Sztucer: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne redakcyjne |
|||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Inne znaczenia|broni palnej|[[Sztucer (instalacje)]]}} |
{{Inne znaczenia|broni palnej|[[Sztucer (instalacje)]]}} |
||
{{dopracować|źródła=2012-08}} |
{{dopracować|źródła=2012-08}} |
||
[[Plik: |
[[Plik:Lorenz DornStutzen M1854.jpg|thumb|[[Broń odprzodowa|Odprzodowy]] sztucer wojskowy [[Karabin Lorenz M1854|Lorenz M1854]]]] |
||
[[Plik:1870722 4882fa531748d.jpg|thumb|Sztucer myśliwski [[Karabin Mannlicher-Schönauer|Mannlicher-Schönauer]]]] |
[[Plik:1870722 4882fa531748d.jpg|thumb|Sztucer myśliwski [[Karabin Mannlicher-Schönauer|Mannlicher-Schönauer]]]] |
||
'''Sztucer''' ([[Język niemiecki|niem.]] ''stutzen'', [[Język staropolski|staropol.]] ''sztuciec''{{r|Kwas}}) – |
'''Sztucer''' ([[Język niemiecki|niem.]] ''stutzen'', [[Język staropolski|staropol.]] ''sztuciec''{{r|Kwas}}) – |
||
współcześnie: |
współcześnie: określenie [[karabin]]ów i [[Karabinek (broń)|karabinków]] [[Broń myśliwska|myśliwskich]] z [[Lufa gwintowana|gwintowanymi lufami]], używanych do [[Polowanie|polowania]] na grubą [[Zwierzęta łowne|zwierzynę]]; dawniej: wojskowa [[broń strzelecka]] powstała poprzez skrócenie karabinu i wyposażenie go w gwintowaną lufę, używana głównie przez oddziały [[Jegrzy|jegrów]]. |
||
Nazwa „sztucer” wywodzi się od niemieckiego ''stutzen'', co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „obcinać”. Nawiązuje to do skróconej („obciętej”) względem dłuższych karabinów lufy, która często nie wystawała za [[Łoże (broń strzelecka)|łoże broni]]. |
Nazwa „sztucer” wywodzi się od niemieckiego ''stutzen'', co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „obcinać”. Nawiązuje to do skróconej („obciętej”) względem dłuższych karabinów lufy, która często nie wystawała za [[Łoże (broń strzelecka)|łoże broni]]. |
||
== Historia == |
== Historia == |
||
[[Plik: |
[[Plik:Cacciatore e soldato di linea austriaci 1859.jpg|thumb|[[Armia Cesarstwa Austriackiego]]:<br />Jegier uzbrojony w sztucer (po lewej) obok żołnierza [[Piechota liniowa|piechoty liniowej]] uzbrojonego w karabin (po prawej)]] |
||
Sztucery wyodrębniły się w XVIII w. jako uzbrojenie lekkiej piechoty specjalizującej się w prowadzeniu celnego ognia z dużych odległości ([[Strzelec wyborowy|strzelcy wyborowi]] – [[jegrzy]], w Polsce tzw. [[strzelcy celni]]), w odróżnieniu od [[Piechota liniowa|piechoty liniowej]] prowadzącej zmasowany ogień salwowy na krótszych dystansach. Standardowo piechotę liniową wyposażano w długie [[Broń gładkolufowa|gładkolufowe]] karabiny, zapewniające dużą (jak na tamte czasy) [[szybkostrzelność]], jednak niską celność i [[Donośność broni|donośność]]. Ze względu na specyfikę walki jegrzy potrzebowali natomiast broni znacznie celniejszej i o większym zasięgu. Rozwiązaniem okazały się karabiny wyposażone w |
Sztucery wyodrębniły się w XVIII w. jako uzbrojenie lekkiej piechoty specjalizującej się w prowadzeniu celnego ognia z dużych odległości ([[Strzelec wyborowy|strzelcy wyborowi]] – [[jegrzy]], w Polsce tzw. [[strzelcy celni]]), w odróżnieniu od [[Piechota liniowa|piechoty liniowej]] prowadzącej zmasowany ogień salwowy na krótszych dystansach. Standardowo piechotę liniową wyposażano w długie [[Broń gładkolufowa|gładkolufowe]] karabiny, zapewniające dużą (jak na tamte czasy) [[szybkostrzelność]], jednak niską celność i [[Donośność broni|donośność]]. Ze względu na specyfikę walki jegrzy potrzebowali natomiast broni znacznie celniejszej i o większym zasięgu. Rozwiązaniem okazały się karabiny wyposażone w lufy gwintowane (skrajnie zwiększające osiągi względem broni gładkolufowej). Jednak z powodu kłopotliwego ładowania – do gwintowanej lufy pocisk należało wbijać za pomocą młotka i [[Stempel (broń)|stempla]] – broń skrócono, tak aby ułatwić strzelcowi tę czynność. Efektem tej koncepcji było powstanie sztucerów, a więc gwintowanych i skróconych karabinów. |
||
Wraz z wynalezieniem [[Pocisk typu Minié|pocisków kompresyjnych]] w 2. poł. XIX w. ładowanie [[Broń odprzodowa|odprzodowej broni]] gwintowanej uległo znacznemu usprawnieniu, co umożliwiło masowe wyposażenie w karabiny gwintowane żołnierzy wszystkich formacji. Od tego momentu różnica pomiędzy sztucerami a karabinami piechoty zaczęła się stopniowo zacierać, a określenie sztucer nabrało bardziej cech formalnych niż praktycznych. Sztucerami zaczęto więc określać albo karabiny skrócone (mające zapewniać większą poręczność np. przy wykonywaniu [[Rozpoznanie (wojsko)|zadań zwiadowczych]]), bądź posiadające cechy [[Karabin wyborowy|karabinów wyborowych]]. Wraz z postępem technologicznym, uzbrojenie żołnierzy zaczęło ulegać coraz większemu ujednoliceniu, co wiązało się pod koniec XIX w. ze stopniowym zanikiem stosowania nazwy „sztucer” w ujęciu wojskowym. |
