Maria Kownacka

Maria Kownacka

Maria Kownacka z kukiełką szewczyka Dratewki
Data i miejsce urodzenia	11 września 1894 Słup, Cesarstwo Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	27 lutego 1982 Warszawa, PRL
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła
Plastusiowy pamiętnik Kajtkowe przygody Rogaś z Doliny Roztoki
Odznaczenia
Nagrody
nagroda Prezesa Rady Ministrów, nagroda m. Warszawy, Orle Pióro

Maria Kownacka odbierająca nagrodę „Orle Pióro“ (1979)

Tablica pamiątkowa na budynku ul. Słowackiego 5/13 w Warszawie, w którym w latach 1931–1982 mieszkała Maria Kownacka

Grób Marii Kownackiej na cmentarzu Powązkowskim

Maria Ludwika Kownacka (ur. 11 września 1894 w Słupie, zm. 27 lutego 1982 w Warszawie) – polska pisarka, tłumaczka z języka rosyjskiego, autorka „Dziennika Dziecięcego” (pierwsze 5 numerów nosiło tytuł „Jawnutka“) redagowanego w czasie powstania warszawskiego, sztuk scenicznych i słuchowisk radiowych dla dzieci. Współpracowała z czasopismem „Płomyk”, na łamach którego debiutowała w 1919.

Życiorys

Córka Ludwiki z Lesznowskich i Jana Kownackiego przyszła na świat w dworze w Słupie. W wieku ośmiu lat została osierocona przez matkę. Ojciec, nie radząc sobie z wychowaniem pięciorga dzieci, oddał Marię na wychowanie rodzinie w Krakowie. Następnie Maria zamieszkała u siostry Zofii na Suwalszczyźnie, a potem uczęszczała na pensję Pauliny Hewelke w Warszawie.

W 1912, m.in. z powodów finansowych, rozpoczęła pracę jako nauczycielka, nauczając m.in. w Dębowej Kłodzie k. Kutna. W latach I wojny światowej przebywała w dworku swojej siostry Janiny Holnickiej-Szulc w Krzywdzie, organizując tam tajne nauczanie dla dzieci i dorosłych. W 1915 dworek został spalony, a jego mieszkańcy przesiedleni do Mińska, gdzie spędzili 4 lata. Po powrocie do Krzywdy Maria kontynuowała działalność oświatową.

Przełomem w jej życiu okazał się rok 1919, kiedy nawiązała kontakt z Heleną Radwanową – redaktorką „Płomyka”, co sprawiło, że zaczęła pisać artykuły do czasopism dla dzieci wydawanych przez Naszą Księgarnię. W 1929 przeprowadziła się do Warszawy. Zamieszkała w budynku V kolonii Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu przy ulicy Słowackiego 5/13 m. 74. Współpracowała z Teatrem Baj. Przyjaźniła się z Marią Dąbrowską. W 1939 nabyła plac pod dom letniskowy w Łomiankach przy ulicy Szpitalnej. W czasie II wojny światowej ponownie przebywała w Krzywdzie, nauczając i pisząc (powstały tu m.in. Kajtkowe przygody).

W latach 1955-1958 spędzała lato w Rytrze w Beskidzie Sądeckim. Mieszkała w leśniczówce dawnego nadleśniczego Konstantego Kowalczyka. Od córki nadleśniczego, Anny Stawowczyk, usłyszała historię o młodym koziołku sarny, która stała się kanwą jej opowiadania Rogaś z Doliny Roztoki. W tym czasie w 1956 r. złożyła wizytę w szkole podstawowej, która funkcjonowała na Niemcowej w latach 1937 do 1961 w prywatnym domu Nosalów. Była to najwyżej położona w Polsce szkoła (1026 m n.p.m.). Codzienne życie oraz rozmaite przygody nauczycieli i uczniów tej szkoły zainspirowały ją do napisania książki pt. Szkoła nad obłokami. Obie książki zilustrował artysta malarz i grafik Witold Chomicz.

Dopiero w 1958, po niesprzyjających czasach wojny i powojnia, na parceli w Łomiankach powstał domek letniskowy Plastusiowo, gdzie pisarka oddawała się swoim hobby – tkaniu gobelinów, wytwarzaniu miedzianej biżuterii, wyrobowi domowych przetworów, a także obserwacji ptaków, o których posiadała dużą wiedzę. W tym domu powstały m.in. Na tropach węża Eskulapa i Za żywopłotem.

