Daty nowego i starego porządku: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m ilustracja |
drobne techniczne |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Daty nowego i starego porządku''' (daty nowego stylu i starego stylu) – problem z dziedziny rachuby czasu związany z przechodzeniem poszczególnych krajów z kalendarza [[kalendarz juliański|juliańskiego]] ( |
'''Daty nowego i starego porządku''' (daty nowego stylu i starego stylu) – problem z dziedziny rachuby czasu związany z przechodzeniem poszczególnych krajów z kalendarza [[kalendarz juliański|juliańskiego]] („starego porządku”) na [[kalendarz gregoriański|gregoriański]] („nowego porządku”). |
||
[[Plik:Marriage certificate-1907.jpg|thumb|330px|Podwójne datowanie na świadectwie ślubu, Warszawa 1907]] |
[[Plik:Marriage certificate-1907.jpg|thumb|330px|Podwójne datowanie na świadectwie ślubu, Warszawa 1907]] |
||
Linia 5: | Linia 5: | ||
Ze względu na fakt, że zmiana ta dokonała się w różnych krajach w różnym czasie, daty zapisane na dokumentach wytworzonych np. w [[XVI wiek|XVI]]-, [[XVII wiek|XVII]]- a nawet [[XVIII wiek|XVIII]]-wiecznej (z I połowy wieku) [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] nie były utożsamiane z tak samo zapisanymi datami w [[Hiszpania|Hiszpanii]], [[Portugalia|Portugalii]], [[Włochy|Włoszech]], [[Polska|Polsce]] i we [[Francja|Francji]]. |
Ze względu na fakt, że zmiana ta dokonała się w różnych krajach w różnym czasie, daty zapisane na dokumentach wytworzonych np. w [[XVI wiek|XVI]]-, [[XVII wiek|XVII]]- a nawet [[XVIII wiek|XVIII]]-wiecznej (z I połowy wieku) [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] nie były utożsamiane z tak samo zapisanymi datami w [[Hiszpania|Hiszpanii]], [[Portugalia|Portugalii]], [[Włochy|Włoszech]], [[Polska|Polsce]] i we [[Francja|Francji]]. |
||
[[Plik:1900.2.12 Szczotkowski-do matki (telegram).jpg|thumb|330px|Telegram nadany z Leoben w Austrii do Warszawy w lutym 1900. Na drukowanym po rosyjsku formularzu widnieje (po lewej stronie, w rubryce ''Принята'') data przyjęcia 12.2.1900 podana według obowiązującego w zaborze rosyjskim starego stylu; widoczna jest też data nadania (po prawej, w rubryce ''Подана''), według używanego w Austrii kalendarza nowego stylu był to 24 lutego.]] |
[[Plik:1900.2.12 Szczotkowski-do matki (telegram).jpg|thumb|330px|Telegram nadany z Leoben w Austrii do Warszawy w lutym 1900. Na drukowanym po rosyjsku formularzu widnieje (po lewej stronie, w rubryce ''Принята'') data przyjęcia 12.2.1900 podana według obowiązującego w zaborze rosyjskim starego stylu; widoczna jest też data nadania (po prawej, w rubryce ''Подана''), według używanego w Austrii kalendarza nowego stylu był to 24 lutego.]] |
||
[[ |
[[Plik:Kraj, 1903 rok, tygodnik, okładka, rok XXII, nr 37, ogólnego zbioru nr 1106,.jpg|thumb|Numer tygodnika Kraj z 1903 roku, z podwójnym datowaniem wydania.]] |
||
{| class="wikitable" style="float: left; width: auto; margin-right: 1em;" |
{| class="wikitable" style="float: left; width: auto; margin-right: 1em;" |
||
|+ '''Różnice pomiędzy datami juliańskimi i gregoriańskimi''' |
|+ '''Różnice pomiędzy datami juliańskimi i gregoriańskimi''' |
||
Linia 27: | Linia 27: | ||
| align="center"|+14 |
| align="center"|+14 |
||
|} |
|} |
||