Wraz z wynalezieniem [[Pocisk typu Minié|pocisków kompresyjnych]] w 2. poł. XIX w. ładowanie [[Broń odprzodowa|odprzodowej broni]] gwintowanej uległo znacznemu usprawnieniu, co umożliwiło masowe wyposażenie w karabiny gwintowane żołnierzy wszystkich formacji. Od tego momentu różnica pomiędzy sztucerami a karabinami piechoty zaczęła się stopniowo zacierać, a określenie sztucer nabrało bardziej cech formalnych niż praktycznych. Sztucerami zaczęto więc określać albo karabiny skrócone (mające zapewniać większą poręczność np. przy wykonywaniu [[Rozpoznanie (wojsko)|zadań zwiadowczych]]), bądź posiadające cechy [[Karabin wyborowy|karabinów wyborowych]]. Wraz z postępem technologicznym, uzbrojenie żołnierzy zaczęło ulegać coraz większemu ujednoliceniu, co wiązało się pod koniec XIX w. ze stopniowym zanikiem stosowania nazwy „sztucer” w ujęciu wojskowym. |
||
Słowo sztucer przeniknęło jednak do nazewnictwa stosowanego w [[ |
Słowo sztucer przeniknęło jednak do nazewnictwa stosowanego w [[myślistwo|myślistwie]], gdzie do dziś stosuje się je powszechnie wobec gwintowanych karabinów przeznaczonych do polowań na grubą zwierzynę (jako odróżnienie od gładkolufowych [[Strzelba|strzelb]]). |
||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
* [[Sztucer kozienicki]] – polski sztucer produkowany na mocy uchwały sejmu [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|I Rzeczypospolitej]] w [[Fabryka Broni w Kozienicach|Fabryce Broni w Kozienicach]] w latach 1790–1794{{r|Orlowski}} |
* [[Sztucer kozienicki]] – polski sztucer produkowany na mocy uchwały sejmu [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|I Rzeczypospolitej]] w [[Fabryka Broni w Kozienicach|Fabryce Broni w Kozienicach]] w latach 1790–1794{{r|Orlowski}} |
||
* [[Karabin mierosławka|Sztucer Mierosławka]] – sztucer polskiego projektu z okresu [[Powstanie styczniowe|powstania styczniowego]] |
* [[Karabin mierosławka|Sztucer Mierosławka]] – sztucer polskiego projektu z okresu [[Powstanie styczniowe|powstania styczniowego]] |
||
* [[Sztucer z Liège]] – rosyjski sztucer opracowany na podstawie brytyjskiego [[Karabin Brunszwik|karabinu Brunszwik]] |
* [[Sztucer z Liège]] – rosyjski sztucer opracowany na podstawie brytyjskiego [[Karabin Brunszwik|karabinu Brunszwik]] |
||
* [[Karabinek (broń)|Karabinek]] – krótsza i lżejsza wersja karabinu |
* [[Karabinek (broń)|Karabinek]] – krótsza i lżejsza wersja karabinu |
||
* [[Obrzyn]] – prowizorycznie skrócona broń palna |
* [[Obrzyn]] – prowizorycznie skrócona broń palna |
||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
<references responsive> |
|||
{{Przypisy| |
|||
* <ref name=Orlowski>{{Cytuj książkę | |
* <ref name=Orlowski>{{Cytuj książkę |autor = [[Bolesław Orłowski]] |tytuł = Nie tylko szablą i piórem |strony = 109–110 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwa Komunikacji i Łączności |data = 1985 |isbn = 83-206-0509-1}}</ref> |
||
* <ref name=Kwas>{{Cytuj książkę | |
* <ref name=Kwas>{{Cytuj książkę |autor = [[Włodzimierz Kwaśniewicz]] |tytuł = 1000 słów o dawnej broni palnej |strony = 159 |miejsce = Warszawa |wydawca = MON |data = 1987 |isbn = 83-11-07350-3}}</ref> |
||
</references> |
|||
}} |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
Linia 34: | Linia 34: | ||
* ''Powstanie niespełnionych nadziei 1863, Arsenał Polski'', Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1984. |
* ''Powstanie niespełnionych nadziei 1863, Arsenał Polski'', Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1984. |
||
* [[Jan Wimmer]]: ''Historia piechoty polskiej do roku 1864'', Warszawa 1978. |
* [[Jan Wimmer]]: ''Historia piechoty polskiej do roku 1864'', Warszawa 1978. |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Sztucery| ]] |
[[Kategoria:Sztucery| ]] |
||
[[Kategoria:Karabiny]] |
Wersja z 02:50, 22 lut 2022
Ten artykuł od 2012-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Sztucer (niem. stutzen, staropol. sztuciec[1]) – współcześnie: określenie karabinów i karabinków myśliwskich z gwintowanymi lufami, używanych do polowania na grubą zwierzynę; dawniej: wojskowa broń strzelecka powstała poprzez skrócenie karabinu i wyposażenie go w gwintowaną lufę, używana głównie przez oddziały jegrów.
