Przejdź do zawartości

Tomyris

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tomyris
Ilustracja
Andrea del Castagno, Królowa Tomyris (ok. 1450 r.)
królowa Massagetów
Okres

VI w. p.n.e.

Dane biograficzne
Dzieci

Spargapises

Tomyris (od wschodnioirańskiego Tahm-Rayiš "Dzielna" lub scytyjskiego *Tᵃumurī̆ bądź *Θᵃumurī̆[1]) - władczyni Masagetów, panująca w VI wieku p.n.e. Walczyła z Cyrusem Wielkim, królem Persji z dynastii Achemenidów. Według Herodota pokonała i zabiła tego władcę w 530 r. p.n.e.[2]

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Imiona Tomyris i jej syna, Spargapisesa, są pochodzenia irańskiego[3]. Zdecydowana większość informacji na jej temat pochodzi od historyków starożytnej Grecji, dlatego hellenistyczna forma jej imienia (Tomyris, Τόμυρις) jest używana najczęściej[4].

Historycy greccy - Herodot, Strabon i Poliajnos - są najważniejszymi źródłami informacji na jej temat. Zgodnie z ich przekazami Cyrus Wielki proponował królowej Tomyris małżeństwo. Gdy ta odmówiła, rozpoczął przygotowania do ataku. Doradcy króla doradzili mu zastawienie pułapki: przekroczył rzekę Jaksartes (obecnie Syr-Daria), rozbił obóz, a następnie pozostawił w nim niewielkie siły, a także spore zapasy żywności i wina. Wojska Masagetów pod wodzą Spargapisesa zdobyły obóz i upiły się do nieprzytomności winem, do picia którego nie byli przyzwyczajeni. Wtedy doszło do ataku Persów, którzy zabili wielu Masagetów, a jeszcze większą ich liczbę (łącznie ze Spargapisesem) wzięli do niewoli.

Dowiedziawszy się o ataku (oraz o samobójczej śmierci syna) Tomyris rzuciła Cyrusowi wyzwanie. Doszło do bitwy, która zakończyła się zwycięstwem Masagetów. Według Herodota Tomyris odcięła Cyrusowi głowę, którą następnie zanurzyła w bukłaku napełnionym krwią, wypowiadając te słowa: Zgubiłeś mnie, choć pozostałam wśród żywych i zwyciężyłam Cię w bitwie, tak jak przebiegłością zgubiłeś mojego syna. Więc teraz ja, jak przyrzekłam, napoję Ciebie krwią[5][2].

W kulturze popularnej

[edytuj | edytuj kod]

Literatura

[edytuj | edytuj kod]

W literaturze średniowiecza Tomyris była zaliczana do Dziewięciu Bohaterek.

W sztuce Henryk VI, część 1 Williama Szekspira Hrabina wypowiada te słowa:

Zrobiona zasadzka.

Jeżeli wszystko po mej pójdzie woli,

Tak sławną będę jak przez śmierć Cyrusa

Była Scytyjska królowa Thomyris[6]

Uważa się, że Szekspir opisał Tomyris jako królową Scytów (a nie Massagetów), opierając się na opisie zawartym w Zarysie dziejów powszechnych starożytności na podstawie Pompejusza Trogusa Justynusa[7].


W artykule Wine, Women, and Revenge in Near Eastern Historiography Johan Weststeijn zwraca uwagę na podobieństwo historii Tomyris do innych opowieści, w których istotną rolę odgrywa postać kobieca szukająca zemsty i wino (o biblijnej Judycie, o Zenobii, królowej Palmyry i Jalili, kuzynce al-Zîr Sâlima, bohatera arabskich opowieści)[8].

Malarstwo i rzeźba

[edytuj | edytuj kod]

W 1707 r. na deskach Theatre Royal przy Drury Lane po raz pierwszy wystawiono operę Thomyris, Queen of Scythia (libretto Peter Anthony Motteux).

W 1717 r. w Hamburgu wystawiono operę Die großmütige Tomyris (muzyka: Reinhard Keiser, libretto: Johann Joachim Hoë).

W 2019 r. miała miejsce premiera kazachskiego filmu Томирис (Tomyris), opisującego historię Tomyris i Cyrusa Wielkiego. Rolę królowej Massagetów zagrała Almira Tursyn[9][10].

Astronomia

[edytuj | edytuj kod]

Odkryta 4 marca 1906 r. planetoida nosi nazwę (590) Tomyris.

Gry komputerowe

[edytuj | edytuj kod]

Tomyris jest przywódczynią cywilizacji Scytów w grze komputerowej Civilization VI[11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Bucharin, Michaił Dmitriewicz, Колаксай и его братья (античная традиция о происхождении царской власти у скифов), 2013, s. 53.
  2. a b Herodot, Dzieje (I, 205-214)
  3. F. Altheim, R. Stiehl, Geschichte Mittelasiens im Altertum, 1970.
  4. Herodotus, The Histories, book 1, chapter 205 [online], www.perseus.tufts.edu [dostęp 2021-05-29].
  5. Internet History Sourcebooks [online], sourcebooks.fordham.edu [dostęp 2021-05-29].
  6. William Szekspir, Król Henryk VI. Część 1, akt II, scena III (s. 286), tłum. Leon Ulrich, Warszawa 1875
  7. Jon Benson, The Reader's Companion to The Death of Shakespeare
  8. Johan Weststeijn, Wine, Women, and Revenge in Near Eastern Historiography: The Tales of Tomyris, Judith, Zenobia, and Jalila, „Journal of Near Eastern Studies”, 75 (1), 2016, s. 91–107, DOI10.1086/684976, ISSN 0022-2968 [dostęp 2021-05-29].
  9. Tomiris. Almira Tursyn, Adil Akhmetov, Erkebulan Dairov, Berik Aytzhanov Hollywood Film Academy, Kazakhfilm Studios, Sataifilm. 2019-10-01. [dostęp 2021-05-29].
  10. Tomiris. [dostęp 2021-05-29].
  11. Tomyris - Przywódcy - Civilopedia - Civilization VI [online], www.civilopedia.net [dostęp 2021-05-29] (pol.).