Trznadel zwyczajny

Trznadel zwyczajny
Emberiza citrinella
Linnaeus, 1758
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Nadrząd	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	trznadle
Rodzaj	Emberiza
Gatunek	trznadel zwyczajny
Podgatunki
E. c. caliginosa Clancey, 1940 E. c. citrinella Linnaeus, 1758 E. c. erythrogenys C. L. Brehm, 1855
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski
Zasięg występowania
lęgowiska      występuje przez cały rok      zimowiska

Trznadel zwyczajny, trznadel, trznadel żółtobrzuch (Emberiza citrinella) – gatunek małego, częściowo wędrownego ptaka z rodziny trznadli (Emberizidae).

Występowanie

Trznadel to jeden z najpospolitszych ptaków terenów otwartych

To jeden z najliczniej reprezentowanych gatunków ptaków w Europie i na środkowoazjatyckich stepach zachodniej Syberii. Dawniej, gdy większość tych terenów porastały lasy, trznadle zamieszkiwały przede wszystkim lasostepy porośnięte krzewami. Zimują z reguły w pobliżu terenów lęgowych. Południową granice stanowi rejon Morza Śródziemnego. Przeważnie to gatunek osiadły. Tylko część populacji z północnej i północno-wschodniej Europy niedaleko migruje do regionów o łagodniejszym klimacie. Zamieszkuje w zależności od podgatunku:

• E. citrinella caliginosa – Szkocja, Walia, Irlandia i Wyspa Man.
• E. citrinella citrinella – Europa od Norwegii, południowo-zachodniej Anglii i północnej części Półwyspu Iberyjskiego po północno-zachodnią część europejskiej Rosji, Polskę, Czechy i północno-zachodnie Bałkany. W zachodniej Anglii współwystępuje z E. c. caliginosa, a na zachodnich obrzeżach Rosji, Litwie, Łotwie i Estonii oraz Białorusi, Ukrainie, na Słowacji i na Bałkanach z E. c. erythrogenys.

W Polsce bardzo liczny ptak lęgowy, dość równomiernie występujący w całym kraju, także w górach. Większość osobników zimuje na miejscu, choć niektóre wybierają się do Europy Zachodniej. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2008–2012 populacja trznadla w Polsce liczyła 3,9–4,4 miliona par lęgowych, co dawało mu piąte miejsce wśród ptaków lęgowych, po skowronku, ziębie, wróblu i kapturce. Przeprowadzone w Polsce badania dotyczące ich udziału w różnych siedliskach dowiodły, że trznadle zajmują w 1/3 lasy i pola uprawne, a w 1/4 przypadków łąki. Jedynie w 8% zasiedlały sady, nieużytki i obrzeża siedlisk ludzkich.

• E. citrinella erythrogenys – Europa Wschodnia i zachodnia Azja po 40°E na północy i 25°E na południu.

Na ogół osiadły, zimuje w stadach, trzymając się osad ludzkich. Część populacji z dalekiej północy migruje zimą bardziej na południe.

Charakterystyka

Cechy gatunku

W okresie godowym odróżnienie płci po upierzeniu nie sprawia problemu nawet z większej odległości. Różnią się bowiem ilością i jaskrawością żółtej barwy. Podobnie jak u łuszczaków, szaty godowe są wynikiem nie pierzenia się, ale ścierania się końcówek piór, które wyrastają już jesienią. Nowe pióra są obrzeżone ciemną barwą ścierającą się w trakcie zimy. W ten sposób wiosną ukazują się jasnożółte spodnie części piór. Samiec w upierzeniu godowym ma głowę złoto-żółtą z brązowawymi i szarobrązowymi podłużnymi kresami na wierzchu głowy i policzki. Spód ciała również żółty z brunatnym kreskowaniem i kasztanowatą przepaską na piersi złożoną z plam w postaci łez. Wierzch ciała rdzawobrązowy z ciemnymi plamkami. Kuper cynamonowo-rdzawy. Samica raczej oliwkowobrązowa o nieco bardziej stonowanych barwach, z wyraźniejszym kreskowaniem na głowie i spodzie ciała. W okresie spoczynkowym obie płci podobne, o jaśniejszym i mniej kontrastowym ubarwieniu. Oznaczenie równych wielkością płci w terenie jest wtedy trudne. Natomiast młode ptaki można odróżnić podczas dokładnego oglądania ptaka w ręku, patrząc na kształt sterówek. Ważną cechą gatunkową jest podłużna biała pręga na brzegach ogona.

Ptak jest nieco większy od wróbla – ma dłuższy ogon i wydaje się bardziej smukły. Jest mało płochliwym ptakiem i nie kryje się przed człowiekiem. Lot trznadla nie jest charakterystyczny.

Śpiew

Zimą trznadle zbierają się w stada, w których mogą znaleźć się inne gatunki (z prawej t. białogłowy E. leucocephalos).

