Kuchnia japońska: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
zbędna reklamabloga Znacznik: Anulowanie edycji |
sp[ophsitd Znaczniki: Wycofane usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor |
||
| Linia 10: | Linia 10: | ||
== Kultura jedzenia == |
== Kultura jedzenia == |
||
Japończycy jedzą [[pałeczki|pałeczkami]] (''hashi''). |
|||
Japończycy jedzą [[pałeczki|pałeczkami]] (''hashi''). Nakrywając do stołu, po lewej stronie stawiają miseczkę z ryżem, po prawej – z zupą. Pałeczki leżą równolegle przed nimi, oparte o [[hashioki]]. Zupę pije się z miseczki, do innych talerzy i naczyń sięga się pałeczkami. |
|||
Przed rozpoczęciem jedzenia, w momencie otrzymywania dań, wypowiada się formułę grzecznościową: ''Itadakimasu'' → „Pozwolę sobie przyjąć poczęstunek”{{r|słownik}}. |
|||
W ten sposób honoruje się wszystkich zaangażowanych w wytworzenie i przygotowanie posiłku: rolników, rybaków, rodzinę, a także wyraża podziękowanie zwierzętom i roślinom, które poświęciły się, aby stać się samym posiłkiem{{r|voya}}. |
|||
Po spożyciu posiłku należy powiedzieć: ''Go-chisō-sama deshita'' → „Dziękuję za poczęstunek”{{r|słownik}}, mniej formalnie: ''Go-chisō-sama''. Dosłownie: „Wymagało to dużo pracy (przygotowanie posiłku)”, co można zinterpretować: „Dziękuję za posiłek, to była uczta”. Podobnie jak ''Itadakimasu'', dziękuje wszystkim związanym z posiłkiem, łącznie z samym jedzeniem. Pominięcie ''Go-chisō-sama'' jest nietaktem i niewdzięcznością{{r|voya}}. |
|||
== Rodzaje dań == |
|||
Opisy dań kuchni japońskiej można dzielić według różnych kryteriów. Jednym z nich jest rozróżnienie na podstawie pochodzenia, innym – sposób przyrządzania. |
|||
Pierwsza grupa to dania pochodzenia rodzimego nazywane po japońsku: ''washoku'', ''nihon-ryōri'', ''nihon-shoku''. Są to potrawy wymyślone w Japonii lub obecne w kuchni tego kraju od tak dawna, że stały się jej integralną częścią. Drugą grupę stanowią „dania w stylu zachodnim” (''yōshoku''), do której zalicza się potrawy, które pojawiły się w tym kraju po restauracji [[Meiji (okres)|Meiji]]. Do grupy tej zaliczyć można na przykład kluski [[rāmen]], czy kotlet wieprzowy [[tonkatsu]]. |
|||
Według sposobu przyrządzania, potrawy mogą należeć do następujących grup: |
|||
* ''su-no-mono'' – rodzaj potraw, [[Sałatka|sałatek]] z warzyw i mięsa ryb, przyprawianych octem ryżowym: |
|||
** ''namasu'' – danie z surowej ryby lub warzyw (pokrojonych w drobne paski) przyprawionych osłodzonym octem ryżowym (''su''), rodzaj ''su-no-mono''; w okresie Nowego Roku sałatka (''kōhaku-namasu'' → czerwono-biała) z [[daikon]]u i marchwi oznacza szczęście i jest jednym z elementów [[osechi-ryōri]]; |
|||
* ''ni-mono'' – dania gotowane: |
|||
** ''[[Misoshiru|miso-shiru]]'', ''sui-mono'' (rodzaj [[consommé]], klarowny bulion z dodatkami unoszącymi się w nim), ''tonjiru'' (zupa miso z wieprzowiną i warzywami) – zupy, buliony; |
|||
** ''[[nabe-mono]]'' – dania gotowane w jednym naczyniu, jednogarnkowe, rodzaj „gorącego garnka”, np. ''[[shabu-shabu]]''; danie o nazwie ''chanko-nabe'' (bulion, różne rodzaje mięsa, grzyby, tofu, warzywa jest podstawą diety zapaśników [[sumo]]; |
|||
** ''mushi-mono'' – dania [[Gotowanie na parze|gotowane na parze]] (np. ''chawan-mushi'' → krem jajeczny z kurczakiem, krewetkami, grzybami, nasionami [[Miłorząb dwuklapowy|miłorzębu]], ''mitsuba'' → pietruszka japońska, ''Cryptotaenia japonica''); |
|||
** ''aemono'' – posiekane ryby, [[skorupiaki]] lub warzywa przyprawione różnego rodzaju sosami, dressingiem; znaczenie słowa odnosi się zarówno do dressingu (często przetarte [[tofu]], pasta sezamowa z dodatkiem [[Sos sojowy|shōyu]] i cukru), jak i do samej sałatki, potrawki z niego przygotowanej. |
|||
