Dolina za Mnichem: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m lit. |
m koordynaty, drobne redakcyjne |
||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
{{commonscat|Dolinka za Mnichem}} |
{{commonscat|Dolinka za Mnichem}} |
||
'''Dolina za Mnichem'''<ref name=whp>{{Cytuj książkę |nazwisko=Paryski |imię=Witold Henryk |autor link=Witold Henryk Paryski |tytuł=Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część IV. Walentkowa Przełęcz – Przełączka pod Zadnim Mnichem |data=1951 |wydawca=Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj” |miejsce=Warszawa}}</ref><ref name=wet>{{Cytuj książkę | nazwisko= Radwańska-Paryska | imię=Zofia | autor link= Zofia Radwańska-Paryska | nazwisko2= Paryski | imię2=Witold Henryk | autor link2= Witold Henryk Paryski | tytuł= Wielka encyklopedia tatrzańska | data=2004 | wydawca=Wydawnictwo Górskie | miejsce=Poronin | isbn=83-7104-009-1}}</ref><ref name=bedeker>{{Cytuj książkę | nazwisko= Barczyk | imię=Grzegorz | nazwisko2= Jakubowski (red.) | imię2=Ryszard | nazwisko3= Piechowski | imię3= Adam | nazwisko4= Żurawska | imię4= Grażyna | tytuł= Bedeker tatrzański | data=2000 | wydawca= Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce=Warszawa | isbn=83-01-13184-5}}</ref> lub '''Dolinka za Mnichem'''<ref name=nyka>{{Cytuj książkę | nazwisko= Nyka | imię=Józef | autor link= Józef Nyka | tytuł= Tatry polskie. Przewodnik. Wyd. XV | data=2007 | wydawca=Trawers | miejsce=Latchorzew | isbn=978-83-60078-04-4}}</ref> ([[język słowacki|słow.]] ''dolinka za Mníchom'', [[język niemiecki|niem.]] ''Mönchstal'', [[język węgierski|węg.]] ''Barát-völgy''<ref name=wet/>) – zachodnie odgałęzienie [[Dolina Rybiego Potoku|Doliny Rybiego Potoku]] w [[Tatry|Tatrach]], otwarte na kotlinę [[Morskie Oko|Morskiego Oka]], tarasowe pustkowie skalne powstałe na skutek zaburzeń tektonicznych przed okresem ostatniego zlodowacenia<ref name=bedeker/>. Dolina podchodzi pod [[Miedziane]], [[Szpiglasowy Wierch]], [[Cubryna|Cubrynę]] i [[Mnich (Tatry)|Mnicha]]. |
'''Dolina za Mnichem'''<ref name=whp>{{Cytuj książkę |nazwisko=Paryski |imię=Witold Henryk |autor link=Witold Henryk Paryski |tytuł=Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część IV. Walentkowa Przełęcz – Przełączka pod Zadnim Mnichem |data=1951 |wydawca=Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj” |miejsce=Warszawa}}</ref><ref name=wet>{{Cytuj książkę | nazwisko= Radwańska-Paryska | imię=Zofia | autor link= Zofia Radwańska-Paryska | nazwisko2= Paryski | imię2=Witold Henryk | autor link2= Witold Henryk Paryski | tytuł= Wielka encyklopedia tatrzańska | data=2004 | wydawca=Wydawnictwo Górskie | miejsce=Poronin | isbn=83-7104-009-1}}</ref><ref name=bedeker>{{Cytuj książkę | nazwisko= Barczyk | imię=Grzegorz | nazwisko2= Jakubowski (red.) | imię2=Ryszard | nazwisko3= Piechowski | imię3= Adam | nazwisko4= Żurawska | imię4= Grażyna | tytuł= Bedeker tatrzański | data=2000 | wydawca= Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce=Warszawa | isbn=83-01-13184-5}}</ref> lub '''Dolinka za Mnichem'''<ref name=nyka>{{Cytuj książkę | nazwisko= Nyka | imię=Józef | autor link= Józef Nyka | tytuł= Tatry polskie. Przewodnik. Wyd. XV | data=2007 | wydawca=Trawers | miejsce=Latchorzew | isbn=978-83-60078-04-4}}</ref> ([[język słowacki|słow.]] ''dolinka za Mníchom'', [[język niemiecki|niem.]] ''Mönchstal'', [[język węgierski|węg.]] ''Barát-völgy''<ref name=wet/>) – zachodnie odgałęzienie [[Dolina Rybiego Potoku|Doliny Rybiego Potoku]] w [[Tatry Wysokie|Tatrach Wysokich]], otwarte na kotlinę [[Morskie Oko|Morskiego Oka]], tarasowe pustkowie skalne powstałe na skutek zaburzeń tektonicznych przed okresem ostatniego zlodowacenia<ref name=bedeker/>. Dolina podchodzi pod [[Miedziane]], [[Szpiglasowy Wierch]], [[Cubryna|Cubrynę]] i [[Mnich (Tatry)|Mnicha]]. |
||
Krajobraz tworzą mocno zróżnicowane formy polodowcowe. Dolina składa się z kilku [[taras (geomorfologia)|tarasów]] ukształtowanych przez lodowiec. Najniższe piętro jest położone na wysokości ok. 1785 m<ref name=bedeker/>, w nim pojawia się okresowo wysychający i dzielący się na kilka mniejszych [[Staw Staszica]]<ref name=whp/>. |
Krajobraz tworzą mocno zróżnicowane formy polodowcowe. Dolina składa się z kilku [[taras (geomorfologia)|tarasów]] ukształtowanych przez lodowiec. Najniższe piętro jest położone na wysokości ok. 1785 m<ref name=bedeker/>, w nim pojawia się okresowo wysychający i dzielący się na kilka mniejszych [[Staw Staszica]]<ref name=whp/>. |
||
| Linia 26: | Linia 26: | ||
{{Przypisy|stopień= ====}} |
{{Przypisy|stopień= ====}} |
||
{{Koordynaty|49|11|45|N|20|3|5|E|region:PL}} |
|||
{{DEFAULTSORT:Za Mnichem, Dolina}} |
{{DEFAULTSORT:Za Mnichem, Dolina}} |
||
Wersja z 17:09, 6 kwi 2013
Dolina za Mnichem[1][2][3] lub Dolinka za Mnichem[4] (słow. dolinka za Mníchom, niem. Mönchstal, węg. Barát-völgy[2]) – zachodnie odgałęzienie Doliny Rybiego Potoku w Tatrach Wysokich, otwarte na kotlinę Morskiego Oka, tarasowe pustkowie skalne powstałe na skutek zaburzeń tektonicznych przed okresem ostatniego zlodowacenia[3]. Dolina podchodzi pod Miedziane, Szpiglasowy Wierch, Cubrynę i Mnicha.
Krajobraz tworzą mocno zróżnicowane formy polodowcowe. Dolina składa się z kilku tarasów ukształtowanych przez lodowiec. Najniższe piętro jest położone na wysokości ok. 1785 m[3], w nim pojawia się okresowo wysychający i dzielący się na kilka mniejszych Staw Staszica[1].
Wyższy taras na wysokości 1830–1880 m położony jest pod północną ścianą Mnicha. Na tarasie tym, zwanym Wyżnią Mnichową Płaśnią, znajduje się grupa dziewięciu niewielkich Wyżnich Mnichowych Stawków, część z nich rzadko wysycha[1]. Powyżej Wyżniej Mnichowej Płaśni, u podnóża zachodnich ścian Mnicha i Mnichowej Kopy, znajduje się kolejny taras – Mnichowe Plecy[3]. Najwyższe piętro położone na wysokości ok. 2100 m to Zadnia Galeria Cubryńska, w niej znajduje się położony najwyżej po polskiej stronie Tatr naturalny zbiornik wody – Zadni Mnichowy Stawek (ok. 2072 m)[3].
