Litwa Środkowa: Różnice pomiędzy wersjami

Litwa Środkowa
	1920–1922
Flaga	Herb
Język urzędowy	polski
Stolica	Wilno
Typ państwa	republika
Status terytorium	państwo zależne
Zależne od	Rzeczpospolitej Polskiej
Głowa terytorium	prezes Tymczasowej Komisji Rządzącej Aleksander Meysztowicz
Powierzchnia ; • całkowita	; 13.490 km²
Liczba ludności; • całkowita ; • gęstość zaludnienia	; 490.000; 36 osób/km²
bunt Żeligowskiego	12 października 1920
Wcielenie do Polski	18 kwietnia 1922

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 10:43, 20 paź 2011

Znaczki Litwy Środkowej z 1920 r.: znaczek z herbem Litwy Środkowej i znaczek litewski z nadrukiem "Środkowa Litwa Poczta" i herbem państwowym

Przebieg różnych linii demarkacyjnych podczas walk o Litwę Środkową

Litwa Środkowa – formalnie niezależny organizm państwowy ze stolicą w Wilnie, którego powstanie zostało ogłoszone przez Polaków 12 października 1920 roku w celu oderwania od Litwy terenów przekazanych jej 27 sierpnia 1920 roku przez bolszewików w zamian za życzliwą neutralność w toczącej się wtedy wojnie polsko-bolszewickiej. 18 kwietnia 1922 roku została przyłączona do Polski.

Termin "Litwa Środkowa" był przejawem planów federalistycznych Józefa Piłsudskiego. Wraz z Litwą Wschodnią (Białorusią) i Litwą Zachodnią (gubernią kowieńską) Wileńszczyzna miała tworzyć pozostające w unii z Polską państwo litewskie, składające się z trzech kantonów narodowościowych.

Historia

Osobny artykuł: Bunt Żeligowskiego.

Litwa Środkowa powstała po zaaranżowanym przez Józefa Piłsudskiego tzw. "buncie" 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej pod dowództwem generała Lucjana Żeligowskiego, złożonej z Polaków pochodzących z Wileńszczyzny. "Zbuntowane" oddziały zajeły te tereny 9 października 1920 roku. Doprowadzono w ten sposób do zerwania zawartej dwa dni wcześniej w Suwałkach polsko-litewskiej umowy wojskowej o demarkacji, która wytyczała tymczasową granicę polsko-litewską (była ona wyznaczona tylko do miejscowości Bastuny).

Po zajęciu Wileńszczyzny miała miejsce nieudana próba zajęcia także Kowna i reszty ziem litewskich. Ostatecznie jednak podpisano traktat w Kownie pomiędzy Litwą Kowieńską i Litwą Środkową, który został wymuszony przez Ligę Narodów. Po zawarciu rozejmu Liga kontynuowała prace mające doprowadzić do plebiscytu na Wileńszczyźnie, ale wszelkie próby dalszego porozumienia zakończyły się porażką z powodu braku dobrej woli obu stron.

Osobny artykuł: Ofensywa Litwy Środkowej na Kowno.

12 października 1920 roku gen. Lucjan Żeligowski wydał dekret, w którym ogłosił, że będzie sprawować władzę zwierzchnią na terenie Litwy Środkowej jako naczelny dowódca wojska, a funkcje rządu obejmie powołana przez niego Tymczasowa Komisja Rządząca.

7 stycznia 1921 roku ogłoszono wytyczne dotyczące nadawania obywatelstwa. Obywatelami Litwy Środkowej mieli być wszyscy ludzie urodzeni na ówczesnym terenie państwa lub mieszkający na jej terenie przez co najmniej 5 lat przed 1914 rokiem.

Ordynacja wyborcza została ogłoszona 1 grudnia 1921 roku, zaś wybory do Sejmu odbyły się dnia 8 stycznia 1922 roku. Sejm Litwy Środkowej zebrał się 1 lutego 1922 roku, a zakończył swej obrady w marcu tego samego roku.

Osobne artykuły: Sejm Litwy Środkowej i Wybory do Sejmu Litwy Środkowej.

4 lutego 1922 roku przybył do Wilna delegat rządu polskiego Władysław Sołtan, który funkcję sprawował do 6 kwietnia. 20 lutego, na swoim 10. posiedzeniu, Sejm Litwy Środkowej przyjął "Uchwałę w przedmiocie przynależności państwowej Ziemi Wileńskiej". Za wnioskiem o przyłączenie ziemi wileńskiej do Polski głosowało 96 posłów, 6 wstrzymało się od głosu. W pkt. 4 tej uchwały napisano: "Ziemia Wileńska stanowi bez warunków i zastrzeżeń nierozerwalną część Rzeczypospolitej Polskiej". 1 marca rząd RP przedłożył Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu RP projekt "Aktu złączenia", który miał uzupełnić uchwałę Sejmu Wileńskiego. W akcie tym zapowiadano nadanie autonomii Ziemi Wileńskiej, podobnej do tej jaką miało województwo śląskie. Dzień później przybyła do Warszawy delegacja Sejmu Litwy Środkowej, ale brak zgody tej delegacji na wprowadzenie zmian do uchwały o włączeniu Ziemi Wileńskiej do Polski doprowadził do kryzysu politycznego, zakończonego dymisją rządu premiera Ponikowskiego. Ostatecznie 6 kwietnia Sejm Ustawodawczy RP przyjął ustawę "O objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską"^[1] w kształcie proponowanym przez Sejm Wileński, bez zmian proponowanych przez rząd RP. Delegatem rządu w Wilnie został Walery Roman. 18 kwietnia w Wilnie odbyły się uroczystości mające symbolicznie wprowadzić w życie ustawę o wcieleniu Wileńszczyzny do Polski.