* ''teppan-yaki'' – mięso i warzywa pieczone na stalowej płycie; |
|||
* ''yaki-mono'' – dania z ryb, owoców morza, mięsa i drobiu, pieczone na ruszcie lub opalanym węglem drzewnym grillu; |
|||
* ''age-mono'' – dania smażone w głębokim oleju, w wąskim znaczeniu [[tempura]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Tempura - co to jest i jak ją przyrządzić |data = 2017-06-21 |data dostępu = 2019-02-21 |opublikowany = Smażymy |url = https://smazymy.com/tempura/ |język = pl-PL}}</ref>; |
|||
* ''[[tsukemono]]'' – japońskie [[pikle]], czyli warzywa marynowane lub poddane fermentacji mlekowej w celu ich dłuższego przechowywania; |
|||
* ''gohan'' – (1) gotowany ryż, (2) posiłek; ''asa-gohan'' (''asa-meshi'') → śniadanie, ''hiru-gohan'' → obiad, ''ban-gohan'', ''yū-gohan'' → kolacja |
|||
* ''[[sushi]]'' – jedno z najbardziej znanych dań; z zaprawionego octem ryżu, [[Nori (wodorosty)|nori]] i owoców morza.<ref name=PM>{{Cytuj |autor=Przemysław Muszyński |tytuł=Kuchnia Japońska. Sprawdzone przepisy | wydawca = EscapeMagazine.pl}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = Magdalena | nazwisko = Tomaszewska-Bolałek | tytuł = Tradycje kulinarne Japonii | rok = 2006 | miejsce = Warszawa | wydawca = Hanami | isbn = 978-83-60740-00-2}}</ref>{{r|słownik}}{{r|koku}}{{r|Ken}}. |
|||
== Typowy posiłek == |
|||
Współcześnie Japończycy spożywają, podobnie jak Europejczycy, trzy posiłki dziennie. Zwykle w ich skład wchodzi zestaw potraw nazywany ''ichijū-sansai''. Składa się on z pięciu elementów. Są to: miska ryżu, miska zupy (stanowią one elementy obowiązkowe) oraz trzy potrawy, z których każda została wybrana z innej grupy dań<ref name=PM />. |
|||
== Zobacz też == |
|||
{{Układ wielokolumnowy |szerokość=10em <!-- od 8 do 14 --> |liczba=5 | |
|||
* [[Char siu|chāshū]] (''chāshū-ramen'') |
|||
* [[chikuwa]] |
|||
* [[curry japońskie]] (''karē'') |
|||
* [[dango]] |
|||
* [[dashi]] |
|||
* [[edamame]] |
|||
* [[grzyby enoki|enoki]] |
|||
* [[Takifugu|fugu]] |
|||
* [[gyūdon]] |
|||
* [[hijiki]] |
|||
* kamaboko<ref group="uwaga">''Kamaboko'' → pasta rybna zagęszczona skrobią, formowana w wałeczki, gotowana na parze i krojona w plastry. Dodawana do różnych potraw.</ref> |
|||
* katsuobushi<ref group="uwaga">''Katsuobushi'' → cienkie płatki z suszonego i wędzonego [[Bonito (ryba)|bonito]].</ref> |
|||
* kishimen<ref group="uwaga">''Kishimen'' → rodzaj [[udon]] w postaci długich, szerokich, płaskich pasków.</ref> |
|||
* [[kombu]]<ref group="uwaga">''Konbu'' → „n” wymawia się różnie w zależności od następującej po nim spółgłoski, przed: „m”, „p”, „b” → „m” (stąd ''kombu''); przed: „n”, „r”, „ts”, „z”, „ch” „j” „t”, „d” → „n” (stąd np. ''tendon'', ''ponzu'').</ref>. |
|||
* [[mirin]] |
|||
* [[miso]] |
|||
* [[miso-shiru]] |
|||
* [[mochi]] |
|||
* [[nattō]] |
|||
* [[Nori (wodorosty)|nori]] |
|||
* o-den<ref group="uwaga">''O-den'' → danie z różnych składników, np.: jajko, [[Rzodkiew japońska|daikon]], ziemniak, [[chikuwa]], [[Dziwidło|konnyaku]], duszone w [[dashi]] o smaku sojowym.</ref> |
|||
* [[osechi-ryōri]] |
|||
* [[okonomiyaki]] |
|||
* ponzu<ref group="uwaga">''Ponzu'' → sos wytwarzany głównie z [[sos sojowy|sosu sojowego]] i soków z owoców cytrusowych, np.: cytryny, [[pomarańcza gorzka|pomarańczy gorzkiej]], [[sudachi]], kabosu (''Citrus sphaerocarpa'').</ref> |
|||
* [[rāmen]] |
|||
* [[sashimi]] |
|||
* [[shabu-shabu]] |
|||
* [[shichimi tōgarashi]] |
|||
* [[twardnik japoński|shiitake]] |
|||
* [[shōgayaki]] |
|||
