Kościół Najświętszego Salwatora w Krakowie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
The Polish (dyskusja | edycje) m Zmiana nazwy kategorii: Kategoria:Obiekty zniszczone w czasie wojny polsko-szwedzkiej 1655-1660 → Kategoria:Obiekty zniszczone w czasie wojny polsko-szwedzkiej 1655–1660 (przy użyciu QRC) |
drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
|nazwa miejscowa = |
|nazwa miejscowa = |
||
|zabytek = A-14 z dnia dnia 28 sierpnia 1935<ref>{{zabytek|małopolskie}}</ref> |
|zabytek = A-14 z dnia dnia 28 sierpnia 1935<ref>{{zabytek|małopolskie}}</ref> |
||
|funkcja świątyni |
|funkcja świątyni = [[kościół filialny]] |
||
|grafika = Krakow Salwator 20071229 1053.jpg |
|grafika = Krakow Salwator 20071229 1053.jpg |
||
|opis grafiki = Widok kościoła Najświętszego Salwatora od południa |
|opis grafiki = Widok kościoła Najświętszego Salwatora od południa |
||
|państwo |
|państwo = Polska |
||
|miejscowość |
|miejscowość = [[Kraków]] |
||
|adres = ul. św. Bronisławy 5 |
|adres = ul. św. Bronisławy 5 |
||
|wyznanie = [[Kościół katolicki|katolickie]] |
|wyznanie = [[Kościół katolicki|katolickie]] |
||
|kościół |
|kościół = [[Kościół łaciński|rzymskokatolicki]] |
||
|administratura nazwa = [[Parafia Najświętszego Salwatora w Krakowie|Parafia Najświętszego Salwatora]] |
|administratura nazwa = [[Parafia Najświętszego Salwatora w Krakowie|Parafia Najświętszego Salwatora]] |
||
|administratura typ = Parafia |
|administratura typ = Parafia |
||
|tytuł świątyni |
|tytuł świątyni = |
||
|data nadania = |
|data nadania = |
||
|nadający tytuł |
|nadający tytuł = |
||
|dedykacja świątyni |
|dedykacja świątyni = Najświętszego Salwatora |
||
|dzień wspomnienia |
|dzień wspomnienia = |
||
|relikwie = |
|relikwie = |
||
|cudowne wizerunki = |
|cudowne wizerunki = |
||
|data powołania |
|data powołania = |
||
|data dekretu = |
|data dekretu = |
||
|dekret wydał |
|dekret wydał = |
||
|data rozpoczęcia budowy |
|data rozpoczęcia budowy = |
||
|data zakończenia budowy |
|data zakończenia budowy = XII wiek, wieża rok 1622 |
||
|data konsekracji = |
|data konsekracji = |
||
|data zamknięcia |
|data zamknięcia = |
||
|aktualne przeznaczenie = |
|aktualne przeznaczenie = |
||
|data zniszczenia = |
|data zniszczenia = |
||
| Linia 34: | Linia 34: | ||
|fundator = |
|fundator = |
||
|zniszczona przez = |
|zniszczona przez = |
||
|plan świątyni |
|plan świątyni = |
||
|opis planu = |
|opis planu = |
||
|styl = |
|styl = |
||
|architekt = |
|architekt = |
||
|materiał budowlany |
|materiał budowlany = cegła |
||
|liczba wiernych = |
|liczba wiernych = |
||
|powierzchnia = |
|powierzchnia = |
||
|wysokość |
|wysokość = |
||
|długość |
|długość = |
||
|szerokość |
|szerokość = |
||
|liczba wież |
|liczba wież = |
||
|wysokość wieży |
|wysokość wieży = |
||
|liczba kopuł |
|liczba kopuł = |
||
|średnica kopuły zew |
|średnica kopuły zew = |
||
|wysokość kopuły zew |
|wysokość kopuły zew = |
||
|liczba ikonostasów |
|liczba ikonostasów = |
||
|liczba ołtarzy |
|liczba ołtarzy = |
||
|wezwania ołtarzy bocznych = |
|wezwania ołtarzy bocznych = |
||
|liczba naw = |
|liczba naw = |
||
|szerokość nawy głównej |
|szerokość nawy głównej = |
||
|wysokość nawy głównej |
|wysokość nawy głównej = |
||
|szerokość nawy bocznej |
|szerokość nawy bocznej = |