Zmarła bezpotomnie. Mieszkanie na Żoliborzu i prawa autorskie do swoich utworów zapisała Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej.

Została pochowana na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 6, rząd 1, grób 22).

Upamiętnienie

Imię pisarki nosi ulica w krakowskiej Nowej Hucie oraz szkoły podstawowe w Trębkach, Krzywdzie (tu jest także rondo jej imienia), Warszawie (Szkoła Podstawowa nr 80 na Bielanach), Częstochowie w Dzielnicy Trzech Wieszczy, Wiskitkach, bełchatowskich Domiechowicach, łódzka Szkoła Podstawowa nr 11 przy ul. Hufcowej 20A, Szkoła Podstawowa Integracyjna nr 135 na ulicy Grzegorza Przemyka 5 w Warszawie, Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 112 im. Marii Kownackiej przy ulicy Zaułek 34 w Warszawie, czy Szkoła Podstawowa nr 1 w Łomiankach.

W jej dawnym mieszkaniu na Żoliborzu mieści się Izba Pamięci Marii Kownackiej (oddział Muzeum Książki Dziecięcej).

Twórczość

• 1935 – Bajowe bajeczki i świerszczykowe skrzypeczki, czyli o straszliwym smoku i dzielnym szewczyku, prześlicznej królewnie i królu Gwoździku
• 1935 – Deszczyk pada, słonko świeci
• 1936 – Plastusiowy pamiętnik
• 1936 – Kukuryku na ręczniku
• 1937 – O Jaśku, co się z Rokitą założył
• 1937 – Cztery mile za piec
• 1939 – Miała babuleńka kozła rogatego
• 1947 – Jak mysz pod miotłą
• 1948 – Kajtkowe przygody
• 1948 – O Rochu i jego grochu
• 1948 – Tajemnica uskrzydlonego serca
• 1949 – O Kasi, co gąski zgubiła
• 1949 – O Żaczku-Szkolaczku i o Sowizdrzale, co jeden kochał szkołę, a ten drugi wcale
• 1950 – Entliczek pentliczek
• 1950 – Kwiatki Małgorzatki
• 1951 – Wawrzyńcowy sad
• 1957 – Przygody Plastusia
• 1957 – Rogaś z Doliny Roztoki
• 1958 – Szkoła nad obłokami
• 1960 – O Bidzie i złotych jabłkach
• 1961 – Orzeszek
• 1963 – Plastusiowo
• 1963 – Kamizela na niedzielę
• 1965 – W Świerszczykowie
• 1969 – Wesołe przedszkole
• 1970 – Teatrzyk supełków
• 1971 – Za żywopłotem

z Marią Kowalewską:

• 1963 – Głos przyrody

z Janem Edwardem Kucharskim:

• 1965 – Wiatrak profesora Biedronki
• 1967 – Skarb pod wiatrakiem

z Kazimierzem Garstką:

• 1980 – Na tropach węża Eskulapa

z Zofią Malicką:

• 1951 – Dzieci z Leszczynowej Górki

Nagrody i odznaczenia

• 1948 – Srebrny Krzyż Zasługi
• 1951 – I nagroda miasta Warszawy
• 1952 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1956 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów
• 1971 – Order Uśmiechu
• 1975 – Medal Komisji Edukacji Narodowej
• 1978 – Złota Odznaka ZNP
• 1978 – Orle Pióro

Bibliografia

• Kownacka, Maria (1894-1982). [w:] Katalog Biblioteki Narodowej [on-line]. bn.org.pl. [dostęp 2012-06-26].
• Aleksandra Michałowska: Jubileusz Plastusia - 80 lat z Plastusiem (1931–2011); aneks jubileuszowy. W: Maria Kownacka: Plastusiowy pamiętnik, Przygody Plastusia. Wrocław: Siedmioróg, 2011, s. I-XVI. ISBN 978-83-7568-751-4.

Linki zewnętrzne

• Izba Pamięci Marii Kownackiej w Warszawie
• Jawnutka: codzienne pisemko dla dzieci – wersja cyfrowa dostępna w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej
• Dziennik Dziecięcy: codzienna gazetka dla dzieci – wersja cyfrowa dostępna w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej
• Albumy fotograficzne Marii Kownackiej w zbiorach Mazowieckiej Biblioteki Cyfrowej