Vatnajökull
64°24′N 16°48′W/64,400000 -16,800000 Vatnajökull, zdjęcie satelitarne NASA | |
| Państwo | |
|---|---|
| Rodzaj | |
| Klasa lodowca | |
| Powierzchnia (2018) |
7800 km² |
| Wysokość maksymalna (2018) |
2110 m n.p.m. |
| Wysokość minimalna (2018) |
-300 m n.p.m. |
Położenie na mapie Islandii  | |
| 64°24′N 16°48′W/64,400000 -16,800000
| |
Vatnajökull – lodowiec w południowo-wschodniej części Islandii na terenie parku narodowego Vatnajökull.
Ma formę czapy lodowej i zajmuje powierzchnię 7800 km² (stan na 2018 rok), co czyni go największym lodowcem Islandii i jednym z największych w Europie. Z lodowca wypływa większość większych rzek na wyspie, a pod jego kopułą skrywają się jedne z najbardziej aktywnych wulkanów Islandii.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Vatnajökull to połączenie słów jökull (pol. lodowiec) i vatna (pol. woda)[1]. Nazwa pochodzi od licznych jezior subglacjalnych, tworzących się wskutek podlodowcowej działalności wulkanicznej[1].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Lodowiec znajduje się w południowo-wschodniej części Islandii[2]. Zajmuje powierzchnię 7800 km² (stan na 2018 rok), co czyni go największym lodowcem Islandii i jednym z największych w Europie[2].
Ma formę czapy lodowej, która zaczęła się formować ok. 4000 BP[2]. Czapa zajmuje prawie 8% powierzchni Islandii (stan na 2018 rok) a zmagazynowana w niej woda równa się ilości wody z opadów jakie wyspa otrzymuje przez 17 lat[2].
Czapa jest największą pod względem objętości w Europie i drugą w Europie pod względem zajmowanej powierzchni po lodowcu Austfonna w norweskim Svalbardzie[2]. Zawiera 3200 km³ lodu – tyle lodu starczyłoby by pokryć całą powierzchnię wyspy warstwą o grubości 30 m[2].
Średnia grubość lodowca to 400–500 m a maksymalna to 950 m[2]. Vatnajökull wznosi się na ponad 2000 m n.p.m. a jego najwyższy punkt Hvannadalshnjúkur (2110 m n.p.m.) jest zarazem najwyższym szczytem Islandii[2]. Najniższy punkt lodowca to 300 m p.p.m. – pod nim znajdują się dwa najbardziej aktywne wulkany Skeiðarárjökull i Breiðamerkurjökull[2].
W 2008 roku dla ochrony lodowca, wulkanów i okolicznych terenów utworzono Park Narodowy Vatnajökull[3].
Czapa jest wrażliwa na zmiany klimatyczne[2]. Od końca XIX w. czapa straciła ok. 10% swojej objętości[4]. Proces topnienia przyspieszył w XXI w., ujmując kolejne 3% z objętości lodowca[4].
Budowa lodowca
[edytuj | edytuj kod]Czapa jest lodowcem umiarkowanym, tj. lód ma temperaturę bliską temperaturze topnienia[1]. Zbudowana jest z czasz lodowych, strumieni lodowych i licznych lodowców wyprowadzających[2]. Główne czasze to: Kverkfjöll na północnej krawędzi czapy, Breiðabunga na wschodzie, Háabunga pośrodku oraz Bárðarbunga i Grímsfjall w części zachodniej[2].
Strome lodowce wyprowadzające płyną na południe i na wschód, opadając do wysokości 50–100 m n.p.m.[2] Łagodniejsze i szersze lodowce wyprowadzające płyną na zachód i na północ, zatrzymując się na wysokości 600–800 m n.p.m.[2]. Od początku XXI w. przy lodowcach wyprowadzających na południu tworzą się nowe jeziora proglacjalne a te już istniejące powiększają się[2].
Największym lodowcem wyprowadzającym na południu jest Skeiðarárjökull o powierzchni 1380 km²[2]. Jego sandr – Skeiðarársandur – jest największym na świecie stożkiem napływowym przed aktywnym lodowcem[2]. Osady nagromadziły się tu przez ostatnie 10 tysięcy lat naniesione przez rzeki lodowcowe i w trakcie jökulhlaupów – powodzi glacjalnych, których odnotowano 40[2].
Lodowiec wyprowadzający Breiðamerkurjökull cieli się do Jökulsárlón – największego jeziora proglacjalnego na Islandii, które połączone jest z oceanem wąskim, głębokim kanałem[2]. Breiðamerkurjökull jest jedynym lodowcem Islandii, który cieli się do wód oceanicznych[2].
Na północy, Kverkfjöll i lodowiec wyprowadzający Kverkfjöll dzielą czapę na dwa płaskie lodowce wyprowadzające: Dyngjujökull (o powierzchni 1000 km²) na zachodzie i Brúarjökull (1600km²) na wschodzie – największy lodowiec wyprowadzający Vatnajökull[2]. Brúarjökull tworzy jedną piątą całej powierzchni czapy lodowej i jest najszerszym i najbardziej płaskim lodowcem wyprowadzającym na Islandii[2]. Jego średnia grubość to 445 m a całkowita objętość szacowana jest na 728 km³[2].
Po czapą znajdują się aktywne wulkany, co powoduje topnienie lodu – z lodowca wypływają rzeki, z których największe to Thjórs, Skjálfandafljót, Jökulsá á Fjöllum i Jökulsá á Fljótsdal[5].
Wulkany
[edytuj | edytuj kod]Zachodnia część Vatnajökull przykrywa system szczelin wulkanicznych Grzbietu Śródatlantyckiego, który przebiega w poprzek Islandii[1]. Pod lodem znajdują się następujące wulkany (w nawiasie podano datę ostatniej aktywności): Barðarbunga (2014–2015), Kverkjöll (1400 BP), Hamarinn (XVIII w.), Grímsvötn (2011), Þórðarhyrna (1903), Esjufjöll (szac. 1927) i Öræfajökull (1727)[2].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Maria Górzyńska. Zmiana zasięgu lodowca Vatnajökull na Islandii w latach 1991–1999 na podstawie obrazów satelitarnych wykonanych przez satelitę Landsat. „Teledetekcja Środowiska”, s. 85–99, 2008. 40. ISSN 0071-8076. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Snorri Baldursson, Jónas Guðnason, Hrafnhildur Hannesdóttir, Þorvaldur Þórðarson: Nomination of Vatnajökull National Park – dynamic nature of fire and ice. [w:] Vatnajökull National Park [on-line]. [dostęp 2018-07-06]. (ang.).
- ↑ Vatnajökull National Park: About the National Park. [dostęp 2018-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-06)]. (ang.).
- ↑ a b The Institute of Earth Sciences: Glaciers in Iceland. [dostęp 2018-07-06]. (ang.).
- ↑ Vatnajökull, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-07-06] (ang.).