Villa St. Ignatius

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Villa St. Ignatius
(dawniej: Bel-Vedere; St. Ignatius' College; St. Ignatius Hospital)
Villa Sant'Injazju
Ilustracja
Boczna strona willi, dziś będąca jej frontem
Państwo

 Malta

Miejscowość

Balluta, St. Julian’s

Typ budynku

willa

Styl architektoniczny

neogotycki

Inwestor

John Watson

Ukończenie budowy

~ 1827

Ważniejsze przebudowy

~ 1877–81

Zniszczono

(częściowo) grudzień 2017

Położenie na mapie Malty
Mapa konturowa Malty, po prawej znajduje się punkt z opisem „Villa St. Ignatius”
Położenie na mapie Morza Śródziemnego
Mapa konturowa Morza Śródziemnego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Villa St. Ignatius”
Ziemia35°54′49,3″N 14°29′43,8″E/35,913694 14,495500
Multimedia w Wikimedia Commons

Villa St. Ignatius (malt. Villa Sant'Injazju) – historyczna willa położona na terenie Balluty w St. Julian’s na Malcie. Została zbudowana na początku XIX wieku dla angielskiego kupca Johna Watsona i może być najwcześniejszym przykładem architektury neogotyckiej w tym kraju.

W 1846 w budynku zostało umieszczone kolegium protestanckie(inne języki), a później mieściło się w nim kolegium jezuickie, zamknięte w 1907. Podczas I wojny światowej był używany jako szpital wojskowy, później zaś podzielono go na apartamenty na wynajem. Teren wokół został zabudowany w XX wieku, i niegdyś imponującą willę dziś otaczają apartamenty i inne budynki.

Część budynku została kontrowersyjnie rozebrana w grudniu 2017, co stanowiło naruszenie nakazu sądowego, i spotkało się z powszechnym potępieniem ze strony organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną dziedzictwa kulturowego, oraz innych podmiotów. W kwietniu 2018 pojawiły się plany wyburzenia całej willi, a los budynku obecnie pozostaje niejasny.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Bel-Vedere[edytuj | edytuj kod]

Willa St. Ignatius została zbudowana na początku XIX wieku dla angielskiego kupca Johna Watsona i początkowo nosiła nazwę „Bel-Vedere”[1]. Była to charakterystyczna wolnostojąca willa wiejska z widokiem na Balluta Bay, z otoczonym murem ogrodem. Najwcześniejszy znany opis budynku został zawarty w książce opublikowanej w 1839[2]. Budynek został wybudowany z przeznaczeniem jako wiejski dom na farmie, a otaczające go pola służyły do prowadzenia eksperymentów rolniczych[3].

Malta Protestant College (MPC)[edytuj | edytuj kod]

Neogotycki łuk na fasadzie willi

W 1846 budynek został zakupiony przez English Missionary Association (Angielskie Stowarzyszenie Misyjne), z planami otwarcia tam protestanckiego kolegium kształcącego misjonarzy na Wschód[2][4][5]. Willa została określona przez komitet protestancki jako „Kolegium w St. Julian's … latarnia morska na skale Malty”[6].

Godnym uwagi projektem uczelni z lat 1839 i 1845, było tłumaczenia Biblii na arabski, które miało miejsce pod nadzorem luterańskiego misjonarza Samuela Gobata (1799–1879)[7][8]. Studenci z Europy i Bliskiego Wschodu, tacy jak Egipcjanie, Grecy i Turcy, zostali powitani na Malcie z nadzieją ich nawrócenia, ale ogólne oczekiwania nie zostały uznane za osiągnięte[9]. Konwersja na protestantyzm była kontrowersyjna w tych konserwatywnych pod względem religijnym krajach; tak było w przypadku rodziny muzułmańskiej, która po przyjęciu nowej wiary znalazła schronienie na Malcie i gościła w college'u, gdzie również otrzymała wykształcenie[10].

Kolegium zamknięto w 1865[5].

