Przejdź do zawartości

Zamek w Rytrze: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Rytro w literaturze, sztuce i historii języka polskiego: wikizacje (ujednolicenie z resztą hasła)
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne
Linia 29: Linia 29:


== Historia ==
== Historia ==
Zamek, położony na wysokim wzgórzu (463 [[n.p.m.|m n.p.m.]]<ref name=leks>{{cytuj książkę|nazwisko=Kajzer|imię=Leszek|tytuł=Leksykon zamków w Polsce|wydawca=Arkady|miejsce=Warszawa|data=2002|strony=439-441|isbn=83-213-4158-6|nazwisko2=Kołodziejski|imię2=Stanisław|nazwisko3=Salm|imię3=Jan}}</ref>) na prawym brzegu [[Poprad (rzeka)|Popradu]], na północ od wsi [[Sucha Struga]] (obecnie w jej granicach administracyjnych), został zbudowany prawdopodobnie na przełomie [[XIII wiek|XIII]] i [[XIV wiek]]u<ref name=autonazwa1>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'', Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, str. 193</ref>; niektórzy autorzy sugerowali, że najstarszą część budowli stanowiła wieża, której początki mogą sięgać [[XII wiek]]u<ref name=sgkp>{{SgKP|X|117|Rytro}}</ref>.
Zamek, położony na wysokim wzgórzu (463 [[n.p.m.|m n.p.m.]]<ref name=leks>{{cytuj książkę|nazwisko=Kajzer|imię=Leszek|tytuł=Leksykon zamków w Polsce|wydawca=Arkady|miejsce=Warszawa|data=2002|strony=439-441|isbn=83-213-4158-6|nazwisko2=Kołodziejski|imię2=Stanisław|nazwisko3=Salm|imię3=Jan}}</ref>) na prawym brzegu [[Poprad (rzeka)|Popradu]], na północ od wsi [[Sucha Struga]] (obecnie w jej granicach administracyjnych), został zbudowany prawdopodobnie na przełomie [[XIII wiek|XIII]] i [[XIV wiek]]u<ref name=autonazwa1>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'', Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, str. 193</ref>; niektórzy autorzy w XIX wieku sugerowali, że najstarszą część budowli stanowiła wieża, której początki mogą sięgać [[XII wiek]]u<ref name=sgkp>{{SgKP|X|117|Rytro}}</ref>, jednak jest to mało prawdopodobne.


W dokumentach źródłowych nie ma informacji, kto zbudował zamek. Pierwsza wzmianka pochodzi z przywileju [[Władysław I Łokietek|Władysława Łokietka]] z [[17 kwietnia]] [[1312]] roku, który pozwolił zakonowi [[Zakon świętej Klary|klarysek]] ze [[Stary Sącz|Starego Sącza]] na pobieranie cła "pod zamkiem Ritter" ([[łacina|łac.]] ''prope castrum Ritter''). Wzmianka o zamku w Rytrze pojawia się również w dyplomie Władysława Łokietka z [[1331]] roku, który nadał mieszczanom sądeckim las (łac. ''silvam'') "obok zamku Rither" (łac. ''ultra Rither castrum sitam'')<ref name=sgkp/>. W [[XV wiek]]u zamek w Rytrze stanowił rezydencję [[starosta|starostów]] sądeckich i został przebudowany<ref name=autonazwa1 />.
W dokumentach źródłowych nie ma informacji, kto zbudował zamek. Pierwsza wzmianka pochodzi z przywileju [[Władysław I Łokietek|Władysława Łokietka]] z [[17 kwietnia]] [[1312]] roku, który pozwolił zakonowi [[Zakon świętej Klary|klarysek]] ze [[Stary Sącz|Starego Sącza]] na pobieranie cła "pod zamkiem Ritter" ([[łacina|łac.]] ''prope castrum Ritter''). Wzmianka o zamku w Rytrze pojawia się również w dyplomie Władysława Łokietka z [[1331]] roku, który nadał mieszczanom sądeckim las (łac. ''silvam'') "obok zamku Rither" (łac. ''ultra Rither castrum sitam'')<ref name=sgkp/>. W [[XV wiek]]u zamek w Rytrze stanowił rezydencję [[starosta|starostów]] sądeckich i został przebudowany<ref name=autonazwa1 />.

Wersja z 11:30, 29 cze 2010

Zamek w Rytrze
Symbol zabytku nr rej. 11-146-Kr/935 z 1936 oraz 25 z 18 kwietnia 1968[1]
ilustracja
Państwo {{{państwo}}}
Inwestor

{{{inwestor}}}

Ukończenie budowy

XIII/XIV wiek

Ważniejsze przebudowy

XV wiek

Położenie na mapie brak
Mapa konturowa brak
Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} | mapa/core | wariant = {{{państwo}}} }}
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Multimedia w Wikimedia Commons
Widok góry zamkowej z ruinami

Zamek w Rytrze – ruiny średniowiecznego zamku na wzgórzu koło wsi Rytro w powiecie nowosądeckim w województwie małopolskim.

Historia

Zamek, położony na wysokim wzgórzu (463 m n.p.m.[2]) na prawym brzegu Popradu, na północ od wsi Sucha Struga (obecnie w jej granicach administracyjnych), został zbudowany prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku[3]; niektórzy autorzy w XIX wieku sugerowali, że najstarszą część budowli stanowiła wieża, której początki mogą sięgać XII wieku[4], jednak jest to mało prawdopodobne.

