Rada Nieustająca: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m drobne merytoryczne
link
Linia 3: Linia 3:
'''Rada Nieustająca''', ([[łacina|łac.]] ''Consilium Permanens'')<ref>Zwana przez współczesnych ''zdradą nieustającą'', ''zwadą nieustającą'', ''raną nieustającą'', ''matką nieładu'' i ''córką ruskiej gwarancji'', [[Józef Ignacy Kraszewski]], [http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=12722 ''Polska w czasie trzech rozbiorów'', t. II], Warszawa 1902, s. 137.</ref> – najwyższy organ władzy rządowo-administracyjnej w [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|I Rzeczypospolitej]] powołany pod wpływem [[Katarzyna II Wielka|Katarzyny II]] przez [[Sejm Rozbiorowy 1773-1775|Sejm Rozbiorowy]] w roku 1775. Utworzona według projektu [[Ambasadorowie i posłowie rosyjscy w Rzeczypospolitej 1763–1794|ambasadora rosyjskiego]] [[Otto Magnus von Stackelberg|Ottona Magnusa von Stackelberga]] na wzór kontrolowanej przez [[Rosjanie|Rosjan]] szwedzkiej [[Rada królewska w Szwecji|Rady Państwa]]<ref>[[Tadeusz Korzon]], [http://archive.org/details/wewntrznedziejep03korzuoft ''Wewnętrzne dzieje Polski za panowania Stanisława Augusta''], 1897, t. III, s. 148.</ref>. Rada Nieustająca zastępowała instytucję [[Senatorowie rezydenci|senatorów rezydentów]], ograniczała władzę króla i magnaterii, stając się organem o nowocześniejszym, rządowym charakterze. Przyczyniając się do umocnienia administracji i rozwoju gospodarczego kraju. Była jednak znienawidzona jako narzędzie i domena wpływów rosyjskich, i nazywana '''Zdradą Nieustającą'''<ref>''Encyklopedia Polski'' Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński Kraków 1996, s.562</ref>.
'''Rada Nieustająca''', ([[łacina|łac.]] ''Consilium Permanens'')<ref>Zwana przez współczesnych ''zdradą nieustającą'', ''zwadą nieustającą'', ''raną nieustającą'', ''matką nieładu'' i ''córką ruskiej gwarancji'', [[Józef Ignacy Kraszewski]], [http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=12722 ''Polska w czasie trzech rozbiorów'', t. II], Warszawa 1902, s. 137.</ref> – najwyższy organ władzy rządowo-administracyjnej w [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|I Rzeczypospolitej]] powołany pod wpływem [[Katarzyna II Wielka|Katarzyny II]] przez [[Sejm Rozbiorowy 1773-1775|Sejm Rozbiorowy]] w roku 1775. Utworzona według projektu [[Ambasadorowie i posłowie rosyjscy w Rzeczypospolitej 1763–1794|ambasadora rosyjskiego]] [[Otto Magnus von Stackelberg|Ottona Magnusa von Stackelberga]] na wzór kontrolowanej przez [[Rosjanie|Rosjan]] szwedzkiej [[Rada królewska w Szwecji|Rady Państwa]]<ref>[[Tadeusz Korzon]], [http://archive.org/details/wewntrznedziejep03korzuoft ''Wewnętrzne dzieje Polski za panowania Stanisława Augusta''], 1897, t. III, s. 148.</ref>. Rada Nieustająca zastępowała instytucję [[Senatorowie rezydenci|senatorów rezydentów]], ograniczała władzę króla i magnaterii, stając się organem o nowocześniejszym, rządowym charakterze. Przyczyniając się do umocnienia administracji i rozwoju gospodarczego kraju. Była jednak znienawidzona jako narzędzie i domena wpływów rosyjskich, i nazywana '''Zdradą Nieustającą'''<ref>''Encyklopedia Polski'' Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński Kraków 1996, s.562</ref>.


Swą rolę najwyższej instancji administracyjnej I Rzeczypospolitej pełniła w latach 1776-1788 i 1793-1795. Jej pozycję próbował podważyć [[sejm 1778]] roku, jednak starania te udaremnił ambasador rosyjski Stackelberg, odwołując się do gwarancji rosyjskich ustroju Rzeczypospolitej<ref>Józef Zaleski, [https://archive.org/details/panowaniestanis00zalegoog ''Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego do czasu Sejmu Czteroletniego''], Poznań-Kraków 1887, s. 333.</ref>. Radę Nieustającą zniósł [[Sejm Czteroletni]]. Po klęsce [[Wojna polsko-rosyjska (1792)|wojny z Rosją w 1792 roku]], w wyniku uchwał [[Sejm grodzieński (1793)|sejmu grodzieńskiego]] została przywrócona w lekko zmienionym kształcie. Funkcjonowała do upadku państwa.
Swą rolę najwyższej instancji administracyjnej I Rzeczypospolitej pełniła od 1776 r. do 1789 i 1793-1795. Jej pozycję próbował podważyć [[sejm 1778]] roku, jednak starania te udaremnił ambasador rosyjski Stackelberg, odwołując się do gwarancji rosyjskich ustroju Rzeczypospolitej<ref>Józef Zaleski, [https://archive.org/details/panowaniestanis00zalegoog ''Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego do czasu Sejmu Czteroletniego''], Poznań-Kraków 1887, s. 333.</ref>. Radę Nieustającą zniósł [[Sejm Czteroletni]]. Po klęsce [[Wojna polsko-rosyjska (1792)|wojny z Rosją w 1792 roku]], w wyniku uchwał [[Sejm grodzieński (1793)|sejmu grodzieńskiego]] została przywrócona w lekko zmienionym kształcie. Funkcjonowała do upadku państwa.