St. Ignatius College[edytuj | edytuj kod]

Okna ostrołukowe, wzór neogotycki

26 marca 1872 powiernicy sprzedali majątek dr Pasquale Mifsudowi (1833–1895), późniejszemu sędziemu, oraz Carlo Marii Muscatowi, kupcowi i członkowi Council of Government (Rady Rządowej), za kwotę 2200 funtów[2].

Nowi właściciele zaprosili Towarzystwo Jezusowe do otwarcia w budynku rzymskokatolickiego college'u[11][12]. The Colonial Office (Urząd Kolonialny) zatwierdził to w 1877[13], a jezuici przedłużyli budynek i dobudowali skrzydło. Pierwszym rektorem, w latach 1877–78, był John Morris[14]. W 1881 w sąsiedztwie willi zbudowany został kościół pod wezwaniem św. Ignacego Loyoli[15]. St. Ignatius' College stał się jedną z wiodących szkół na Malcie, a w ciągu kilku lat po otwarciu stał się szkołą z internatem[16]. W samej willi oraz na terenie do niej przylegającym znajdował się refektarz, akademiki, gimnazjum, sale do nauki, laboratoria i obiekty sportowe[17][18]. Od 1883 do 1906[19] kolegiom było wykorzystywane jako centrum meteorologiczne dla Wysp Maltańskich[20][21][22]. Wykładowcami kolegium byli na ogół księża katoliccy[23], a ich studenci należeli przeważnie do klasy uprzywilejowanej[24]. Uczelnia została zamknięta w lipcu 1907[13] i budynek stał pusty[25]. Wkrótce potem, 22 grudnia 1907 jezuici otworzyli kolegium św. Alojzego(inne języki) w Birkirkarze, które było budowane od 1896[26].

St. Ignatius Hospital[edytuj | edytuj kod]

Detale rzeźb

W 1915 dawna uczelnia została przekształcona w szpital wojskowy znany jako St. Ignatius Hospital (szpital św. Ignacego)[25][27]. Szpital był uważany za mały, lecz prawdopodobnie zapewniał lepszą obsługę niż inne szpitale tamtych czasów, ale ta opinia może być subiektywna[28]. W szpitalu znaleźli miejsce żołnierze, którzy zostali ranni podczas I wojny światowej, pierwotnie mieściło się tam 155 łóżek, sala operacyjna i sala rentgenowska[25]. Pierwsi pacjenci przybyli 2 lipca 1915[2]. Żołnierze, którzy tam przybyli, mieli ciężkie rany i urazy z pól bitewnych[29]. Od czasu do czasu przysyłano muzyków, aby ulżyć pacjentom szpitala i ich gościom[30].

St. Ignatius Hospice[edytuj | edytuj kod]

W 1917 budynek zmieniono na hospicjum dla chorych psychicznie. Został przystosowany do przyjęcia blisko 200 mężczyzn. Hospicjum zamknięto w styczniu 1919, po zakończeniu wojny[31].

Dom dla rosyjskich uchodźców[edytuj | edytuj kod]

Fotografia Richarda Ellisa(inne języki) być może przedstawia rosyjskich uchodźców

W końcu w budynku znalazła dom pewna liczba rosyjskich uchodźców, uciekających przed rewolucją rosyjską[32][33]. Rosjanie ci żyli na wygnaniu ze swojej ojczyzny, a ich status nadał temu obszarowi nazwę, pod którą znany jest do dziś – „The Exiles”[34][35].

Wygląd budynku w owym czasie został przedstawiony na akwareli przez Rosjanina Mikołaja Krasnowa(inne języki)[36]. Krasnow opuścił Maltę wraz z rodziną mniej więcej trzy lata po przyjeździe. Wraz ze swoim zespołem architektów i artystów pozostawił dziedzictwo akwareli przedstawiających Maltę, jaką była w tamtych czasach[37]. Większość akwareli była wielkości pocztówki. Podczas pobytu na Malcie Krasnow jako swoje główne zajęcie prowadził wykłady o sztuce[38].