W dokumentach źródłowych nie ma informacji, kto zbudował zamek. Pierwsza wzmianka pochodzi z przywileju Władysława Łokietka z 17 kwietnia 1312 roku, który pozwolił zakonowi klarysek ze Starego Sącza na pobieranie cła "pod zamkiem Ritter" (łac. prope castrum Ritter). Wzmianka o zamku w Rytrze pojawia się również w dyplomie Władysława Łokietka z 1331 roku, który nadał mieszczanom sądeckim las (łac. silvam) "obok zamku Rither" (łac. ultra Rither castrum sitam)[4]. W XV wieku zamek w Rytrze stanowił rezydencję starostów sądeckich i został przebudowany[3].

Zamek już od XIII wieku należał z pewnością do domeny królewskiej[2]. Pozostawał w rękach tenutariuszy: Jakusza z Boturzyna herbu Czewoja, rodu Toporczyków herbu Topór, którzy przyjęli nazwisko Ryterskich; w XVI wieku administratorem został Piotr Kmita. Wkrótce potem zamek popadł w ruinę, o czym świadczy relacja Marcina Bielskiego oraz lustracje z lat 1616-1617[2]. Według lokalnych podań uległ zniszczeniu w 1657 roku w czasie najazdu Jerzego Rakoczego[5].

Plan zamku

Zamek składał się z zamku właściwego, usytuowanego na szczycie góry, wzniesionego na planie nieregularnego pięcioboku, oraz z przygródka usytuowanego od strony północnej i bronionego przez wał ziemny. Dziedziniec zamku był z trzech stron otoczony murami; z czwartej strony zamykał go dwuczęściowy budynek mieszkalny wzniesiony na planie prostokąta. Do muru zachodniego przylegała od wewnątrz kamienna wieża o średnicy zewnętrznej u podstawy 9,5 m i wewnętrznej 2-4 do 2,6 m, zbudowana z piaskowca, zachowana do wysokości około 10 m[2]. Wskazywano, że wieża zamku w Rytrze wykazuje pewne podobieństwo do wieży zamku w Czchowie[4].

Zamek w Rytrze i zamek w Czchowie to typowe założenia zamku typu wyżynnego bergfridowego, gdzie stojąca w czole obwodu obronnego zamku wieża broni swoim masywem domu mieszkalnego, ulokowanego w przeciwległym, najbardziej bezpiecznym miejscu warowni. Pojawienie się tego typu zamków przypisuje się wpływom niemieckim (Hesja, Turyngia), które poprzez Czechy, Morawy i Śląsk dotarły do Małopolski.

Stan obecny

Z zamku zachowały się ruiny wieży i resztki muru, prawdopodobnie budynku mieszkalnego[6].

Rytro w literaturze, sztuce i historii języka polskiego

W "Księdze uposażeń diecezji krakowskiej" (Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, 1470–1480) Jana Długosza wspomniany został testament Piotra Wydżgi herbu Janina, starosty sądeckiego, pisany na zamku w Rytrze i przekazany klaryskom ze Starego Sącza. Tekst ten, zawierający opis drogi do ukrytego skarbu, stanowi jeden z najdawniejszych zabytków języka polskiego[7].

Ruiny zamku w Rytrze są tematem jednego z rysunków Macieja Bogusza Stęczyńskiego[8].

Opis ryterskiego zamku i ludową opowieść o jego powstaniu zamieścił w Sądecczyźnie (1863) Szczęsny Morawski; pisali o nim Żegota Pauli w Wyimkach z podróży po Galicyi w r. 1831 ("Rozmaitości", 1835), Franciszek Kmietowicz w Z Podkarpacia Zachodniego (1936) i Jan Wiktor w Pieninach i ziemi sądeckiej (1958). Jako motyw literacki zamek w Rytrze pojawia się w opowiadaniu W starem zamczysku Walerii Szalay (1904), w dramacie Jana Joachima Czecha Na ryterskim zamku i w powieści Rogaś z Doliny Roztoki (1957) Marii Kownackiej.

Zobacz też

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024.
  2. ↑ a b c d Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2002, s. 439-441. ISBN 83-213-4158-6.
  3. ↑ a b J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, str. 193
  4. ↑ a b c Rytro, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 117.
  5. ↑ Rytro, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 117. oraz J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, str. 193
  6. ↑ G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983, str. 29
  7. ↑ "Testament Piotra Wydżgi o zakopanym skarbie", [w:] Najdawniejsze zabytki języka polskiego, opracował W. Taszycki, wyd. V, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, str. 237-240
  8. ↑ "Ostatki zamku w Rytrze", [w:] Maciej Bogusz Stęczyński, Tatry w dwudziestu czterech obrazach skreślone piórem i rylcem, Księgarnia i Wydawnictwo Dzieł Katolickich, Naukowych i Rolniczych, Kraków 1860, str. 18 [1]

Bibliografia

Szablon:Bibliografia start

  1. J. Leśniak, A. Leśniak, Encyklopedia Sądecka, Urząd Miejski, Nowy Sącz 2000
  2. L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Leksykon zamków w Polsce, red. nauk. L. Kajzer, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2002
  3. G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983
  4. J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993
  5. Rytro, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 117.

Szablon:Bibliografia stop

Szablon:Stub

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Rytrze&oldid=22245638”