||
|wysokość nawy bocznej |
|wysokość nawy bocznej = |
||
|szerokość transeptu |
|szerokość transeptu = |
||
|liczba głosów |
|liczba głosów = |
||
|liczba manuałów |
|liczba manuałów = |
||
|typ dzwonnicy = |
|typ dzwonnicy = |
||
|nazwa dzwonu = |
|nazwa dzwonu = |
||
|kod mapy = Kraków |
|kod mapy = Kraków |
||
|współrzędne |
|współrzędne = 50°3′12.1″N 19°54′44″E |
||
|commons = Category:Church of St. Salvatore in Kraków |
|commons = Category:Church of St. Salvatore in Kraków |
||
|www = |
|www = |
||
| Linia 86: | Linia 86: | ||
O przekazaniu tym wspomina Długosz – miał go dokonać w 1183 r. biskup krakowski [[Gedko]]. Norbertanki przeniosły się m.in. tutaj na kilkanaście lat po zniszczeniu ich klasztoru podczas najazdu [[Mongołowie|mongolskiego]] w 1241 r. |
O przekazaniu tym wspomina Długosz – miał go dokonać w 1183 r. biskup krakowski [[Gedko]]. Norbertanki przeniosły się m.in. tutaj na kilkanaście lat po zniszczeniu ich klasztoru podczas najazdu [[Mongołowie|mongolskiego]] w 1241 r. |
||
Najprawdopodobniej kościół został częściowo zniszczony podczas walk o Kraków w 1587 r. Odbudowę |
Najprawdopodobniej kościół został częściowo zniszczony podczas walk o Kraków w 1587 r. Odbudowę, związaną ze znacznymi zmianami i budową wieży, kościół zawdzięcza ksieni norbertanek [[Dorota Kątska|Dorocie Kąckiej]] o czym informuje tablica z 1622 roku. Wtedy też wprowadzono w obramieniach okien formy [[Postgotyk|postgotyckie]]. Kościół po spaleniu przez [[Szwecja|Szwedów]] podczas [[Potop szwedzki|"potopu"]] w 1656 r., został odbudowany do 1680 r. staraniem ksieni Anny Zapolskiej. W efekcie zmian dokonywanych w XVII w., kościół został skrócony, sklepiony, dodano wieżę od zachodu, kryptę oraz barokowe wyposażenie (to ostatnie – usunięte w większości w XX w.). W 1747 roku, z inicjatywy ksieni Brygidy Otffinowskiej zamurowano boczne wejście, a w miejscu kostnicy dobudowano zakrystię. Kolejne restauracje kościół przechodził w roku 1788, w latach 30. XX wieku oraz po 1961 roku<ref>Michał Rożek, ''Przewodnik po zabytkach Krakowa'', wyd. WAM, Kraków 2006, ss. 491-492.</ref>. |
||
[[Plik:Wnętrze Najsw. Salwatora Krakow.jpg|thumb|245px|Prezbiterium z freskami]] |
[[Plik:Wnętrze Najsw. Salwatora Krakow.jpg|thumb|245px|Prezbiterium z freskami]] |
||
Wersja z 13:41, 27 gru 2019
 A-14 z dnia dnia 28 sierpnia 1935[1]
| |||||||
| kościół filialny | |||||||
 Widok kościoła Najświętszego Salwatora od południa | |||||||
| Państwo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||
| Adres |
ul. św. Bronisławy 5 | ||||||
| Wyznanie | |||||||
| Kościół | |||||||
| Parafia | |||||||
| Wezwanie |
Najświętszego Salwatora | ||||||
| |||||||
| |||||||
Położenie na mapie Krakowa  | |||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||
 50°03′12,1″N 19°54′44,0″E/50,053361 19,912222
| |||||||
Kościół Najświętszego Salwatora – zabytkowy kościół znajdujący się na krakowskim Zwierzyńcu przy ul. św. Bronisławy 5, na niewielkim wzgórzu stanowiącym wschodnie zakończenie masywu Góry św. Bronisławy.
Od wezwania kościoła pochodzi nazwa znajdującego się obok osiedla Salwator.
Historia
Początki kościoła nie zostały ostatecznie wyjaśnione. Tradycja głosi, że kościół miał powstać na miejscu pogańskiej świątyni, a kazania tutaj miał głosić jeszcze św. Wojciech.