Boris Edwards był kolejnym rosyjskim uchodźcą, który mieszkał w willi przed przeprowadzką do Birkirkary ze względów zdrowotnych. Podczas pobytu na Malcie Boris pozostawił spuściznę w formie publicznych zabytków, takich jak pomnik „Sette Giugno” na cmentarzu Addolorata[39].

Większość rosyjskich uchodźców przebywała na Malcie tylko w latach 1919–1922[40].

Podział budynku i ogrodów[edytuj | edytuj kod]

Budynek został następnie podzielony na lokale i sprzedany na cele mieszkalne. Sprzedano również większość jego gruntów, z których część została zabudowana w latach 20. XX wieku przez Balluta Buildings[2]. W latach 30. w willi mieścił się również Melita Football Club[32]. W latach 70. pozostały obszar został zabudowany licznymi blokami mieszkalnymi, i willa nie była już w ogóle widoczna z zatoki[2].

Częściowa rozbiórka[edytuj | edytuj kod]

W czerwcu 2017 wydano decyzję sądową, która zezwolił na usunięcie niektórych niebezpiecznych konstrukcji i wykonanie innych prac w budynku. Wszystkie prace miały być nadzorowane przez architekta z nominacji sądowej[41]. W lipcu architekt Stephan Vancell złożył wniosek do Planning Authority (Urzędu Planowania) o wyburzenie całego skrzydła budynku, w tym niebezpiecznie złamane konstrukcje „xorok” (płyty dachowe), które można było łatwo wymienić[42].

Częściowa rozbiórka willi
Pozostałości balkonu in situ

29 listopada 2017 organizacja pozarządowa Din l-Art Ħelwa i niektórzy mieszkańcy złożyli wniosek o umieszczenie budynku na liście obiektów chronionych[43]. W tym celu sporządzono raport szczegółowo opisujący historię i znaczenie architektoniczne budynku[2]. Kilka dni później, 2 grudnia, rozpoczęto prace rozbiórkowe części budynku[44]. Urzędnik Planning Authority nakazał robotnikom przerwanie prac i opuszczenie terenu willi, ale ci wrócili i wznowili pracę po odejściu urzędnika[45][46]. Rozbiórka wciąż trwała dwa dni później, kiedy to zniszczono charakterystyczny balkon od strony ulicy[42]. Części budynku, które zostały zburzone, nie były częścią oryginalnej willi, ale częścią dobudowaną w latach 70. XIX wieku[47]. Prace rozbiórkowe zostały potępione przez Partię Demokratyczną[48], podczas gdy Din l-Art Ħelwa, Flimkien għal Ambjent Aħjar, Izba Architektów i Sliema Heritage Society wyraziły zaniepokojenie pracami[42][49][50]. Międzydiecezjalna Komisja ds. Środowiska wyraziła swoje niezadowolenie wyburzaniem[51]. Wykonywane prace były całkowicie nielegalne[52].

11 stycznia 2018 Planning Authority odrzucił wniosek o wpisanie budynku na listę obiektów chronionych[32][47]. 17 lutego „Din l-Art Ħelwa” zwróciła się do sądu o wydanie orzeczenia o naruszeniu prawa i rozpoczęciu postępowania sądowego przeciwko Urzędowi Planowania i deweloperom odpowiedzialnym za rozbiórkę[53]. 11 kwietnia Paul Gauci, deweloper odpowiedzialny za częściową rozbiórkę, złożył wniosek o wyburzenie całej willi w celu utworzenia publicznego placu[54]. 20 kwietnia sąd orzekł, że częściowa rozbiórka naruszyła postanowienie sądu, a szefowi Urzędu Planowania, deweloperowi i architektowi grozi kara grzywny lub kara więzienia, jeśli zostaną uznani za winnych[41][55]. W zwykłych przypadkach, w których egzekwowane jest prawo, organ ds. planowania może nakazać odbudowę zburzonego obiektu. Nic jednak nie wskazuje na to, aby tak się stało w przypadku willi St. Ignatius[56]. Zostało to później potwierdzone, kiedy Urząd Planowania kontrowersyjnie zezwolił temu samemu deweloperowi na oczyszczenie terenu po zburzonej części budynku[57]. Superintendence of Cultural Heritage sprzeciwiło się pracom prowadzonym przed i po interwencji sądu[58].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Blanki na szczycie dachu
Główny dziedziniec

Villa St. Ignatius była jednym z najwcześniejszych, i prawdopodobnie pierwszą budowlą na Malcie, prezentującą styl neogotycki. Wskazują na to dachy z blankami i spiczaste łuki w stylu gotyckim. Przed dziedzińcem od strony ulicy znajdował się balkon z żaluzjami[2], który został nielegalnie zburzony w 2017[42].

