Trznadel zwyczajny
| ||
| Emberiza citrinella[1] | ||
| Linnaeus, 1758 | ||
| ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | wróblowe | |
| Podrząd | śpiewające | |
| Rodzina | trznadle | |
| Rodzaj | Emberiza | |
| Gatunek | trznadel zwyczajny | |
| Podgatunki | ||
| ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 lęgowiska występuje przez cały rok zimowiska | ||
Trznadel zwyczajny, trznadel[3], trznadel żółtobrzuch[4] (Emberiza citrinella) – gatunek małego, częściowo wędrownego ptaka z rodziny trznadli (Emberizidae).
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
To jeden z najliczniej reprezentowanych gatunków ptaków w Europie i na środkowoazjatyckich stepach zachodniej Syberii. Dawniej, gdy większość tych terenów porastały lasy, trznadle zamieszkiwały przede wszystkim lasostepy porośnięte krzewami. Zimują z reguły w pobliżu terenów lęgowych. Południową granice stanowi rejon Morza Śródziemnego. Przeważnie to gatunek osiadły. Tylko część populacji z północnej i północno-wschodniej Europy niedaleko migruje do regionów o łagodniejszym klimacie. Zamieszkuje w zależności od podgatunku[5][6]:
- E. citrinella caliginosa – Szkocja, Walia, Irlandia i Wyspa Man.
- E. citrinella citrinella – Europa od Norwegii, południowo-zachodniej Anglii i północnej części Półwyspu Iberyjskiego po północno-zachodnią część europejskiej Rosji, Polskę, Czechy i północno-zachodnie Bałkany. W zachodniej Anglii współwystępuje z E. c. caliginosa, a na zachodnich obrzeżach Rosji, Litwie, Łotwie i Estonii oraz Białorusi, Ukrainie, na Słowacji i na Bałkanach z E. c. erythrogenys.
- W Polsce bardzo liczny ptak lęgowy[7], dość równomiernie występujący w całym kraju, także w górach. Większość osobników zimuje na miejscu, choć niektóre wybierają się do Europy Zachodniej. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2008–2012 populacja trznadla w Polsce liczyła 3,9–4,4 miliona par lęgowych, co dawało mu piąte miejsce wśród ptaków lęgowych, po skowronku, ziębie, wróblu i kapturce[7]. Przeprowadzone w Polsce badania[8] dotyczące ich udziału w różnych siedliskach dowiodły, że trznadle zajmują w 1/3 lasy i pola uprawne, a w 1/4 przypadków łąki. Jedynie w 8% zasiedlały sady, nieużytki i obrzeża siedlisk ludzkich.
- E. citrinella erythrogenys – Europa Wschodnia i zachodnia Azja po 40°E na północy i 25°E na południu.
Na ogół osiadły, zimuje w stadach, trzymając się osad ludzkich. Część populacji z dalekiej północy migruje zimą bardziej na południe.
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
 |
|
| Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy. | |
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
W okresie godowym odróżnienie płci po upierzeniu nie sprawia problemu nawet z większej odległości. Różnią się bowiem ilością i jaskrawością żółtej barwy. Podobnie jak u łuszczaków, szaty godowe są wynikiem nie pierzenia się, ale ścierania się końcówek piór, które wyrastają już jesienią. Nowe pióra są obrzeżone ciemną barwą ścierającą się w trakcie zimy. W ten sposób wiosną ukazują się jasnożółte spodnie części piór. Samiec w upierzeniu godowym ma głowę złoto-żółtą z brązowawymi i szarobrązowymi podłużnymi kresami na wierzchu głowy i policzki. Spód ciała również żółty z brunatnym kreskowaniem i kasztanowatą przepaską na piersi złożoną z plam w postaci łez. Wierzch ciała rdzawobrązowy z ciemnymi plamkami. Kuper cynamonowo-rdzawy. Samica raczej oliwkowobrązowa o nieco bardziej stonowanych barwach, z wyraźniejszym kreskowaniem na głowie i spodzie ciała. W okresie spoczynkowym obie płci podobne, o jaśniejszym i mniej kontrastowym ubarwieniu. Oznaczenie równych wielkością płci w terenie jest wtedy trudne. Natomiast młode ptaki można odróżnić podczas dokładnego oglądania ptaka w ręku, patrząc na kształt sterówek. Ważną cechą gatunkową jest podłużna biała pręga na brzegach ogona.
Ptak jest nieco większy od wróbla – ma dłuższy ogon i wydaje się bardziej smukły. Jest mało płochliwym ptakiem i nie kryje się przed człowiekiem. Lot trznadla nie jest charakterystyczny.
Śpiew[edytuj | edytuj kod]
Krótki, równobrzmiący motyw z szybko powtarzanych tonów z wysokim zakończeniem. Często śpiewa na czubkach drzew, krzewów, na liniach energetycznych i w innych wyeksponowanych miejscach. Swą charakterystyczną melodię śpiewa od lutego aż do jesieni. Głos wabiący to „cik”, a wznosząc się wydaje odgłos „srit”. Pod koniec zimy śpiew brzmi inaczej – „di di di di dieh”.
