Tajpan pustynny
| Oxyuranus microlepidotus[1] | |||
| (McCoy, 1879) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
tajpan pustynny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Tajpan pustynny, tajpan śródlądowy (Oxyuranus microlepidotus) – gatunek węża z rodziny zdradnicowatych, jeden z najgroźniejszych jadowitych węży. Zamieszkuje pustynne tereny Australii. Zasięg występowania obejmuje zachodnią i południowo-zachodnią część stanu Queensland, północno-wschodnią część Australii Południowej i zachodnią część Nowej Południowej Walii[4].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Dojrzałość płciowa osiągana jest stosunkowo szybko, samce stają się dorosłe po osiągnięciu ok. 80 cm, a samice przy ok. 100 cm. Okres inkubacji trwa 2 miesiące[5]. Gatunek ten jest jajorodny, samice składają od 7 do 20 jaj, a ich okres inkubacji wynosi 60–80 dni. W niewoli tajpany pustynne szybko rozwijają się: osobniki męskie osiągają dojrzałość płciową w 16. miesiącu życia, a samice w 28. miesiącu. Występuje dymorfizm płciowy[5].
Dieta tajpana pustynnego obejmuje małe gryzonie, przede wszystkim myszy i szczury. Tajpan pustynny żywi się głównie rodzimym gatunkiem szczura długowłosego, którego dostępność jest duża po silnym deszczu. Gryzonie te są ruchliwe i agresywne, w związku z czym niektórzy naukowcy uważają, że siła jadu i sposób polowania tajpana wykształciły się w toku ewolucji jako mechanizm adaptacyjny – wąż musi szybko poskromić ofiarę, nim ta wyrządzi mu krzywdę lub ucieknie[6]. Selekcja pokarmu przez węża ma swoje minusy – kiedy liczebność populacji szczurów w czasie pory suchej drastycznie spada, tajpany stają się wychudzone i tracą swoją lśniącą skórę. U tego zdradnicowatego nie ma związanej z wiekiem różnicy w rodzaju pobieranego pokarmu[7].
Jad
[edytuj | edytuj kod]Jad tajpana pustynnego jest przede wszystkim neurotoksyczny, ale zawiera też elementy hemotoksyczne, wpływające na krzepnięcie krwi. Jad tajpana pustynnego uznawany jest za najbardziej toksyczny na świecie[8], LD50 dla myszy wynosi 0,02 mg/kg[9]. Jad wykorzystuje się w licznych badaniach farmakologicznych, sprawdzając i analizując skład jadu, szukając zastosowań w medycynie. Skład jadu tajpana jest słabo przebadany, w 2005 roku znane były sekwencje aminokwasowe tylko 7 białek, wchodzących w skład jadu[10]. Neurotoksyny jadu tajpana pustynnego wykorzystywane są do badań laboratoryjnych, skupiających się na badaniu układu mięśniowo-nerwowego. Prokoagulant z jadu wykorzystywany jest do oznaczania ilości protrombiny w cytoplazmie i badaniach dotyczących koagulacji krwi[11][niejasny przypis].
Jad tajpana pustynnego jest mieszaniną kompleksowych połączeń białek oraz nieproteinowych związków, większość substancji nie została jeszcze w pełni scharakteryzowana. W jego skład wchodzą: neurotoksyny przedsynaptyczne – paradoksyna (PDX) oraz postsynaptyczne – oksylepitoksyna (ang. oxylepitoxin I), oksytoksyna (ang. α- oxytoxin I) oraz skutoksyna (ang. α- scutoxin I), porażające układ nerwowy, związki przeciwzakrzepowe – meziotrombina, miotoksyny – wpływające na pracę mięśni, nefrotoksyny – uszkadzające nerki oraz hialuronidazę. Paradoksyna należy do najsilniejszych β-neurotoksyn, które uniemożliwiają syntezę acetylocholiny[12][13][14][15][16].
Status i ochrona gatunkowa
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN po raz pierwszy sklasyfikowano go dopiero w 2018 roku – otrzymał status LC, czyli najmniejszej troski[3].
Jak każdy australijski wąż, tajpan pustynny jest chroniony prawnie. W Australii jego status ochronny zależy od miejsca występowania. W północnej Australii uznany jest za gatunek niezagrożony, w Queenslandzie jako bliski zagrożenia, a w Wiktorii i Nowej Południowej Walii za wymarły lub prawie wymarły[17]. Rzadko wchodzi w interakcję z człowiekiem. Mimo najsilniejszego wśród zwierząt jadu, tajpan pustynny pada ofiarą innych gatunków. Wąż mulga (Pseudechis australis) jest odporny na jad większości australijskich węży i jest znany z tego, że zjada młode tajpany pustynne[18].