Na początku XX wieku budynek został pomalowany na charakterystyczny kolor ochry (malt. demm tal-baqra) z białymi wykończeniami. Ślady tego wykończenia nadal zachowały się na budynku[2].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Albert Ganado: John Watson's 'Belvedere' and the Malta Protestant College. [w:] The Sunday Times of Malta [on-line]. 2018-03-11. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-05)]. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i Edward Said: St Ignatius Villa, Scicluna Street, St Julians – Heritage Assessment. Architecture XV, Listopad 2017. s. 1–44. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-20)]. (ang.).
  3. ↑ Petra Caruana Dingli: Mixed Views on Maltese Heritage. Din l-Art Ħelwa, 2018-06-03. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-05)]. (ang.).
  4. ↑ The Malta Protestant College. Melita Historica, 1990. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-06)]. (ang.).
  5. ↑ a b Albert Ernest Kitson. Geological Notes on St. Helena. „Colonial”, s. 301, 1931. H.M. Stationery Office. OCLC 12064224. (ang.). 
  6. ↑ Malta Protestant College: Journal of a Deputation Sent to the East by the Committee of the Malta Protestant College, in 1849: containing an account of the present state of the Oriental nations, including their religion, learning, education, customs, and occupations. T. 2. J. Nisbet and Co., 1854, s. 840. ISBN 978-1346136868. (ang.).
  7. ↑ Gobat, Samuel. W: Hugh Chisholm (edytor): Encyclopædia Britannica. T. 12. Cambridge University Press, 1911, s. 165. (ang.).
  8. ↑ Gobat, Samuel. W: Jonathan J. Bonk, Gerald H. Anderson (edytor): Biographical Dictionary of Christian Missions. Macmillan Reference, 1998, s. 245. ISBN 978-0-02-864604-6. OCLC 1003881998. (ang.).
  9. ↑ The Syrian Protestant College. Arabic Bible Outreach Ministry. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-31)]. (ang.).
  10. ↑ Fatih Çalışır. Conversion and Apostasy in the "Tanzimat State": Case of Selim Ağa. „Tarih Okulu Sonbarah”, s. 111–121, 2009. [zarchiwizowane z adresu 2018-05-31]. (ang.). 
  11. ↑ Francis Cowley Burnand. „The Catholic Who's who and Yearbook”. 34, s. 486, 1924. Burns & Oates. OCLC 1771198. (ang.). 
  12. ↑ Our History - An Outline. Jesuits in Malta, 2008. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-09)]. (ang.).
  13. ↑ a b Carmel Cassar, Megan Armstrong (edytor), James Corkery (edytor), Alison Fleming (edytor), Thomas Prieto Worcester (edytor), Henry Andrés Ignacio Shea (edytor): The Cambridge Encyclopedia of the Jesuits. Cambridge University Press, s. 496–498. ISBN 978-1-108-50850-6. (ang.).
  14. ↑ John Morris. W: John Hungerford Pollen: The Catholic Encyclopedia. T. 10. New York: Robert Appleton Company, 1911. (ang.).
  15. ↑ Balluta Parish. Bride Malta. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-17)]. (ang.).
  16. ↑ „The Tablet”. 86, s. 189–190, 1895. Tablet Publishing Company. ISSN 0039-8837. OCLC 1767092. (ang.). 
  17. ↑ Sessional papers. Inventory control record 1. T. 53. Great Britain: House of Commons, 1904, s. 171. (ang.).
  18. ↑ Gary Armstrong, Jon P. Mitchell: Global and Local Football: Politics and Europeanization on the Fringes of the EU. Routledge, 2008, s. 23. ISBN 978-1-134-26919-8. (ang.).
  19. ↑ Research Papers Series. Department of Geography, University of Durham, 1962-07-23. (ang.).
  20. ↑ Augustín Udías. Searching the Heavens and the Earth: The History of Jesuit Observatories. „Astrophysics and Space Science Library”. 286, s. 199, 2003. Springer Science & Business Media. DOI: 10.1007/978-94-017-0349-9_8. OCLC 851372090. (ang.). 