Krótki, równobrzmiący motyw z szybko powtarzanych tonów z wysokim zakończeniem. Często śpiewa na czubkach drzew, krzewów, na liniach energetycznych i w innych wyeksponowanych miejscach. Swą charakterystyczną melodię śpiewa od lutego aż do jesieni. Głos wabiący to „cik”, a wznosząc się wydaje odgłos „srit”. Pod koniec zimy śpiew brzmi inaczej – „di di di di dieh”.

Wymiary średnie

długość ciała

ok. 16–19 cm

rozpiętość skrzydeł

ok. 23–29 cm

Masa ciała

ok. 28–30 g

Biotop

Po skowronku to najpospolitszy w Polsce ptak terenów otwartych. Zajmuje wiele siedlisk – różnorodne obszary dobrze nasłonecznione, będące mozaiką zadrzewień, krzewów i terenów otwartych, np. obrzeża widnych lasów liściastych i borów, pola, łąki (choć musi tu rosnąć choć parę drzew lub krzewów), polany, zarośla, drzewa owocowe, sady, budynki i ogrody. Spotkać go można od nizin po piętro kosodrzewiny i w pobliżu potoków i rzek. Unika miast, choć jest spotykany na obrzeżach wsi (zimą odwiedza je stadami). Nie występuje też w zwartych drzewostanach. Trznadle nie boją się ludzi, więc można je zobaczyć na wsiach, przy szosach, gdzie wyszukuje ziaren i nasion najróżniejszych chwastów.

Okres lęgowy

Karmienie młodego, Dania

Toki

Wczesną wiosną zimowe stada zaczynają się rozpadać. Poszczególne pary szybko obejmują swoje odpowiednie terytoria lęgowe na obszarach pokrytych mozaikowym krajobrazem – z terenami otwartymi i zadrzewieniami. Upatrzone rewiry samce zaciekle bronią przed rywalami. Przed wybraną partnerką natomiast stroszą się z opuszczonymi skrzydłami i rozłożonym ogonem, który w ten sposób odsłania białe obrzeżenia ogona i rdzawy kuper. W trakcie zalotów partnerzy podnoszą się z ziemi i pokazują sobie źdźbła i kłosy traw, aby prawdopodobnie zamanifestować gotowość do założenia gniazda. Tworzone pary są monogamiczne.

Gniazdo

Jaja trznadla o charakterystycznym uplamkowaniu

W płytkim zagłębieniu w ziemi w warstwie ziół, w miejscu dobrze nasłonecznionym, lecz osłoniętym zwisającymi gałązkami lub źdźbłami trawy. Ulokowane może być wyjątkowo nisko na krzewie lub świerku. Czasem może się gnieździć na rozległych porębach z obfitą roślinnością złożoną z roślin zielnych i krzewów, skarpach rowów, gdzie rosną kępy traw i niskie, cierniste krzewy. Budową konstrukcji zajmuje się samica. Składa się z liści, mchu, korzonków, źdźbeł słomy i trawy, a wyścielenie stanowi włosie i miękkie trawy.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza 2 lub 3 lęgi, od kwietnia do lipca. Składa 3 do 5 białawych, niebieskawych lub fioletowawych jaj z nitkowatymi szaro-fiołkowymi plamkami o średnich wymiarach 21 × 16 mm.

Wysiadywanie i pisklęta

Jaja wysiadywane są od zniesienia ostatniego jaja przez okres 12 do 14 dni przez samicę (czasem pomaga jej samiec). Matka też zajmuje się w głównej mierze wychowywaniem potomstwa. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 12–14 dniach. Samicę podczas wysiadywania karmi samiec, a pisklęta oboje rodzice. Karmione są nie tylko nasionami, które wchodzą w skład głównej diety ptaka dorosłego, ale i w znacznym stopniu owadami.

Śpiewający samiec

Pożywienie

Wiosną i w lecie oprócz nasion ich pożywienie stanowią głównie owady (dorosłe, larwy, poczwarki i jaja), pająki i inne bezkręgowce, a jesienią i zimą nasiona traw, najróżniejszych chwastów i ziarna zbóż.

Żeruje głównie na ziemi, również w miejscach nieosłoniętych, choć rzadko szuka pokarmu w siedliskach gęsto zarośniętych i zacienionych. Owady zbiera też z roślin. Po okresie lęgowym trznadle łączą się w stada w których mogą też się znaleźć zięby i inne łuszczaki. Razem szukają pożywienia na polach i w okolicach siedlisk ludzkich. Zimą, gdy zalega pokrywa śnieżna, pojawiają się w okolicach paśników dla zwierząt i karmników dla ptaków.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.

Zobacz też

• ptaki Polski

Bibliografia

• Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

• głos ptaka, format .wav Copyright by Alberto Masi – www.scricciolo.com