Powstanie Rady Nieustającej było realizacją postulatu [[Podział władz|podziału władzy]] w Rzeczypospolitej i utworzenia [[Rząd (prawo)|rządu]], który zgłaszali pisarze polityczni doby [[Oświecenie w Polsce|Oświecenia w Polsce]], m.in. [[Stanisław Dunin-Karwicki]], [[Stanisław Leszczyński]], [[Stanisław Konarski]], [[Stanisław Poniatowski (kasztelan krakowski)|Stanisław Poniatowski]], [[Andrzej Hieronim Zamoyski]]<ref>{{cytuj książkę | autor=Mieczysław Klimowicz | tytuł=Oświecenie | wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce=Warszawa | rok=1980 | strony=28–33 | isbn=83-01-02620-0}}</ref><ref>{{cytuj książkę | autor=Mariusz Markiewicz | tytuł=Historia Polski 1492–1795 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | rok=2004 | strony=672 | isbn=83-08-03579-5}}</ref>.
Powstanie Rady Nieustającej było realizacją postulatu [[Podział władz|podziału władzy]] w Rzeczypospolitej i utworzenia [[Rząd (prawo)|rządu]], który zgłaszali pisarze polityczni doby [[Oświecenie w Polsce|Oświecenia w Polsce]], m.in. [[Stanisław Dunin-Karwicki]], [[Stanisław Leszczyński]], [[Stanisław Konarski]], [[Stanisław Poniatowski (kasztelan krakowski)|Stanisław Poniatowski]], [[Andrzej Hieronim Zamoyski]]<ref>{{cytuj książkę | autor=Mieczysław Klimowicz | tytuł=Oświecenie | wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce=Warszawa | rok=1980 | strony=28–33 | isbn=83-01-02620-0}}</ref><ref>{{cytuj książkę | autor=Mariusz Markiewicz | tytuł=Historia Polski 1492–1795 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | rok=2004 | strony=672 | isbn=83-08-03579-5}}</ref>.

Wersja z 16:25, 6 mar 2019

Rada Nieustająca
Pieczęć Rady Nieustającej

Rada Nieustająca, (łac. Consilium Permanens)[1] – najwyższy organ władzy rządowo-administracyjnej w I Rzeczypospolitej powołany pod wpływem Katarzyny II przez Sejm Rozbiorowy w roku 1775. Utworzona według projektu ambasadora rosyjskiego Ottona Magnusa von Stackelberga na wzór kontrolowanej przez Rosjan szwedzkiej Rady Państwa[2]. Rada Nieustająca zastępowała instytucję senatorów rezydentów, ograniczała władzę króla i magnaterii, stając się organem o nowocześniejszym, rządowym charakterze. Przyczyniając się do umocnienia administracji i rozwoju gospodarczego kraju. Była jednak znienawidzona jako narzędzie i domena wpływów rosyjskich, i nazywana Zdradą Nieustającą[3].

Swą rolę najwyższej instancji administracyjnej I Rzeczypospolitej pełniła od 1776 r. do 1789 i 1793-1795. Jej pozycję próbował podważyć sejm 1778 roku, jednak starania te udaremnił ambasador rosyjski Stackelberg, odwołując się do gwarancji rosyjskich ustroju Rzeczypospolitej[4]. Radę Nieustającą zniósł Sejm Czteroletni. Po klęsce wojny z Rosją w 1792 roku, w wyniku uchwał sejmu grodzieńskiego została przywrócona w lekko zmienionym kształcie. Funkcjonowała do upadku państwa.

Powstanie Rady Nieustającej było realizacją postulatu podziału władzy w Rzeczypospolitej i utworzenia rządu, który zgłaszali pisarze polityczni doby Oświecenia w Polsce, m.in. Stanisław Dunin-Karwicki, Stanisław Leszczyński, Stanisław Konarski, Stanisław Poniatowski, Andrzej Hieronim Zamoyski[5][6].

Skład Rady

 Zobacz też kategorie: Konsyliarze Rady Nieustającej, Sekretarze Rady Nieustającej, Urzędnicy departamentów Rady Nieustającej.

