Torpedowce typu Demirhisar
 „Sultanhisar” w 1915 roku | |
| Kraj budowy | |
|---|---|
| Użytkownicy | |
| Stocznia | |
| Wejście do służby |
1907 |
| Wycofanie |
1915–1928 |
| Zbudowane okręty |
4 |
| Okręty w służbie |
0 |
| Dane taktyczno-techniczne[1][2] | |
| Wyporność |
normalna: 97–97,5 tony |
| Długość |
całkowita: 40,2 metra |
| Szerokość |
4,4 metra |
| Zanurzenie |
1,9 metra |
| Napęd |
1 maszyna parowa potrójnego rozprężania o mocy 2200 KM |
| Prędkość |
26 węzłów |
| Załoga |
20–23 |
| Uzbrojenie |
2 działka kal. 37 mm (2 x I) |
Torpedowce typu Demirhisar – tureckie torpedowce z początku XX wieku. W latach 1906–1907 we francuskiej stoczni Schneider & Cie w Chalon-sur-Saône zbudowano cztery okręty tego typu. Jednostki weszły w skład marynarki Imperium Osmańskiego w 1907 roku i wzięły udział w I wojnie bałkańskiej i I wojnie światowej, podczas której utracone zostały „Demirhisar” i „Hamidabad”. Pozostałe dwa okręty („Sultanhisar” i „Sivrihisar”) służyły pod banderą Republiki Turcji w latach 20., a złomowane zostały w 1935 roku.
Projekt i budowa[edytuj | edytuj kod]
Kontrakt na budowę czterech torpedowców typu Demirhisar (a także czterech niszczycieli typu Samsun) podpisano 22 stycznia 1906 roku[3]. Okręty zostały ostatecznie zamówione przez Turcję we Francji 25 października 1906 roku[4][5][a]. Jednostki były identyczne z budowanymi dla Marine nationale torpedowcami typu 38-metrowego Nr 309–311 i 353–358[5][6].
Wszystkie okręty zbudowane zostały w stoczni Schneider & Cie w Chalon-sur-Saône[5][7]. Stępki okrętów położono w 1906 roku, a zwodowane zostały w 1907 roku[2][7][b].
| Okręt | Stocznia | Położenie stępki | Wodowanie | Wejście do służby | Los |
|---|---|---|---|---|---|
| „Demirhisar” | Schneider & Cie | 1906 | 1907 | 1907 | zatopiony 16 kwietnia 1915 |
| „Sultanhisar” | wycofany w 1928, złomowany w 1935 | ||||
| „Sivrihisar” | wycofany w 1928, złomowany w 1935 | ||||
| „Hamidabad” | zatopiony 31 października 1917 |
Dane taktyczno-techniczne[edytuj | edytuj kod]
Okręty były torpedowcami z kadłubem wykonanym ze stali[8]. Długość całkowita wynosiła 40,2 metra (38 metrów między pionami), szerokość 4,4 metra i zanurzenie 1,9 metra[2][7][c]. Wyporność normalna wynosiła 97–97,5 tony[6][7], zaś pełna 101 ton[2]. Jednostki napędzane były przez pionową trzycylindrową maszynę parową potrójnego rozprężania Schneider & Cie o mocy 2200 KM, do której parę dostarczały dwa kotły wodnorurkowe du Temple[2][7]. Prędkość maksymalna napędzanych jedną śrubą okrętów wynosiła 26 węzłów[6][7]. Zapas węgla wynosił 11,2 tony[6][7].
Na uzbrojenie artyleryjskie jednostek składały się dwa pojedyncze działka kalibru 37 mm QF L/20 Hotchkiss z zapasem 200 nabojów[2][7][d]. Broń torpedową stanowiły trzy wyrzutnie kalibru 450 mm: jedna stała na dziobie i zamontowany na pokładzie podwójny obracalny aparat torpedowy, z łącznym zapasem pięciu torped[2][7][e].
Załoga pojedynczego okrętu składała się z 3 oficerów i od 17 do 20 podoficerów i marynarzy[2][7].