Nazwa „sztucer” wywodzi się od niemieckiego stutzen, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „obcinać”. Nawiązuje to do skróconej („obciętej”) względem dłuższych karabinów lufy, która często nie wystawała za łoże broni.
Historia
Sztucery wyodrębniły się w XVIII w. jako uzbrojenie lekkiej piechoty specjalizującej się w prowadzeniu celnego ognia z dużych odległości (strzelcy wyborowi – jegrzy, w Polsce tzw. strzelcy celni), w odróżnieniu od piechoty liniowej prowadzącej zmasowany ogień salwowy na krótszych dystansach. Standardowo piechotę liniową wyposażano w długie gładkolufowe karabiny, zapewniające dużą (jak na tamte czasy) szybkostrzelność, jednak niską celność i donośność. Ze względu na specyfikę walki jegrzy potrzebowali natomiast broni znacznie celniejszej i o większym zasięgu. Rozwiązaniem okazały się karabiny wyposażone w lufy gwintowane (skrajnie zwiększające osiągi względem broni gładkolufowej). Jednak z powodu kłopotliwego ładowania – do gwintowanej lufy pocisk należało wbijać za pomocą młotka i stempla – broń skrócono, tak aby ułatwić strzelcowi tę czynność. Efektem tej koncepcji było powstanie sztucerów, a więc gwintowanych i skróconych karabinów.
Wraz z wynalezieniem pocisków kompresyjnych w 2. poł. XIX w. ładowanie odprzodowej broni gwintowanej uległo znacznemu usprawnieniu, co umożliwiło masowe wyposażenie w karabiny gwintowane żołnierzy wszystkich formacji. Od tego momentu różnica pomiędzy sztucerami a karabinami piechoty zaczęła się stopniowo zacierać, a określenie sztucer nabrało bardziej cech formalnych niż praktycznych. Sztucerami zaczęto więc określać albo karabiny skrócone (mające zapewniać większą poręczność np. przy wykonywaniu zadań zwiadowczych), bądź posiadające cechy karabinów wyborowych. Wraz z postępem technologicznym, uzbrojenie żołnierzy zaczęło ulegać coraz większemu ujednoliceniu, co wiązało się pod koniec XIX w. ze stopniowym zanikiem stosowania nazwy „sztucer” w ujęciu wojskowym.
Słowo sztucer przeniknęło jednak do nazewnictwa stosowanego w myślistwie, gdzie do dziś stosuje się je powszechnie wobec gwintowanych karabinów przeznaczonych do polowań na grubą zwierzynę (jako odróżnienie od gładkolufowych strzelb).
Zobacz też
- Sztucer kozienicki – polski sztucer produkowany na mocy uchwały sejmu I Rzeczypospolitej w Fabryce Broni w Kozienicach w latach 1790–1794[2]
- Sztucer Mierosławka – sztucer polskiego projektu z okresu powstania styczniowego
- Sztucer z Liège – rosyjski sztucer opracowany na podstawie brytyjskiego karabinu Brunszwik
- Karabinek – krótsza i lżejsza wersja karabinu
- Obrzyn – prowizorycznie skrócona broń palna
Przypisy
- ↑ Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: MON, 1987, s. 159. ISBN 83-11-07350-3.
- ↑ Bolesław Orłowski: Nie tylko szablą i piórem. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1985, s. 109–110. ISBN 83-206-0509-1.
Bibliografia
- Włodzimierz Kwaśniewicz: Leksykon dawnej broni palnej, Dom Wydawniczy BELLONA, Warszawa 2004.
- Powstanie niespełnionych nadziei 1863, Arsenał Polski, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1984.
- Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864, Warszawa 1978.