Kadencja trwała 4 lata, jednak w celu zachowania ciągłości prac zmiana nie była dokonywana równocześnie pośród wszystkich członków Rady - co dwa lata wymieniano 2/3 składu, 1/3 składu (z zachowaniem wszystkich parytetów) pozostawała na swoich stanowiskach. Spośród przedstawicieli izby poselskiej wybierano marszałka Rady Nieustającej, który mógł nawet królowi odebrać jej przewodnictwo.

W rzeczywistości większość członków była rosyjskimi płatnymi agentami, pobierającymi stałą pensję z rosyjskiej ambasady. Jej pracom nieformalnie przewodniczył ambasador rosyjski Otto Magnus von Stackelberg, który czuwał nad nienaruszalnością traktatu gwarancyjnego z 1768, potwierdzonego w 1775 i w 1793 (prawa kardynalne i Materiae Status) który de iure zamienił Rzeczpospolitą w rosyjski protektorat[7].

Podział kompetencji

Rada dzieliła się na 5 departamentów (złożonych z 4 do 8 członków):

  • Departament Interesów Cudzoziemskich - zajmował się dyplomacją; na czele stał król,
  • Departament Skarbu - nadzorował prace Komisji Skarbowej Koronnej i Komisji Skarbowej Wielkiego Księstwa Litewskiego, zajmował się rozwojem rzemiosła, handlu i przemysłu; na czele stał podskarbi,
  • Departament Sprawiedliwości - nadzorował system sądowy, dbał o egzekucję wyroków, zajmował się wykładnią prawa i rozpatrywał skargi na korupcję sędziów; na czele stał kanclerz,
  • Departament Wojskowy - od 1776, gdy skasowano Komisję Wojskową Koronną i Komisję Wojskową Wielkiego Księstwa Litewskiego przejął bezpośrednią kontrolę nad wojskami Rzeczypospolitej, odpowiadał za modernizację armii; na czele stał hetman,
  • Departament Policji, czyli Dobrego Porządku - nadzorował miasta królewskie, współpracował z komisjami dobrego porządku, zajmował się sprawami służby zdrowia i komisji szpitalnych, na czele stał marszałek.

Kontrola działalności Rady

Rada Nieustająca, jej departamenty oraz komisje wielkie i Komisja Edukacji Narodowej podlegały kontroli sejmowej. Powoływane przez Sejm deputacje sejmowe miały zadanie sprawdzenia ich rachunków i budżetu, po czym składały przed Sejmem sprawozdanie. Sejm natomiast mógł na podstawie sprawozdań pociągnąć przedstawicieli tych organów administracji do odpowiedzialności karnej przed Sądem Sejmowym.

Reformą z roku 1776 nadano Radzie prawo tłumaczenia ustaw wątpliwych, pozwalając Sejmowi uchylać lub zatwierdzać takie rezolucje zwykłą większością głosów (Sejm skorzystał z tego uchylając kilka rezolucji Rady w 1778, 1780 i 1784). Rezolucje Rady wydano drukiem w trzech tomach, w układzie alfabetycznym.

Konsekwencje utworzenia Rady

Powstanie Rady Nieustającej było pierwszą próbą utworzenia w Rzeczypospolitej, odpowiedzialnej przed Sejmem nadrzędnej magistratury rządowej, nadzorującej prace poszczególnych organów władzy. Jej utworzenie niewątpliwie przyczyniło się do gospodarczego rozwoju Polski i poprawiło funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości przy jednoczesnym wzmocnieniu władzy centralnej. Zlikwidowana w 1789 r. przez Sejm Czteroletni, restytuowana w roku 1793 przez sejm grodzieński (II Sejm rozbiorowy) zakończyła działalność w 1794 roku.

Z momentem powołania Rady król utracił:

  • prawo mianowania senatorów
  • prawo wydawania poleceń organom administracyjnym
  • prawo mianowania marszałków
  • prawo dysponowania królewszczyznami i starostwami

Uprawnienia królewskie

  • przewodnictwo Radzie Nieustającej
  • prawo podwójnego głosu w razie równości zdań

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Zwana przez współczesnych zdradą nieustającą, zwadą nieustającą, raną nieustającą, matką nieładu i córką ruskiej gwarancji, Józef Ignacy Kraszewski, Polska w czasie trzech rozbiorów, t. II, Warszawa 1902, s. 137.
  2. ↑ Tadeusz Korzon, Wewnętrzne dzieje Polski za panowania Stanisława Augusta, 1897, t. III, s. 148.
  3. ↑ Encyklopedia Polski Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński Kraków 1996, s.562
  4. ↑ Józef Zaleski, Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego do czasu Sejmu Czteroletniego, Poznań-Kraków 1887, s. 333.
  5. ↑ Mieczysław Klimowicz: Oświecenie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 28–33. ISBN 83-01-02620-0.
  6. ↑ Mariusz Markiewicz: Historia Polski 1492–1795. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004, s. 672. ISBN 83-08-03579-5.
  7. ↑ De facto uczynił to Sejm niemy w 1717.

Bibliografia

Źródła drukowane

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rada_Nieustająca&oldid=56086817”