Na bulach pod Szpiglasową Przełęczą znajduje się niewielki Stawek na Kopkach (na wysokości ok. 1875 m)[5], z kolei na zboczach Miedzianego, ok. 80 m ponad Stawem Staszica, położona jest widoczna z oddali koleba. Została ona odkryta przez braci Juliusza i Wawrzyńca Żuławskich w sierpniu 1932 r., mieści się w niej ok. 4–5 osób[1].
Na progu Doliny za Mnichem rozdziela się szlak turystyczny prowadzący na Wrota Chałubińskiego i na Szpiglasową Przełęcz. W Dolinie za Mnichem wyraźnie widoczne są ścieżki używane przez taterników, odchodzą w kierunku ścian Mnicha, Hińczowej Przełęczy i Cubryny[5].
Dolina za Mnichem była miejscem wypasu owiec, wchodziła w skład Hali za Mnichem. Od wieków wypasali na niej Murzańscy, ostatnim wypasającym był Jan Murzański z Gronia[6]. Prowadzono tu także poszukiwania górnicze i wydobywano w niewielkich ilościach szpiglas (antymonit). Z widokiem Doliny za Mnichem związany jest balet Karola Szymanowskiego Harnasie[4].
W dolinie występuje turzyca Lachenala i wiechlina tatrzańska – gatunki roślin Polsce występujące tylko w Tatrach na nielicznych stanowiskach, a także turzyca tęga w Tatrach występująca tylko w 4 miejscach[7].
W zimie pierwszymi turystami w Dolinie za Mnichem byli Maksymilian Dudryk, Zygmunt Klemensiewicz, Roman Kordys i S. Pręgowski (8 stycznia 1907 r.)[1].
24 lutego 2013 r. ze zboczy szczytu Miedziane (2233 m n.p.m.) do Doliny za Mnichem zeszła lawina. W tym rejonie znajdowało się wówczas pięć osób – dwie z nich samodzielnie wydostały się spod śniegu i zawiadomiły o wypadku centralę TOPR, które przeprowadziło natychmiastową akcję ratunkową. W wyniku zdarzenia śmierć na miejscu poniosła jedna osoba, druga w stanie ciężkim została przetransportowana za pomocą helikoptera do szpitala w Zakopanem[8][9][10].
Szlaki turystyczne
– czerwony od dolnego progu doliny na przełęcz Wrota Chałubińskiego. Czas przejścia: 1 h, ↓ 45 min
– żółty znad Morskiego Oka przez próg Dolinki za Mnichem i zbocza Miedzianego na Szpiglasową Przełęcz. Czas przejścia: 2:30 h, ↓ 1:50 h[11]
- ↑ a b c d e Witold Henryk Paryski: Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część IV. Walentkowa Przełęcz – Przełączka pod Zadnim Mnichem. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1951.
- ↑ a b Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
- ↑ a b c d e Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13184-5.
- ↑ a b Józef Nyka: Tatry polskie. Przewodnik. Wyd. XV. Latchorzew: Trawers, 2007. ISBN 978-83-60078-04-4.
- ↑ a b Tatry polskie. Mapa turystyczna 1:20 000. Piwniczna: Agencja Wyd. „Wit” S.c., 2004. ISBN 83-915-737-9-6.
- ↑ Krystyna Sałyga Dąbkowska. Tatry – Mnich. „Kwartalnik górski”. Wiosna 2006. nr 2 (8).
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ PAP: Tragiczna lawina w rejonie Morskiego Oka, jedna osoba nie żyje. polskalokalna.pl, 24 lutego 2013. [dostęp 2013-02-24].
- ↑ Lawina w rejonie Morskiego Oka; jedna ofiara. TVP Info, 24 lutego 2013. [dostęp 2013-02-24].
- ↑ Tatry: Lawina w rejonie Morskiego Oka. deon.pl, 24 lutego 2013. [dostęp 2013-02-24].
- ↑ Tatry Wysokie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000. Warszawa: Wyd. Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2005/06. ISBN 83-87873-26-8.
<ref> o nazwie „stopień”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.Nieprawidłowe parametry: {49|11|45|N|20|3|5|E|region:PL}