=Sandomierz|rok=2018|wydawca= ARMORYKA }} |
* {{cytuj książkę | odn=tak | nazwisko=Szczurowski | imię=Piotr | nazwisko2=| imię2=| tytuł=Ród heraldyczny Prus na Mazowszu w XIII-XVI wieku| miejsce=Sandomierz|rok=2018|wydawca= ARMORYKA }} |
||
| ⚫ | |||
* {{Cytuj książkę|autor=|tytuł= Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza|tom=|wydawca= Irena Sułkowska-Kuraś, Stanisław Kuraś |miejsce=Wrocław|rok=1989| id= nr 266|strony=|wydanie=|część=II: dokumenty z lat 1248-1355|odn={{odn/id|Sułkowska-Kuraś|1989}}}} |
* {{Cytuj książkę|autor=|tytuł= Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza|tom=|wydawca= Irena Sułkowska-Kuraś, Stanisław Kuraś |miejsce=Wrocław|rok=1989| id= nr 266|strony=|wydanie=|część=II: dokumenty z lat 1248-1355|odn={{odn/id|Sułkowska-Kuraś|1989}}}} |
||
Wersja z 16:35, 17 wrz 2019
 {{{opis grafiki}}} | |
| Typ herbu | |
|---|---|
Prus I – polski herb szlachecki.
Opis herbu
W polu czerwonym półtora krzyża białego. Na hełmie ręka zbrojna z mieczem w łokciu zgięta[1]. Herb używany przez ród heraldyczny Prus.
Geneza rodu heraldycznego Prus
Protoplastami rodu byli dwaj pruscy bracia Windyka i Obizor wymienieni w przywileju książąt mazowieckich Siemowita III i Kazimierza I z 1 października 1345 roku, którzy wnukom owych braci potwierdzili m. in. prawo nieodpowiednie (ius non responsivum), wyłączające uprzywilejowanych spod jurysdykcji urzędników książęcych i poddające ich wyłącznie jurysdykcji księcia[2][3]. Bracia ci wyemigrowali z Prus najprawdopodobniej w związku z klęską II powstania pruskiego, przybywając na Mazowsze w okolicach roku 1270, a rzecz odbyła się w ramach szerszego zjawiska XIII-wiecznej emigracji pruskiej związanej z podbojem Prus przez krzyżaków i krzyżowców[4][5]. Są przesłanki by sądzić, że byli wityngami z Sambii[6]. Pierwotne nadania otrzymali najpewniej od współrządzących w latach 1264-1275 dzielnicą mazowiecką książąt Bolesława II i Konrada II w okolicach Grójca, Tarczyna i Warszawy[7][8][9].
Z czasem przywilej książęcy z 1345 roku nabrał charakteru przywileju rodowego i nazywany był w dokumentach sądowych prawem pruskim (ius Prussorum, ius Prutinicum, ius Prusitarum, iure Prussorum, iure Pruskye, Pruschow pravo), na które przedstawiciele rodu Prus często się powoływali[10][11][12]. Prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku rozpoczął się proces stopniowego włączania się do rodu Windyki i Obizora kolejnych przedstawicieli innego rodu pruskiego (być może sudowskiego) pochodzenia wywodzącego się od niejakiego Rukały (możliwe, że jeńca wojennego z okresu I powstania pruskiego, w którym uczestniczyły wojska mazowieckie i sudowskie) wzmiankowanego w dokumencie księcia mazowieckiego Bolesława I z roku 1250, a którego potomkowie posiadali dziedziny w okolicach Wyszogrodu i Płocka[13][14][15][16][17].
Chcąc korzystać z prawa pruskiego kolejni przedstawiciele rodu Rukały dołączali do przywileju wnuków Windyki i Obizora z roku 1345 wykorzystując do tego ówczesne luki prawne[18][19]. Niewykluczone, że z tych luk skorzystali także przedstawiciele innych rodów pruskiego pochodzenia, ale w żadnym razie nie można mówić o masowej skali tego zjawiska, a zatem w skład rodu heraldycznego Prus weszło w średniowieczu co najwyżej kilka rodów genealogicznych[20]. W drugiej połowie XV wieku do rodu heraldycznego Prus dołączyli małopolscy Turzynici (według średniowiecznej tradycji krewni św. Stanisława ze Szczepanowa), którzy nie byli pruskiego pochodzenia[21].
