Staw Południowy
52°09′48″N 21°05′30″E/52,163333 21,091667 Widok na staw od zachodu. Na zdjęciu m.in. wierzba biała nad stawem, grzybienie białe na powierzchni wody i górujący nad linią drzew, z częściowo pozbawioną liści koroną grab pospolity chroniony jako pomnik przyrody | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Lokalizacja | |
| Wysokość lustra |
83,5 m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
0,5695 ha |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Hydrologia | |
| Klasa jakości wody |
III (2010) |
| Rzeki zasilające | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52°09′48″N 21°05′30″E/52,163333 21,091667
| |
Staw Południowy[1][2] lub Świrlik[3] – staw w Warszawie na terenie Ogrodu w Wilanowie.
Położenie i charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Staw leży po lewej stronie Wisły, w stołecznej dzielnicy Wilanów, na obszarze MSI Wilanów Królewski, na terenie Ogrodu w Wilanowie, na południe od Pałacu w Wilanowie[4]. Położony jest na obszarze bezpośredniej zlewni Jeziora Wilanowskiego[5], w jego bliskim sąsiedztwie, po lewej stronie od ujścia Potoku Służewieckiego[4][3].
Zgodnie z ustaleniami w ramach „Programu Ochrony Środowiska dla m. st. Warszawy na lata 2009–2012 z uwzględnieniem perspektywy do 2016 r.” staw położony jest na terasie zalewowej, a jego powierzchnia wynosi 0,5695 ha[1]. Według numerycznego modelu terenu udostępnionego przez Geoportal lustro wody znajduje się na wysokości 83,5 m n.p.m.[4] Długość akwenu wynosi 100 m, a jego maksymalna szerokość to 80 m[3]. Ma kształt zbliżony do owalnego[3].
Zasilany jest wodami Potoku Służewieckiego od południa z ujęcia bocznego położonego tuż przed znajdującą się tu kaskadą, a odpływ odbywa się przez upust na wschodzie do Jeziora Wilanowskiego[6][7].
Nad jego brzegami znajdują się obelisk z urną i sarkofag ku czci Stanisława Kostki Potockiego[8].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Staw jest częścią tzw. Parku Południowego na terenie ogrodów Pałacu Wilanowskiego[9], który obecnie ma charakter angielsko-chiński[7]. W czasach kiedy właścicielem pałacu był Jan III Sobieski, staw pełnił funkcje gospodarcze – hodowano w nim ryby. Był częścią terenu folwarku[7]. Historia Parku Południowego sięga co najmniej pierwszej połowy XVIII wieku[9]. W latach 70. XVIII wieku na zlecenie Izabeli Lubomirskiej architekt Szymon Bogumił Zug przearanżował istniejący ogród na park w stylu angielskim z roślinnością naturalną (łęg wierzbowo-topolowy) i układem dróg okalających zbiornik wodny[9]. Kolejne zmiany otoczenia akwenu miały miejsce w XIX wieku z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego. Wtedy też powiększono teren Parku Południowego m.in. o Górę Bachusa i wprowadzono kompozycję widokową w układzie promienisto-łańcuchowym[9]. W XX wieku kompozycja ta uległa zatarciom w wyniku kolejnych modernizacji[9]. W planach jest odtworzenie XIX-wiecznego układu kompozycyjnego parku, zgodnie z decyzją Mazowieckiego Konserwatora Zabytków z dnia 07.03.2019 nr W/829/2019, do 2025 roku[9].
Przyroda i czystość[edytuj | edytuj kod]
Wśród roślin pływających na terenie stawu występują grzybienie białe[7]. Nad zbiornikiem wodnym rośnie wierzba biała (Salix alba). Wśród ptaków występują krzyżówki, a wśród owadów ważki: szablaki krwiste (Sympetrum sanguineum), oczobarwnice większe (Erythromma najas) i lecichy pospolite (Orthetrum cancellatum)[7].
Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi w latach 2007–2010 stan ekologiczny wód stawu został oceniony jako poniżej dobrego (III klasa jakości). Uwagę zwraca silne zanieczyszczenie metalami ciężkimi, w tym miedzią, ołowiem, cynkiem i kadmem[6]. W ramach kolejnego badania z 2015 roku zarejestrowano bardzo niskie stężenie tlenu w wodzie[10].
Staw znajduje się na terenie Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, utworzonego rozporządzeniem Wojewody Warszawskiego z dnia 29 sierpnia 1997 r. w sprawie utworzenia obszaru chronionego krajobrazu na terenie województwa warszawskiego[11], a także otuliny rezerwatu przyrody Morysin utworzonego w 1996[12]. Nad jego brzegiem znajduje się grab pospolity (Carpinus betulus) chroniony jako pomnik przyrody (nr INSPIRE: PL.ZIPOP.1393.PP.1465011.3108)[13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Rada m.st. Warszawy: Załącznik tekstowy i tabelaryczny do Programu ochrony Środowiska dla miasta stołecznego Warszawy na lata 2009–2012 z uwzględnieniem perspektywy do 2016 r.. bip.warszawa.pl, 21 października 2010. [dostęp 2020-08-13]. (pol.).
- ↑ Zespół Ekovert, Mapa aktualnej sieci układu hydrograficznego miasta stołecznego Warszawy (stan na rok 2015). 1:20 000 [online] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-27].
- ↑ a b c d Zdzisław Biernacki: IV. Geomorfologia i wody powierzchniowe. W: Wisła w Warszawie. Warszawa: Biuro Zarządu m.st. Warszawy, Wydział Planowania Przestrzennego i Architektury, Opracowanie graficzne, druk i oprawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, 2000, s. 53. ISBN 83-907333-7-4. [dostęp 2020-08-13].
- ↑ a b c Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2020-08-13].
- ↑ Łukasz Szkudlarek, Analiza powierzchniowa zlewni. Charakterystyka i ocena funkcjonowania układu hydrograficznego, ze szczególnym uwzględnieniem systemów melioracyjnych na obszarze m.st. Warszawy wraz z zaleceniami do Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy i planów miejscowych [online], 2015, s. 11 [dostęp 2020-08-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-22].
- ↑ a b Krzysztof Wawer, Synteza problemów wodno-gospodarczych w zlewni Jeziora Wilanowskiego i rzeki Wilanówki [online], grudzień 2014, s. 15–16 [dostęp 2020-08-17].
- ↑ a b c d e Katarzyna Tylkowska, Sebastian Tylkowski, Różnorodność przyrodnicza ogrodów wilanowskich, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, s. 19 [dostęp 2020-08-17].
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Warszawa: "Arkada" Pracownia Historii Sztuki, 1998, s. 286. ISBN 83-908950-0-5.
- ↑ a b c d e f Łukasz Przybylak, Park Południowy (park angielski). Koncepcja rekonstrukcji XIX-wiecznego układu drogowego wraz z jego rozbudową, Wilanów 2016 [dostęp 2020-08-17].
- ↑ Research & Development for Life Sciences, Sprawozdanie z badań fizyczno-chemicznych próbek wód pobranych w dniu 12, 17, 27, 28 marca oraz 3 i 14 kwietnia 2015 z Jeziora Wilanowskiego, Stawu Południowego oraz Potoku Służewieckiego. [online], 20 kwietnia 2015, s. 8 [dostęp 2020-08-17].
- ↑ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawski obszar chronionego krajobrazu [online] [dostęp 2020-08-17].
- ↑ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Rezerwat przyrody Morysin [online] [dostęp 2020-08-17].
- ↑ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Pomnik przyrody [online] [dostęp 2020-06-28].