  21. ↑ John H. Cooke (edytor). Mediterranean naturalist. „A Monthly Journal of Natural Science”. 1, s. 104, 168, 1981. Malta: G. Muscat. OCLC 61636856. (ang.).  Alt URL
  22. ↑ Francis Edwards: The History of the Jesuits in England: From 1580 to Present Day. Tunbridge Wells, Kent: Burns & Oates, 1985, s. 333. ISBN 978-0-86012-137-4. OCLC 13332320. (ang.).
  23. ↑ The Naturalists' Directory. Naturalists' Agency, 1896-07-23. (ang.).
  24. ↑ Debrett's Peerage, Baronetage, Knightage, and Companionage: Comprising Information Concerning All Persons Bearing Hereditary Or Courtesy Titles, Knights, and Companions of All the Various Orders, and the Collateral Branches of All Peers and Baronets. Dean & Son, Limited, 1902. (ang.).
  25. ↑ a b c Thomas John Mitchell: Medical Services: General History. H.M. Stationery Office, 1921, s. 242. OCLC 271716489. (ang.).
  26. ↑ Joseph Bonnici, Michael Cassar: A Chronicle of Twentieth Century Malta. Book Distributors Limited, 2004, s. 33. ISBN 978-99909-72-27-6. (ang.).
  27. ↑ Paul Cassar: Medical History of Malta. Wellcome Historical Medical Library, 1965, s. 556. OCLC 2649845. (ang.).
  28. ↑ Albert Glenthorn Mackinnon: Malta: The Nurse of the Mediterranean. Hodder & Stoughton, 1916. OCLC 2220795. (ang.).
  29. ↑ Albert Galea: Malta in WW1: The 'Nurse of the Mediterranean' in the eyes of the ANZACs. [w:] The Malta Independent [on-line]. 2018-11-10. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-05)]. (ang.).
  30. ↑ Gavin Roynon: A Prayer for Gallipoli: The Great War Diaries of Chaplain Kenneth Best. Simon and Schuster, 2011, s. 209. ISBN 978-0-85720-226-0. (ang.).
  31. ↑ Charles Savona-Ventura: Contemporary Medicine in Malta [1798–1979]. Malta: P.E.G. Ltd., 2005, s. 209. ISBN 1-326-64899-3. OCLC 983340528. (ang.).
  32. ↑ a b c Balluta landmark refused protection by Planning Authority – DLĦ. [w:] Times of Malta [on-line]. 2018-01-12. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-12)]. (ang.).
  33. ↑ Frank L. Scicluna. Russian Refugees in Malta in 1919. „Maltese E-Newsletter for Maltese Diaspora”, s. 1, 2, Maj 2014. High Commission of the Republic of Malta: Consulate of Malta in South Australia Newsletter. [zarchiwizowane z adresu 2018-05-19]. (ang.). 
  34. ↑ Michela Spiteri: The Russian exiles of St Ignatius. [w:] Times of Malta [on-line]. 2017-12-10. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-19)]. (ang.).
  35. ↑ Victor Caruana Colombo: Exiles beach. [w:] Times of Malta [on-line]. 2007-09-09. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-19)]. (ang.).
  36. ↑ Alex Torpiano: Letter to Prime Minister: Ex-Sea Malta / NAAFI building in Marsa (Part 1) - Villa St Ignatius in St Julian's (Part 2). Kamra tal-Periti, 2017. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-19)]. (ang.).
  37. ↑ R. De Gaetano: Seeking material on Nikolay Krasnov. [w:] Times of Malta [on-line]. 2012-04-08. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-05)]. (ang.).
  38. ↑ Series of talks on Malta's relations with other states - Exploring the links and relationship between Malta and Russia. [w:] The Malta Independent [on-line]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-22)]. (ang.).
  39. ↑ George Cini: Exhibition plan of Russian artists' works. [w:] Times of Malta [on-line]. 2003-06-16. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-22)]. (ang.).
  40. ↑ Maxine David (edytor), Jackie Gower (edytor), Hiski Haukkala (edytor): National Perspectives on Russia: European Foreign Policy in the Making?. Routledge, 2013, s. 356. ISBN 978-1135049669. (ang.).