W źródłach pisanych pierwsza wzmianka o kościele znajduje się w Roczniku Kapitulnym Krakowskim, gdzie pod rokiem 1148 zanotowano dediactio ecclesiae sancti Salvatoris. W przywileju księcia Bolesława Wstydliwego z 1256 r. fundacja przypisana jest jego poprzednikom, książętom krakowskim. Jan Długosz z kolei jako fundatora wymienia Piotra ze Skrzynna (Piotra Włostowica).
Badania archeologiczne, wielokrotnie prowadzone w XX w. nie dały całkowicie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o początki kościoła. Pierwsi badacze (Z. Gawlik, J. Hawrot, A. Żaki) opowiadali się za powstaniem świątyni zasadniczo w XII w.[2] Jednak prowadzący badania w latach 60. i 70. W. Grabski, W. Zin i F. Radwański, którzy dokonali tutaj znaczących odkryć, postawili tezę o trzech fazach budowli średniowiecznej:
- faza I – kościół na planie krzyża greckiego, datowany najpóźniej na drugą połowę X w. (a wiązany z panowaniem czeskim lub nawet wielkomorawskim – datacja na podstawie analogii w powstawaniu budowli na planie krzyża greckiego na terenie Europy Środkowej oraz wezwania kościoła),
- faza II – rotunda, postawiona na miejscu prezbiterium, podczas gdy pozostałe części kościoła na planie krzyża greckiego mogły służyć np. jako palatium,
- faza III – kościół romański z XII w., którego relikty znajdują się w murach dzisiejszej świątyni[3].
Teoria ta, choć często pojawiająca się do dziś w popularnych publikacjach, zakwestionowana została przez dość przekonywające wyniki badań T. Lenkiewicz-Radwańskiej z lat 80. XX w. Zgodnie z nimi kościół tzw. "I fazy" faktycznie został postawiony na planie krzyża łacińskiego, a nie greckiego (na planie dość bliskim konstrukcji krakowskiego kościoła św. Andrzeja), a kościół tzw. "III fazy" stanowi tylko przekształcenie pierwotnego zamierzenia. Powstanie pierwszego kościoła miało zatem mieć miejsce w I połowie XII w., co można wiązać ze wspominaną datą 1148 oraz informacją Długosza o Piotrze Właście (datacja oparta na analizie odnalezionej ceramiki oraz porównaniach warsztatu murarskiego), a przebudowę ("III fazę") można wiązać z przekazaniem kościoła zwierzynieckim norbertankom[4]. Teorię tę potwierdziły także badania z zastosowaniem metody datowania radiowęglowego prowadzone na początku XXI w.[5]
O przekazaniu tym wspomina Długosz – miał go dokonać w 1183 r. biskup krakowski Gedko. Norbertanki przeniosły się m.in. tutaj na kilkanaście lat po zniszczeniu ich klasztoru podczas najazdu mongolskiego w 1241 r.
Najprawdopodobniej kościół został częściowo zniszczony podczas walk o Kraków w 1587 r. Odbudowę, związaną ze znacznymi zmianami i budową wieży, kościół zawdzięcza ksieni norbertanek Dorocie Kąckiej o czym informuje tablica z 1622 roku. Wtedy też wprowadzono w obramieniach okien formy postgotyckie. Kościół po spaleniu przez Szwedów podczas "potopu" w 1656 r., został odbudowany do 1680 r. staraniem ksieni Anny Zapolskiej. W efekcie zmian dokonywanych w XVII w., kościół został skrócony, sklepiony, dodano wieżę od zachodu, kryptę oraz barokowe wyposażenie (to ostatnie – usunięte w większości w XX w.). W 1747 roku, z inicjatywy ksieni Brygidy Otffinowskiej zamurowano boczne wejście, a w miejscu kostnicy dobudowano zakrystię. Kolejne restauracje kościół przechodził w roku 1788, w latach 30. XX wieku oraz po 1961 roku[6].
Architektura i wystrój
Kościół jest orientowany, murowany z kamienia i cegły, otynkowany (z wyjątkiem prezbiterium). Jednonawowy, nawa dwuprzęsłowa na planie kwadratu, sklepiona kolebkowo; prezbiterium węższe, dwuprzęsłowe, na planie zbliżonym do kwadratu, o sklepieniu krzyżowym (pod prezbiterium krypta). Od zachodu wieża, jej przyziemie pełni funkcję kruchty kościoła.