Wymiary średnie[edytuj | edytuj kod]
- długość ciała
- ok. 16–19 cm
- rozpiętość skrzydeł
- ok. 23–29 cm
Masa ciała[edytuj | edytuj kod]
ok. 28–30 g
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Po skowronku to najpospolitszy w Polsce ptak terenów otwartych. Zajmuje wiele siedlisk – różnorodne obszary dobrze nasłonecznione, będące mozaiką zadrzewień, krzewów i terenów otwartych, np. obrzeża widnych lasów liściastych i borów, pola, łąki (choć musi tu rosnąć choć parę drzew lub krzewów), polany, zarośla, drzewa owocowe, sady, budynki i ogrody. Spotkać go można od nizin po piętro kosodrzewiny i w pobliżu potoków i rzek. Unika miast, choć jest spotykany na obrzeżach wsi (zimą odwiedza je stadami). Nie występuje też w zwartych drzewostanach. Trznadle nie boją się ludzi, więc można je zobaczyć na wsiach, przy szosach, gdzie wyszukuje ziaren i nasion najróżniejszych chwastów.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Toki[edytuj | edytuj kod]
Wczesną wiosną zimowe stada zaczynają się rozpadać. Poszczególne pary szybko obejmują swoje odpowiednie terytoria lęgowe na obszarach pokrytych mozaikowym krajobrazem – z terenami otwartymi i zadrzewieniami. Upatrzone rewiry samce zaciekle bronią przed rywalami. Przed wybraną partnerką natomiast stroszą się z opuszczonymi skrzydłami i rozłożonym ogonem, który w ten sposób odsłania białe obrzeżenia ogona i rdzawy kuper. W trakcie zalotów partnerzy podnoszą się z ziemi i pokazują sobie źdźbła i kłosy traw, aby prawdopodobnie zamanifestować gotowość do założenia gniazda. Tworzone pary są monogamiczne.
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
W płytkim zagłębieniu w ziemi w warstwie ziół, w miejscu dobrze nasłonecznionym, lecz osłoniętym zwisającymi gałązkami lub źdźbłami trawy. Ulokowane może być wyjątkowo nisko na krzewie lub świerku. Czasem może się gnieździć na rozległych porębach z obfitą roślinnością złożoną z roślin zielnych i krzewów, skarpach rowów, gdzie rosną kępy traw i niskie, cierniste krzewy. Budową konstrukcji zajmuje się samica. Składa się z liści, mchu, korzonków, źdźbeł słomy i trawy, a wyścielenie stanowi włosie i miękkie trawy.
Jaja[edytuj | edytuj kod]
W ciągu roku wyprowadza 2 lub 3 lęgi, od kwietnia do lipca. Składa 3 do 5 białawych, niebieskawych lub fioletowawych jaj z nitkowatymi szaro-fiołkowymi plamkami o średnich wymiarach 21 × 16 mm.
Wysiadywanie i pisklęta[edytuj | edytuj kod]
Jaja wysiadywane są od zniesienia ostatniego jaja przez okres 12 do 14 dni przez samicę (czasem pomaga jej samiec). Matka też zajmuje się w głównej mierze wychowywaniem potomstwa. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 12–14 dniach. Samicę podczas wysiadywania karmi samiec, a pisklęta oboje rodzice. Karmione są nie tylko nasionami, które wchodzą w skład głównej diety ptaka dorosłego, ale i w znacznym stopniu owadami.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Wiosną i w lecie oprócz nasion ich pożywienie stanowią głównie owady (dorosłe, larwy, poczwarki i jaja), pająki i inne bezkręgowce, a jesienią i zimą nasiona traw, najróżniejszych chwastów i ziarna zbóż.
Żeruje głównie na ziemi, również w miejscach nieosłoniętych, choć rzadko szuka pokarmu w siedliskach gęsto zarośniętych i zacienionych. Owady zbiera też z roślin. Po okresie lęgowym trznadle łączą się w stada w których mogą też się znaleźć zięby i inne łuszczaki. Razem szukają pożywienia na polach i w okolicach siedlisk ludzkich. Zimą, gdy zalega pokrywa śnieżna, pojawiają się w okolicach paśników dla zwierząt i karmników dla ptaków.
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[9].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Emberiza citrinella, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ BirdLife International, Emberiza citrinella, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016 [online], wersja 2019-2 [dostęp 2019-09-23] (ang.).
- ↑ P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Emberizidae Vigors, 1825 - trznadle - Old word buntings (wersja: 2019-05-02). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-09-23].
- ↑ Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 200. ISBN 83-09-01320-5.
- ↑ F. Gill, D. Donsker (red.): Buntings (ang.). IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-09-23].
- ↑ Yellowhammer (Emberiza citrinella) (ang.). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2013-05-18].
- ↑ a b T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
- ↑ Katalog polskich ptaków – Trznadel (Emberiza citrinella) (pol.). Portal polska.pl. [dostęp 2010-09-17].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.