  41. ↑ a b Ivan Martin: Landmark judgment means Villa St Ignatius developers, PA unit head could face jail. [w:] Times of Malta [on-line]. 2018-04-20. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-20)]. (ang.).
  42. ↑ a b c d Workers send Villa St Ignatius structure crashing down. 2017-12-04. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-20)]. (ang.).
  43. ↑ Philip Leone Ganado: Protect Balluta's Villa St Ignatius, says NGO. [w:] Times of Malta [on-line]. 2017-11-29. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-29)]. (ang.).
  44. ↑ Matthew Vella: Balluta's landmark St Ignatius villa being dismantled by workers. [w:] Malta Today [on-line]. 2017-12-02. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-17)]. (ang.).
  45. ↑ NGO files court case against PA over ‘illegal work’ at Villa St Ignatius. [w:] The Malta Independent [on-line]. 2018-05-09. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-16)]. (ang.).
  46. ↑ Workmen hack at Balluta landmark with impunity: Destruction of Villa St Ignatius stops, then resumes once PA officer leaves. [w:] Times of Malta [on-line]. 2017-12-02. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-21)]. (ang.).
  47. ↑ a b Planning Authority refuses to schedule Villa St Ignatius in Balluta – DLH. [w:] The Malta Independent [on-line]. 2018-01-13. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-14)]. (ang.).
  48. ↑ Destruction of Villa St Ignatius shows anarchy looming – PD. [w:] Times of Malta [on-line]. 2017-12-03. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-03)]. (ang.).
  49. ↑ PR 16/17 – Irregular demolition of Villa Ignatius. Kamra tal-Periti, 2017-12-04. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-16)]. (ang.).
  50. ↑ PR 17/17 – Planning Authority acts with impunity. Kamra tal-Periti, 2017-12-06. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-16)]. (ang.).
  51. ↑ Massimo Costa: Church Environment Commission laments construction 'madness'. [w:] Malta Today [on-line]. 2017-12-06. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-06)]. (ang.).
  52. ↑ Joanna Spiteri Staines. Destruction of our Heritage. „Vigilo”, s. 10–12, 01.2018. ISSN 1026-132X. (ang.). 
  53. ↑ Philip Leone Ganado: Demolition of Balluta's historic villa prompts possible court action against PA. [w:] Times of Malta [on-line]. 2018-02-17. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-17)]. (ang.).
  54. ↑ Philip Leone Ganado: Developers plan square cutting right through Balluta's Villa St Ignatius. [w:] Times of Malta [on-line]. 2018-04-11. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-20)]. (ang.).
  55. ↑ Ivan Martin: PA chairman's 'reservations' over Villa Ignatius judgment. [w:] Times of Malta [on-line]. 2018-05-03. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-03)]. (ang.).
  56. ↑ Kristina Chetcuti: While we all shop .... [w:] Times of Malta [on-line]. 2017-12-10. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-08)]. (ang.).
  57. ↑ Philip Leone Ganado: PA gives owners of Villa St Ignatius permit to shore up dangers: Developer, architect face contempt of court cases after unlawful demolition. [w:] Times of Malta [on-line]. 2018-06-26. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-26)]. (ang.).
  58. ↑ Matthew Xuereb: Protect Sliema villa, Cultural Superintendence insists. [w:] Times of Malta [on-line]. 2018-11-20. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-06)]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Villa_St._Ignatius&oldid=73202828”