Uhrovec

Uhrovec

Kościół ewangelicki
Państwo	Słowacja
Kraj	trenczyński
Powiat	Bánovce nad Bebravou
Starosta	Zuzana Máčeková
Powierzchnia	22,95 km²
Wysokość	250 m n.p.m.
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość	1 533 66,56 os./km²
Nr kierunkowy	038
Kod pocztowy	956 41
Tablice rejestracyjne	BN
Położenie na mapie kraju trenczyńskiego Uhrovec
Położenie na mapie Słowacji Uhrovec
48°45′N 18°20′E
Strona internetowa

Kościół rzymskokatolicki

Dawna szkoła - dom rodzinny Ľ. Štúra i A. Dubčeka

Uhrovec – wieś (obec) w powiecie Bánovce nad Bebravou w kraju trenczyńskim na Słowacji.

Położenie

Leży w dolinie niewielkiej rzeczki Radišy, u południowo-zachodnich podnóży Gór Strażowskich, u stóp wzgórza zwanego Jankov vŕšok (533 m). Położona jest ok. 6 km na pn.-wsch. od powiatowych Bánovec nad Bebravou. Centrum wsi położone jest na wysokości ok. 250 m n.p.m.

Historia

Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1258 r. W XVI w. uzyskała ona status prywatnego miasteczka z prawem organizowania targów i stała się ośrodkiem feudalnego „państwa” z siedzibą na zamku Uhrovec, należącego do rodu Zay’ów (wówczas wieś nosiła nazwę Zay-Uhrovec). Mieszkańcy, oprócz rolnictwa i hodowli, zajmowali się sadownictwem i uprawą winorośli. Istniały tu „pańskie” stawy rybne, cegielnia i gorzelnia. Siedziba Zay’ów stanowiła znaczący ośrodek kulturalny tych ziem, a gromadzona przez wiele lat biblioteka Zay’ów osiągnęła liczbę ok. 20 tys. woluminów.

Z biegiem XIX w. miasteczko zaczęło nabierać charakteru przemysłowego. W 1845 r. powstała manufaktura sukna. W 1847 r. zaczęła pracować huta szkła, która oprócz szerokiego asortymentu szkła użytkowego produkowała również szkło kryształowe i artystyczne (działała do 1914 r.). Jej właścicielem od 1874 r. była znana rodzina morawskich szklarzy, Schreiberów, którzy już wówczas byli właścicielami wielkiej firmy „J. Schreiber & Neffen” z siedzibą w Wiedniu. Huta ta uchodziła za najlepszą w byłym państwie austro-węgierskim, a jej wyroby trafiały do Paryża, Londynu, a nawet do Kairu. Pracował w niej m.in. jeden z pierwszych szklarskich projektantów, Štefan Šovanka, który za swe projekty uzyskał wiele nagród na międzynarodowych wystawach i konkursach.

W 1873 r. uruchomiono fabryczkę, produkującą kopyta szewskie i drewniane szewskie ćwieki, i równolegle drugą, wyrabiającą laski oraz drewniane rączki i uchwyty do narzędzi. W 1875 r. hrabia Albert Zay założył tu rzeźbiarską szkołę przemysłowo-artystyczną, która w następnych latach odnosiła duże sukcesy na polu krajowym jak i międzynarodowym (m.in. na wystawie światowej w Paryżu w 1889 r.). W tym czasie liczba mieszkańców wsi sięgnęła 2000 (najwięcej w dotychczasowej historii).

W stosunkowo licznym środowisku proletariackim wcześnie zaczęły funkcjonować organizacje robotnicze. W 1905 r. powstała komórka Partii Socjaldemokratycznej, która już w roku następnym zorganizowała strajk robotników fabryki lasek. Istniały tu również komórki związków zawodowych, a w okresie międzywojennym Komunistycznej Partii Czechosłowacji. Działało robotnicze towarzystwo gimnastyczne FRTJ (Federatívna robotnícka telovýchovná jednota), a także ośrodek założonej w 1923 r. w Żylinie spółdzielni Interhelpo, mającej na celu wspomaganie budowy socjalizmu w radzieckim Kirgistanie. W ramach tej akcji w 1925 r. do miasta Frunze (obecnie Biszkek) wyjechało z Uhrovca kilka rodzin, w tym rodzina przyszłego działacza komunistycznego Alexandra Dubčeka.

W latach II wojny światowej aktywny był w okolicy ruch oporu; w okolicy działała brygada partyzancka im. Jana Żiżki, która miała swe „bunkry” na niedalekim Jankovom vŕšku. Po wybuchu słowackiego powstania narodowego wielu mieszkańców wstąpiło do oddziałów powstańczych. W odwecie w dniu 4 listopada 1944 r. hitlerowcy spalili część wsi. Oddziały armii radzieckiej i rumuńskiej wyzwoliły wieś z rąk niemieckich 4 kwietnia 1945 r.

W latach po II wojnie światowej tradycje przemysłu drzewnego kontynuował zakład produkujący obudowy do radioodbiorników i telewizorów oraz zakłady przetwórstwa drzewnego "Mier".

Zabytki

• Kasztel rodziny Zay’ów z 1613 r., pierwotnie renesansowy, później kilkakrotnie przebudowywany. M.in. w 1746 r. powstała piętrowa, emporowa kaplica, używana później jako kościół protestancki, a w 1767 r. nadbudowano w kasztelu obecne drugie piętro. W 1904 r. miała miejsce częściowa kolejna przebudowa w duchu romantycznym. Aktualnie budowla trójkondygnacyjna, murowana na nieregularnym rzucie. Główne skrzydło jednotraktowe, otwarte arkadami ku dziedzińcowi, drugie skrzydło dwutraktowe. W przyziemiu skrzydła południowo-zachodniego, pod otwartymi arkadami, zachowały się renesansowe portale. We wnętrzach sklepienia renesansowe i barokowe. Nad wejściem herb Zay’ów z datą budowy (1613). Wokół kasztelu park w stylu angielskim, z drzewami w większości miejscowego pochodzenia. Podjęta w roku 1977 generalna rewitalizacja zabytku nie została dotąd ukończona. Obecnie w kasztelu mieści się niewielkie muzeum, zawierające m.in. galerię malarstwa i ekspozycję poświęconą miejscowemu przemysłowi szklarskiemu.
• Kościół katolicki pw. Zesłania Ducha Świętego, klasycystyczny z 1817 r. W wieży dwa cenne dzwony, jeden późnogotycki z 1511 r., drugi renesansowy z 1653 r.
• Kościół ewangelicki z 1940 r., zbudowany wg projektu Milana Michala Harminca.
• Budynek dawnej szkoły z przełomu XVIII i XIX w. Urodzili się w nim Ľudovít Štúr (1815-1856) i Alexander Dubček (1921-1992). Od 1965 r. narodowa pamiątka kultury. W budynku otwarta 31 października 1965 r. ekspozycja poświęcona życiu i dziełu Ľ. Štúra. Część dedykowaną A. Dubčekowi otwarto dopiero w 1995 r.

Bibliografia

• Vavrík Bartolomej, Vavríková Eta a kolektív: Strážovské vrchy. Turistický sprievodca ČSSR č. 19, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1985;
• Strážovské vrchy. Trenčianske Teplice. Turistická mapa 1 : 50 000, wydanie 5, VKÚ Harmanec, 2009, ISBN 978-80-8042-567-8;
• Informacja o miejscowości na portalu Turistika.cz