We wnętrzu (na wschodniej ścianie prezbiterium) zachowały się cenne malowidła ścienne z początku XVI w. przedstawiające sceny cudownego rozmnożenia chleba oraz ukrzyżowania Chrystusa. Ołtarz główny pochodzi z XX w., wykorzystano jednak romańską kamienną mensę ołtarzową – znajdujące się w niszach obok ołtarza figury świętych pochodzą z wcześniejszego ołtarza, barokowego (św. Norbert, św. Augustyn, św. Jan Chrzciciel, św. Józef Herman). W bocznym ołtarzu znajduje się obraz autorstwa Kacpra Kurcza przedstawiający ukrzyżowanie Chrystusa z 1605 (na obrazie u stóp Chrystusa znajduje się grajek, co związane jest z miejscową legendą, przekazywaną m.in. przez ks. Pruszcza). Na chórze 4-głosowy pozytyw organowy z 1859 r. Na zewnątrz świątyni (od południa) znajduje się kazalnica z 1605. W 1913 na murach kościoła umieszczono tablicę upamiętniającą pięćdziesiątą rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego, którą ufundowali obywatele Półwsia Zwierzynieckiego i Zwierzyńca[7].
Cmentarz
Kościół otoczony jest cmentarzem. Jako że pierwotnie kościół miał pełnić funkcje parafialne, można domniemywać, że istnieje on od początków świątyni, używany zaś był do XIX w. W mur cmentarza włączony jest grobowiec sióstr norbertanek z 1837 roku (zrekonstruowany), a także płyty nagrobne powstańców kościuszkowskich: Józefa i Feliksa Darowskiego. Obok znajduje się grób napoleońskiego żołnierza Antoniego Moczydłowskiego. W pobliżu stoi także drewniana chata, w której dawniej mieszkał grabarz.
Bibliografia
- Daranowska-Łukaszewska J., Kościół pw. Salwatora [w:] Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV: Miasto Kraków, cz. VII: Zwierzyniec, Nowy Świat, Półwsie Zwierzynieckie. Kościoły i klasztory, red. J. Daranowska-Łukaszewska, R. Henoch-Marendziuk, Warszawa 1995.
- Pianowski Z., Kilka uwag o kościele Najświętszego Salwatora w Krakowie, [w:] Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 1986, z. 3/4.
- Rożek M., Salwator. Zabytki i tradycje Zwierzyńca, Kraków 1998.
- Tumidajski P., Romański kościół Najśw. Salwatora; stan obecnych badań archeologicznych i historycznych, [w:] Tygodnik Salwatorski, nr 52/2005, nr 1, 3, 5, 7, 10, 12, 14, 16/2006.
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Gawlik Z., Kościół św. Salwatora na Zwierzyńcu w Krakowie ("Biuletyn Historii Sztuki i Kultury", t. 10), Warszawa 1948; Gawlik Z., Romański kościół św. Salwatora w Krakowie ("Prace Komisji historii Sztuki", t. 9), Kraków 1948; Hawrot J., Pierwotny kościół pw. Salwatora na Zwierzyńcu w Krakowie, "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", 1956, z. 1; Hawrot J., Prace wykopaliskowe na Salwatorze w Krakowie w 1957 r., "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", 1958, z. 2; Żaki A., Badania archeologiczne koło kościoła Salwatora w Krakowie w 1955 r., "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", 1956, z. 1.
- ↑ Grabski W., Zin W., Kościół św. Salwatora w Krakowie w świetle ostatnich badań, "Sprawozdania Polskiej Akademii Nauk", 1966.
- ↑ Radwańska T., Kościół Salwatora na Zwierzyńcu w Krakowie w świetle badań archeologicznych, [w:] Materiały Archeologiczne, t. 13, 1986; Radwańska T., Krakowski kościół najśw. Salwatora po badaniach archeologicznych w latach osiemdziesiątych, "Materiały Archeologiczne", t. 27, 1993, z. 1.
- ↑ Świechowski Z., Stan wiedzy na temat chronologii wczesnej architektury monumentalnej w Polsce po pięcioletnich badaniach przy zastosowaniu metody 14C, "Kwartalnik architektury i urbanistyki", tom LVI, z. 3/2011.
- ↑ Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach Krakowa, wyd. WAM, Kraków 2006, ss. 491-492.
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Zwierzyniec - nie tylko Emaus, "Echo Krakowa", 17,18,19 III 1989 r., nr 55 (12864).