Wymienione kraje wprowadziły kalendarz gregoriański w |
Wymienione kraje wprowadziły kalendarz gregoriański w 1582 (cztery pierwsze 4 października tego roku, [[Francja]] 20 grudnia – licząc według nowego porządku), [[Austria]], [[Czechy]] i [[Śląsk]] w 1584 roku, protestancka część [[Niemcy|Niemiec]] w 1700 roku, natomiast [[Wielka Brytania]] i jej [[Imperium brytyjskie|imperialne posiadłości]] dopiero 14 „nowego” września 1752, a [[Rosja]] i jej posiadłości jeszcze później – po [[rewolucja październikowa|rewolucji październikowej]] w 1917 – dokładnie 14 lutego 1918 roku (z ilustracji obok – u góry – wynika jednak, że w Polsce – w zaborze rosyjskim – w dokumentach urzędowych stosowano niekiedy datowanie podwójne). Niemal równocześnie zrobiły to prawosławne kraje bałkańskie – [[Rumunia]], [[Serbia]], [[Bułgaria]] oraz [[Grecja]] (ta ostatnia dopiero w 1924 roku), a z krajów muzułmańskich – [[Turcja]] oraz [[Egipt]]. |
||
Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę |
Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę „październikowej”, choć rozpoczęła się według rachuby obowiązującego w większości Europy i w Ameryce nowego porządku 7 listopada 1917 (a według obowiązującego wówczas w Rosji starego porządku juliańskiego – 25 października). Innym przykładem jest data śmierci [[William Szekspir|Szekspira]] i [[Miguel de Cervantes|Cervantesa]], określana na 23 kwietnia 1616, choć w rzeczywistości Szekspir zmarł dziesięć dni po Cervantesie: [[Anglicy]] do zapisu daty śmierci Szekspira używają bowiem stosowanej tam wówczas rachuby starego stylu. Z kolei [[Wilhelm III Orański]] wypłynął w 1688 z [[Holandia|Holandii]] 11 listopada, a wylądował w [[Brixham]] w Anglii 5 listopada, choć przecież nie mógł wkroczyć do Anglii przed wyruszeniem na wyprawę, tylko po prostu czas rozpoczęcia podróży liczony jest według nowej rachuby, a dokonania Wilhelma w Anglii – według starej. |
||
== Początek roku kalendarzowego == |
== Początek roku kalendarzowego == |
||
Dodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że choć początkiem roku kalendarzowego był w większości Europy |
Dodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że choć początkiem roku kalendarzowego był w większości Europy 1 stycznia, to w Wielkiej Brytanii liczono go od [[Zwiastowanie Pańskie|dnia Zwiastowania]], przypadającego 25 marca. Dlatego na przykład dzień śmierci [[Elżbieta I|Elżbiety I Tudor]] 24 marca przypadła w ostatni dzień roku 1602 według rachuby brytyjskiej, choć według rachuby obowiązującej w pozostałej części Europy był to rok 1603. Choć według nowego porządku juliański 24 marca przypadał w zapisie gregoriańskim 3 kwietnia, to przyjęło się zapisywać datę śmierci tej królowej bez korekty daty dziennej i miesięcznej, a jedynie ze skorygowanym (na 1603) rokiem. Podobnie datę egzekucji [[Karol I Stuart|Karola I Stuarta]] zapisywaną niegdyś jako 30 stycznia 1648 koryguje się obecnie na 1649, ale bez doliczania dodatkowych dni do daty dziennej. |
||
== Podwójne datowanie == |
== Podwójne datowanie == |
||
Aby uniknąć nieporozumień, historycy do opisywania dat z okresu, w którym obowiązywały różne kalendarze stosują niekiedy (zazwyczaj gdy piszą o krajach posługujących się różnymi kalendarzami) – format podwójny, np. |