* [[Soba (makaron)|soba]] |
|||
* [[sos sojowy]] (''shōyu'') |
|||
* [[sukiyaki]] |
|||
* [[sushi]] |
|||
* [[takoyaki]] |
|||
* [[tempura]]<ref group="uwaga">''Tenpura'' → „n” wymowa, jak powyżej ''konbu''.</ref>. |
|||
* [[teriyaki]] |
|||
* [[tofu]] |
|||
* [[tonkatsu]] |
|||
* [[tsukemono]] |
|||
* [[udon]] |
|||
* [[umeboshi]] |
|||
* [[yakitori]] |
|||
* [[yuzu]] |
|||
* [[Undaria pierzastodzielna|wakame]] |
|||
* [[Chrzan japoński|wasabi]] |
|||
* [[zupy japońskie]] |
|||
* [[Targ rybny Tsukiji]] |
|||
* [[Targ rybny Toyosu]] |
|||
* [[Japońskie noże kuchenne]] |
|||
}} |
|||
== Uwagi == |
|||
{{Uwagi}} |
|||
== Przypisy == |
|||
{{Przypisy| |
|||
<ref name = słownik>{{Cytuj książkę | tytuł = Słownik japońsko-polski | wydawca = Wiedza Powszechna | miejsce = Warszawa | data = 1997 | strony = 153, 248 | isbn = 83-214-1140-1}}</ref> |
|||
<ref name = koku>{{Cytuj książkę | tytuł = {{j|ja|新明解国語辞典}} | wydawca = Sanseido Co., Ltd. | miejsce = Tokyo | data = 2018 | strony = 7, 18, 537, 794, 1034, 1128, 1129, 1151, 1471 | isbn = 978-4-385-13107-8}}</ref> |
|||
<ref name = Ken>{{Cytuj książkę | tytuł = Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary | wydawca = Kenkyusha Limited | miejsce = Tokyo | data = 1991 | strony = 4, 43, 343, 1106, 1181, 1230, 1571, 1572, 1669, 1680 | isbn = 4-7674-2015-6}}</ref> |
|||
<ref name = voya>{{Cytuj stronę | url = https://voyapon.com/table-manenrs-itadakimasu-gochisousama/ | tytuł = Itadakimasu and Gochisousama – Learn Japanese Manners | nazwisko = Nagata | imię = Kelly | data = 2020 | opublikowany = Voyapon | język = en | data dostępu = 2020-07-30}}</ref> |
|||
}} |
|||
== Bibliografia == |
|||
{{Commonscat|Cuisine of Japan}} |
|||
{{Wikibooks|Książka kucharska/Kuchnia japońska|Kuchnia japońska}} |
|||
* {{cytuj książkę | imię = Iwona | nazwisko = Kordzińska-Nawrocka | tytuł = Japońska sztuka kulinarna | rok = 2008 | miejsce = Warszawa | wydawca = | isbn = 978-83-7436-171-2 | strony = 211–225}} |
|||
* {{cytuj książkę | imię = Kimiko | nazwisko = Barber | tytuł = Kuchnia japońska | rok = 2004 | miejsce = Poznań | wydawca = | isbn = 978-83-245-1759-6}} |
|||
* {{cytuj książkę | imię = Magdalena | nazwisko = Tomaszewska-Bolałek | tytuł = Tradycje kulinarne Japonii | rok = 2006 | miejsce = Warszawa | wydawca = Hanami | isbn = 978-83-60740-00-2}} |
|||
* {{cytuj książkę | imię = Richard | nazwisko = Hosking | tytuł = A Dictionary of Japanese Food | rok = | miejsce = | wydawca = Tuttle Publishing | isbn = 978-0-8048-2042-4}} |
|||
== Linki zewnętrzne == |
|||
* [https://www.japan-guide.com/e/e620.html Food and Drink] {{lang|en}} |
|||
* [https://www.japan-guide.com/e/e2005.html Japanese Table Manners] {{lang|en}} |
|||
* [https://www.japan-guide.com/e/e2036.html Specialized Japanese Restaurants] (ceny) {{lang|en}} |
|||
* [https://www.japan-guide.com/e/e2035.html Popular Dishes] {{lang|en}} |
|||
* [https://www.japan-guide.com/e/e620.html Food and Drink] {{lang|en}} |
|||
* [https://www.japan-guide.com/e/e2040.html Dining Out] {{lang|en}} |
|||
{{Kontrola autorytatywna}} |
{{Kontrola autorytatywna}} |
||
Wersja z 20:29, 7 maj 2024
Dla kuchni japońskiej charakterystyczne jest użycie ryb (jedzonych także na surowo), rozmaitych owoców morza, w tym wodorostów oraz warzyw. Popularne są zupy gotowane bezpośrednio na stole, w specjalnym garnku podgrzewanym dawniej węglem drzewnym, a obecnie gazem, a także jedzenie zanurzanych we wrzątku: mięsa, ryb i warzyw.
Kultura jedzenia
Japończycy jedzą pałeczkami (hashi).
Kontrola autorytatywna (kuchnia narodowa):
<ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>BŁĄD PRZYPISÓW