Służba[edytuj | edytuj kod]
Wszystkie okręty typu Demirhisar zostały wcielone w skład marynarki wojennej Imperium Osmańskiego w 1907 roku w Stambule[2][9]. „Demirhisar” w 1911 roku wziął udział w wojnie włosko-tureckiej[10]. Wszystkie cztery jednostki uczestniczyły w I wojnie bałkańskiej: m.in. 14 grudnia 1912 roku „Sultanhisar” wraz z niszczycielem „Basra” oraz krążownikiem „Mecidiye” wziął udział w nierozstrzygniętej potyczce z greckimi niszczycielami, a 16 grudnia „Sivrihisar” uczestniczył w bitwie zespołu tureckiego z flotą grecką koło przylądka Elli[11].
W momencie wybuchu I wojny światowej torpedowce typu Demirhisar były już mocno wyeksploatowane i zdolne do osiągnięcia prędkości zaledwie 16 węzłów[2][7]. Ich załogi składały się wówczas z 4 Niemców i 32 Turków[7][12]. Według stanu na 27 października 1914 roku wszystkie jednostki tego typu wchodziły w skład 2. Dywizjonu Torpedowców[13]. Przez większą część wojny okręty typu Demirhisar wykorzystywane były głównie do zwalczania okrętów podwodnych[14]. 16 kwietnia 1915 roku „Demirhisar” uciekając przed brytyjskimi okrętami wpadł na skały nieopodal wyspy Chios i uległ zniszczeniu w wyniku ostrzału artyleryjskiego i następnie wysadzenia wraku przez oddział abordażowy[15][16]. 30 kwietnia 1915 roku „Sultanhisar” zaatakował na Morzu Marmara australijski okręt podwodny HMAS AE2, zmuszając go do wynurzenia i samozatopienia, a jego licząca trzech oficerów i 29 marynarzy załoga została podjęta przez torpedowiec i trafiła do niewoli[17]. 11 sierpnia 1915 roku „Sivrihisar” wykonał atak torpedowy na brytyjski okręt podwodny HMS E11, który uniknął trafienia wykonując alarmowe zanurzenie, a 17 września stoczył nierozstrzygnięty pojedynek artyleryjski z HMS E12[18]. 10 grudnia 1915 roku „Hamidabad” uczestniczył w akcji ratowniczej załóg kanonierek „Yozgat” i „Taşköprü”, zatopionych przez rosyjskie niszczyciele „Derzkij”, „Gniewnyj” i „Biespokojnyj”[19].
31 października 1917 roku „Hamidabad” został zatopiony nieopodal miejscowości İğneada przez rosyjskie niszczyciele „Pyłkij” i „Bystryj”[20][21]. „Sultanhisar” i „Sivrihisar” zostały w październiku 1918 roku odstawione do rezerwy[9]. W 1924 roku obie jednostki podjęły czynną służbę w nowo powstałej marynarce wojennej Republiki Turcji[9]. Okręty wycofano ze składu floty w 1928 roku i złomowano w 1935 roku[2][9].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 392 podają, że torpedowce zostały zamówione w 1904 roku.
- ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 392 podają, że okręty zostały zwodowane w 1906 roku.
- ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 392 i Noppen 2016 ↓, s. 36 podają, że zanurzenie jednostek wynosiło 2,6 metra, zaś Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 587 podaje, że 2,7 metra.
- ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 392 podają, że okręty były uzbrojone w dwa działka rewolwerowe Hotchkiss.
- ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 587 podaje, że okręty miały zainstalowane dwie wyrzutnie torped.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 156–157.
- ↑ a b c d e f g h i j k Gogin 2024 ↓.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 13.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 12, 157.
- ↑ a b c Noppen 2016 ↓, s. 7.
- ↑ a b c d Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 392.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 156.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 155.
- ↑ a b c d Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 157.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 15-16.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 21-22.
- ↑ Noppen 2016 ↓, s. 36.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 196.
- ↑ Noppen 2016 ↓, s. 22.
- ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 224.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 31.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 36.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 39–40.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 49.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 53.
- ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 419.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
- Ivan Gogin: DEMİRHİSAR torpedo boats (1907). Navypedia. [dostęp 2024-03-21]. (ang.).
- Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
- Bernd Langensiepen, Ahmet Güleryüz: The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-659-0.
- Ryan K. Noppen: Okręty osmańskiej marynarki wojennej 1914-1918. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2016. ISBN 978-83-65652-65-2.