Stolica Litwy została w związku z tymi wydarzeniami przeniesiona do Kowna.

Skład narodowościowy

Większość mieszkańców na terenie tego quasi-państwa stanowili Polacy (według oficjalnych polskich danych: 70,6%)^[2]. Litwini stanowili 12,84%, Białorusini 6,02%, Żydzi 4,04% i inni 6,5% ludności^[3].

W samym Wilnie według spisu z 1916 roku, przeprowadzonego przez niemieckie władze okupacyjne, skład narodowościowy miasta był następujący^[4]:

Litwini - 2,6%
Polacy - 50,2%
Żydzi - 43,5%

Według polskiego spisu powszechnego z 9 grudnia 1931 roku:

Polacy - 128.600 (65,9%)
Żydzi - 54.600 (28,0%)
Rosjanie 7.400 (3,8%)
Białorusini 1.700 (0,9%)
Litwini 1.579 (0,8%)
inni ok. 1.200 (0,6%)

W ostatecznym kształcie Litwa Środkowa liczyła 13.490 km² i ok. 490.000 ludności.

Wpływ na stosunki polsko-litewskie

Litwa do 19 marca 1938 roku nie utrzymywała z Polską stosunków dyplomatycznych i do dnia dzisiejszego to wydarzenie jest cierniem w stosunkach polsko-litewskich.

Po agresji ZSRR na Polskę w 1939 roku Stalin przekazał, na mocy układu radziecko-litewskiego z 10 października 1939 roku, Wilno i część Wileńszczyzny Litwie. Rok później, po aneksji Litwy przez ZSRR, Wilno zostało stolicą Litewskiej SRR. Po rozpadzie Związku Radzieckiego Wilno stało się stolicą niepodległej Litwy.

Szefowie Państwa Środkowolitewskiego

12 października 1920 – 30 listopada 1921 gen. Lucjan Żeligowski
30 listopada 1921 – 6 kwietnia 1922 Aleksander Meysztowicz (prezes Tymczasowej Komisji Rządzącej)

Naczelni Dowódcy Wojsk Litwy Środkowej

gen. Lucjan Żeligowski 9 października 1920 – 30 listopada 1921
gen. Daniel Konarzewski 30 listopada 1921 – 18 kwietnia 1922

Podział administracyjny

Litwa Środkowa była podzielona na trzy powiaty: wileński, święciański i oszmiański, miasto Wilno stanowiło odrębny powiat miejski. Powiaty dzieliły się na rejony, w skład których wchodziły gminy^[5].

Zobacz też

↑ Ustawa sejmowa z 6 kwietnia 1922 roku "O objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską". „Archiwum Akt Nowych, MSZ, sygn. 6103”. s. 304-307.
↑ Wielka encyklopedia PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 78 (hasło: Litwa Środkowa).
↑ Jędrzejewicz W.: Litwa Środkowa i jej życie wewnętrzne. Londyn 1983, s.26
↑ Michał Brensztejn: Spisy ludności m. Wilna za okupacji niemieckiej od. 1 listopada 1915 r. Biblioteka Delegacji Rad Polskich Litwy i Białej Rusi, Warszawska Drukarnia Wydawnicza, Warszawa 1919, s. 21
↑ Beata Kolarz: Ustrój Litwy Środkowej w latach 1920–1922. Gdańsk 2004, ISBN 83-7326-230-X s. 179

[1] Ustawa sejmowa z 6 kwietnia 1922 roku "O objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską". „Archiwum Akt Nowych, MSZ, sygn. 6103”. s. 304-307.

[2] Wielka encyklopedia PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 78 (hasło: Litwa Środkowa).

[3] Jędrzejewicz W.: Litwa Środkowa i jej życie wewnętrzne. Londyn 1983, s.26

[4] Michał Brensztejn: Spisy ludności m. Wilna za okupacji niemieckiej od. 1 listopada 1915 r. Biblioteka Delegacji Rad Polskich Litwy i Białej Rusi, Warszawska Drukarnia Wydawnicza, Warszawa 1919, s. 21

[5] Beata Kolarz: Ustrój Litwy Środkowej w latach 1920–1922. Gdańsk 2004, ISBN 83-7326-230-X s. 179

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Linia 84: / Linia 84: @@
 [[Plik:Border-Lithuania-Poland-1919-1939.svg|thumb|240px|Przebieg różnych linii demarkacyjnych podczas walk o Litwę Środkową]]
 [[Plik:Celebration of incorporation of Vilnius Region to Poland 1922.PNG|thumb|240px|Uroczystość przyłączenia Wileńszczyzny do Polski w 1922 roku]]
+[[Plik:Mapa rozsiedlenia ludności polskiej na terenie Litwy w 1929.jpg|thumb|240px|Mapa zamieszkania ludności polskiej na terenie Litwy Środkowej]]
 '''Litwa Środkowa''' – formalnie niezależny organizm państwowy ze stolicą w [[Wilno|Wilnie]], którego powstanie zostało ogłoszone przez Polaków [[12 października]] [[1920]] roku w celu oderwania od [[Pierwsza Republika Litewska|Litwy]] terenów przekazanych jej 27 sierpnia 1920 roku przez [[Bolszewicy|bolszewików]] w zamian za życzliwą neutralność w toczącej się wtedy [[Wojna polsko-bolszewicka|wojnie polsko-bolszewickiej]]. 18 kwietnia 1922 roku została przyłączona do Polski.