Aby uniknąć nieporozumień, historycy do opisywania dat z okresu, w którym obowiązywały różne kalendarze stosują niekiedy (zazwyczaj gdy piszą o krajach posługujących się różnymi kalendarzami) – format podwójny, np. „24 grudnia 1602/3 stycznia 1603” albo „25 października/7 listopada 1917”. Tak samo zresztą, jak pokazano na ilustracji z 1907, postępowali urzędnicy w krajach stosujących kalendarz starego porządku. W tym układzie aktualną (gregoriańską) datą jest ta druga. |
||
W ten sam sposób źródła polskie z XIX i początku XX wieku datowały wydarzenia zaszłe w zaborze rosyjskim: na [[ziemie zabrane|ziemiach zabranych]] i w [[Królestwo Kongresowe|Królestwie Polskim]]. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od 1900 r.). W latach |
W ten sam sposób źródła polskie z XIX i początku XX wieku datowały wydarzenia zaszłe w zaborze rosyjskim: na [[ziemie zabrane|ziemiach zabranych]] i w [[Królestwo Kongresowe|Królestwie Polskim]]. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od 1900 r.). W latach 1582–1699 różnica wynosiła 10 dni, w latach 1700–1799 – 11 dni, a w latach 1800–1899 – 12 dni. W miarę postępów [[rusyfikacja|rusyfikacji]] po upadku powstań [[Powstanie listopadowe|listopadowego]] i [[Powstanie styczniowe|styczniowego]] – {{fakt|stary styl stawał się stopniowo jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania w tym zaborze.|data=2011-09}} Sytuacja ta trwała do wycofania się Rosjan z Polski w 1915 roku. |
||
== Wprowadzenie |
== Wprowadzenie 1 stycznia jako początku roku i kalendarza gregoriańskiego == |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|- |
|- |
||
Linia 85: | Linia 85: | ||
[[Kategoria:Genealogia]] |
[[Kategoria:Genealogia]] |
||
[[Kategoria:Kalendarze]] |
[[Kategoria:Kalendarze]] |
||
[[ru:Старый стиль]] |
Wersja z 17:37, 29 cze 2015
Daty nowego i starego porządku (daty nowego stylu i starego stylu) – problem z dziedziny rachuby czasu związany z przechodzeniem poszczególnych krajów z kalendarza juliańskiego („starego porządku”) na gregoriański („nowego porządku”).
Historia wprowadzenia
Ze względu na fakt, że zmiana ta dokonała się w różnych krajach w różnym czasie, daty zapisane na dokumentach wytworzonych np. w XVI-, XVII- a nawet XVIII-wiecznej (z I połowy wieku) Wielkiej Brytanii nie były utożsamiane z tak samo zapisanymi datami w Hiszpanii, Portugalii, Włoszech, Polsce i we Francji.
Zakres lat od 1.03. pierwszego roku do 28.02 ostatniego roku |
Korekta (dni) |
---|---|
1500–1700 | +10 |
1700–1800 | +11 |
1800–1900 | +12 |
1900–2100 | +13 |
2100–2200 | +14 |
Wymienione kraje wprowadziły kalendarz gregoriański w 1582 (cztery pierwsze 4 października tego roku, Francja 20 grudnia – licząc według nowego porządku), Austria, Czechy i Śląsk w 1584 roku, protestancka część Niemiec w 1700 roku, natomiast Wielka Brytania i jej imperialne posiadłości dopiero 14 „nowego” września 1752, a Rosja i jej posiadłości jeszcze później – po rewolucji październikowej w 1917 – dokładnie 14 lutego 1918 roku (z ilustracji obok – u góry – wynika jednak, że w Polsce – w zaborze rosyjskim – w dokumentach urzędowych stosowano niekiedy datowanie podwójne). Niemal równocześnie zrobiły to prawosławne kraje bałkańskie – Rumunia, Serbia, Bułgaria oraz Grecja (ta ostatnia dopiero w 1924 roku), a z krajów muzułmańskich – Turcja oraz Egipt.
Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę „październikowej”, choć rozpoczęła się według rachuby obowiązującego w większości Europy i w Ameryce nowego porządku 7 listopada 1917 (a według obowiązującego wówczas w Rosji starego porządku juliańskiego – 25 października). Innym przykładem jest data śmierci Szekspira i Cervantesa, określana na 23 kwietnia 1616, choć w rzeczywistości Szekspir zmarł dziesięć dni po Cervantesie: Anglicy do zapisu daty śmierci Szekspira używają bowiem stosowanej tam wówczas rachuby starego stylu. Z kolei Wilhelm III Orański wypłynął w 1688 z Holandii 11 listopada, a wylądował w Brixham w Anglii 5 listopada, choć przecież nie mógł wkroczyć do Anglii przed wyruszeniem na wyprawę, tylko po prostu czas rozpoczęcia podróży liczony jest według nowej rachuby, a dokonania Wilhelma w Anglii – według starej.
Początek roku kalendarzowego
Dodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że choć początkiem roku kalendarzowego był w większości Europy 1 stycznia, to w Wielkiej Brytanii liczono go od dnia Zwiastowania, przypadającego 25 marca. Dlatego na przykład dzień śmierci Elżbiety I Tudor 24 marca przypadła w ostatni dzień roku 1602 według rachuby brytyjskiej, choć według rachuby obowiązującej w pozostałej części Europy był to rok 1603. Choć według nowego porządku juliański 24 marca przypadał w zapisie gregoriańskim 3 kwietnia, to przyjęło się zapisywać datę śmierci tej królowej bez korekty daty dziennej i miesięcznej, a jedynie ze skorygowanym (na 1603) rokiem. Podobnie datę egzekucji Karola I Stuarta zapisywaną niegdyś jako 30 stycznia 1648 koryguje się obecnie na 1649, ale bez doliczania dodatkowych dni do daty dziennej.
Podwójne datowanie
Aby uniknąć nieporozumień, historycy do opisywania dat z okresu, w którym obowiązywały różne kalendarze stosują niekiedy (zazwyczaj gdy piszą o krajach posługujących się różnymi kalendarzami) – format podwójny, np. „24 grudnia 1602/3 stycznia 1603” albo „25 października/7 listopada 1917”. Tak samo zresztą, jak pokazano na ilustracji z 1907, postępowali urzędnicy w krajach stosujących kalendarz starego porządku. W tym układzie aktualną (gregoriańską) datą jest ta druga.
W ten sam sposób źródła polskie z XIX i początku XX wieku datowały wydarzenia zaszłe w zaborze rosyjskim: na ziemiach zabranych i w Królestwie Polskim. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od 1900 r.). W latach 1582–1699 różnica wynosiła 10 dni, w latach 1700–1799 – 11 dni, a w latach 1800–1899 – 12 dni. W miarę postępów rusyfikacji po upadku powstań listopadowego i styczniowego – stary styl stawał się stopniowo jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania w tym zaborze.[potrzebny przypis] Sytuacja ta trwała do wycofania się Rosjan z Polski w 1915 roku.
Wprowadzenie 1 stycznia jako początku roku i kalendarza gregoriańskiego
Kraj | 1 stycznia jako pierwszy dzień roku | kalendarz gregoriański |
---|---|---|
Imperium rzymskie | 46 p.n.e. | — |
Republika Wenecka | 1522 | 1582 |
Rzesza Niemiecka | 1544 | 1583 |
Rzeczpospolita, Hiszpania, Portugalia, i katolicka część Niderlandów | 1556 | 1582 |
Prusy | 1559 | 1700 |
Dania | początek XIV wieku | 1700 |
Szwecja | 1559 | 1753 |
Francja | 1564 | 1582 |
Lotaryngia | 1579 | 1682 |
Protestancka część Niderlandów | 1583 | 1700 |
Szkocja | 1600 | 1752 |
Rosja | 1700 | 1918 |
Toskania | 1721 | 1750 |
Anglia | 1752 | 1752 |