Znaczenie gospodarcze gatunku
[edytuj | edytuj kod]Tajpan ma wpływ na gospodarkę w kontekście prowadzonych nad nim badań naukowych. Antytoksyna produkowana jest przez Australijski Park Gadów i Laboratorium Surowic Commonwealth w Melbourne[19]. Oprócz tego występuje w licznych ogrodach zoologicznych, do których przyjeżdżają turyści, by obejrzeć najbardziej jadowitego węża na Ziemi[20].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Oxyuranus microlepidotus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ R. Lawson i inni, Phylogeny of the Colubroidea (Serpentes): New evidence from mitochondrial and nuclear genes, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 37 (2), 2005, s. 581–601, DOI: 10.1016/j.ympev.2005.07.016.
- ↑ a b Oxyuranus microlepidotus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Harold G. Cogger, Reptiles and amphibians of Australia, Sydney; London: Reed New Holland, 2000, s. 907–908, ISBN 1-876334-33-9, OCLC 43580360 (ang.).
- ↑ a b Richard Shine, Jeanette Covacevich. Ecology of Highly Venomous Snakes: the Australian Genus Oxyuranus (Elapidae). „Journal of Herpelology”. 17 (I), s. 60–69, 1983. Granville, Ohio, USA: Society for the Study of Amphibians and Reptiles. DOI: 10.2307/1563782.
- ↑ Libby Robin, Chris Dickman, Mandy Martin (red.), Desert Channels: The Impulse to Conserve, Queensland: CSIRO Publishing, 2010, s. 194, 198-199, ISBN 978-0-643-10353-5 (ang.).
- ↑ Harry W. Greene: Snakes: The Evolution of Mystery in Nature. California: University of California Press, 1997, s. 75, 88. OCLC 940538957.
- ↑ Chris Mattison, Val Davies, David Alderton, Fakty o zwierzętach świata: gady i płazy, Michał Brodacki (tłum.), Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008, ISBN 978-83-7073-584-5.
- ↑ Piotr Sura: Encyklopedia współczesnych płazów i gadów. Wydawnictwo Fundacja, 2005. ISBN 978-83-88887-60-4. OCLC 69493070.
- ↑ Ronelle Ellen Welton, Proteomic and genomic characterisaton of venom proteins from ''Oxyuranus'' species. PhD thesis, James Cook University, 2005, s. 6 [dostęp 2017-04-26].
- ↑ Inchem, 2016.
- ↑ R. Kornhauser, A.J. Hart, S. Reeve, A.I. Smith, B.G. Fry, W.C. Hodgson. Variations in the pharmacological profile of post-synaptic neurotoxins isolated from the venoms of the Papuan (Oxyuranus scutellatus canni) and coastal (Oxyuranus scutellatus scutellatus) taipans. „Neurotoxicology”. 31 (2), s. 239–243, marzec 2010. DOI: 10.1016/j.neuro.2009.12.009.
- ↑ C. Clarke, S. Kuruppu, S. Reeve, A.I. Smith, W.C. Hodgson. Oxylepitoxin-1, a reversible neurotoxin from the venom of the inland taipan (Oxyuranus microlepidotus). „Peptides”. 27 (11), s. 2655–2660, listopad 2006. DOI: 10.1016/j.peptides.2006.06.003.
- ↑ A.E. Greer, Encyclopedia of Australian Reptiles: Elapidae, 2006.
- ↑ Julian White, Jeanette Covacevich, Oxyuranus microlepidotus: Venom apparatus, poisonous parts or organs, inchem.org, 1989 [dostęp 2017-04-26].
- ↑ W.C. Hodgson, C.A. Dal Belo, E.G. Rowan. The neuromuscular activity of paradoxin: A presynaptic neurotoxin from the venom of the inland taipan (Oxyuranus microlepidotus). „Neuropharmacology”. 52 (5), s. 1229–1236, kwiecień 2007. DOI: 10.1016/j.neuropharm.2007.01.002.
- ↑ Cecilie Beatson, Inland Taipan, Oxyuranus microlepidotus - Australian Museum [online], Australian Museum, 30 października 2015 [dostęp 2017-04-27] (ang.).
- ↑ Wild Film History, 1998. The ten deadliest snakes in the world with Steve Irwin.
- ↑ Australian Reptile Park (autor korporatywny), Fierce Snake Habitat, Diet & Reproduction - Reptile Park, Tim Faulkner (red.), „Australian Reptile Park - Wildlife Park Sydney & Animal Encounters Australia”, 10 grudnia 2015 [dostęp 2017-04-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-27] (ang.).
- ↑ Species360, 2016. [dostęp 2017-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-15)].