W wieku XVI, w okresie powszechnego wykształcania się szlacheckich nazwisk odmiejscowych, w ramach rodu heraldycznego Prus powstało szereg rodów gniazdowych pieczętujących się herbem Prus[22][23]. Na przełomie średniowiecza i epoki nowożytnej herbowni Prusa najliczniej występowali na Mazowszu, a w dalszej kolejności na Podlasiu i w ziemi łęczycko-sieradzkiej oraz w ziemi krakowskiej (Turzynici)[24][25][26]. Z bardzo daleko idącą ostrożnością należy się odnosić do informacji dotyczących przynależności herbowej poszczególnych rodów gniazdowych, w tym herbownych Prusa, zawartych w herbarzach i XIX-wiecznych legitymacjach szlacheckich, albowiem jest w nich dużo błędów, które są efektami pomyłek i fałszerstw[27][28]. Pamiętać również trzeba, że odmian herbu Prus było więcej niż trzy najbardziej znane, a i samo pojęcie odmiany ma charakter umowny, albowiem na przykład herb Wilczekosy (Prus II) był de facto osobnym herbem innego rodu, który wszedł w skład rodu heraldycznego Prus[29][30].
Przypisy
- ↑ Niesiecki 1841 ↓, s. 509-510.
- ↑ Sułkowska-Kuraś 1989 ↓.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. 81-88.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. 61-64, 70-80, 94 i 98-99.
- ↑ Białuński 2008 ↓, s. 38-62.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. 87 i 102-112.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. 70-71, 94-101.
- ↑ Chwalibińska 1948 ↓, s. 94, 98, 101, 105 i 107.
- ↑ Por. Pacuski 2003 ↓, s. 3-6.
- ↑ Wolff 1937 ↓.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. 38, 86-88 i 134-288.
- ↑ Semkowicz 1912 ↓, s. 6 i 8-9.
- ↑ Ulanowski 1887 ↓.
- ↑ Lubomirski 1863 ↓.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. 88-93, 100-101 i 112-113.
- ↑ Chwalibińska 1948 ↓, s. 95-96.
- ↑ Białuński 2008 ↓, s. 47-48.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. 39, 86-87, 100-101 i 229.
- ↑ Handelsman 1914 ↓, s. 42-51.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. 122-126.
- ↑ Chwalibińska 1948 ↓, s. 80-92, 100-101 i 110-112.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. 42-46 i 134-288.
- ↑ Chwalibińska 1948 ↓, s. 32-89.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. rozdz.IV.
- ↑ Chwalibińska 1948 ↓, s. rozdz.III.
- ↑ Ćwikła 2018 ↓.
- ↑ Sęczys 2007 ↓, s. XIX.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. 36-37.
- ↑ Potkański 1885 ↓.
- ↑ Szczurowski 2018 ↓, s. 126-127.
Bibliografia
- Grzegorz Białuński: Emigracja Prusów w XI-XIV wieku. T. III. Olsztyn: PRUTHENIA, 2008.
- Jadwiga Chwalibińska. Ród Prusów w wiekach średnich. „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. Rocznik 52 zeszyt 2 za rok 1947, 1948. Toruń.
- Łukasz Ćwikła: Ród Prusów w Polsce Centralnej do XVI wieku. Rozsiedlenie-majątki-kariery. Uniwersytet Łódzki: 2018. Praca doktorska oraz recenzja tej pracy autorstwa Białuńskiego.
- Marceli Handelsman. Przywileje rodowe mazowieckie. Kilka uwag krytycznych. „Miesięcznik Heraldyczny”. rok VII, nr 3-4, 1914. Lwów.
- Kasper Niesiecki: Herbarz polski. Kraków: J. N. Bobrowicz, 1841.
- Kazimierz Pacuski. Prusowie ze Słubic w XV-XVI wieku. „Notatki Płockie”. 48/3-196, 2003. Płock.
- Władysław Semkowicz: Mazowieckie przywileje rodowe z XIV i XV w.. Kraków: Akademia Umiejętności, 1912.
- Piotr Szczurowski: Ród heraldyczny Prus na Mazowszu w XIII-XVI wieku. Sandomierz: ARMORYKA, 2018.
- Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836-1861. Warszawa: Elżbieta Sęczys, 2007.
- Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza. Cz. II: dokumenty z lat 1248-1355. Wrocław: Irena Sułkowska-Kuraś, Stanisław Kuraś, 1989. nr 266.
- Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI wieku. Kraków: A. Wolff, 1937. (prawie setka zapisek, ich numery u Szczurowskiego na s. 86).
- Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku. Kraków: B. Ulanowski, 1887. nr 10.
- Kodeks dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego. Warszawa: J. T. Lubomirski, 1863. nr LXXXIII.
- Zapiski herbowe z dawnych ksiąg ziemskich przechowanych w archiwach radomskiem i warszawskiem. Kraków: zebrał K. Potkański, 1885. nr 77.
Szablon:Herby szlacheckie w Polsce
| Herby | |
|---|---|
| Elementy herbu | |
| Oznaki godności | |
| Inne | |
| Działy heraldyki |
