Wacław Sieroszewski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Felis domestica (dyskusja | edycje) o 19:34, 12 sty 2016. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.

Szablon:Pisarz infobox

Grób Wacława Sieroszewskiego na warszawskich Powązkach
Wacław Sieroszewski
Pomnik Wacława Sieroszewskiego w Jakucku
Tablica pamiątkowa przy ul. Górnośląskiej 16 w Warszawie

Wacław Kajetan Sieroszewski, ps. „Wacław Sirko” (ur. 24 sierpnia 1858 w Wólce Kozłowskiej, zm. 20 kwietnia 1945 w Piasecznie) – polski pisarz, tworzący na pograniczu czterech epok: pozytywizmu, Młodej Polski, dwudziestolecia międzywojennego oraz współczesności, zesłaniec na Sybir, podróżnik, etnograf Syberii i działacz niepodległościowy, Kawaler Krzyża Virtuti Militari V kl, poseł III kadencji i senator IV kadencji w II RP.

Życiorys

Młodość i więzienie

Po uwięzieniu ojca za udział w powstaniu styczniowym i śmierci matki pozostawał pod opieką rodziny. Za udział w tajnych stowarzyszeniach patriotycznych został wydalony przez władze rosyjskie z V klasy gimnazjum. Praktykował jako terminator ślusarski, uczył się w kolejowej Szkole Technicznej. Związany z ruchem socjalistycznym, zakładał kółka i kasy oporu wśród robotników. Aresztowany w 1878 i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej[1]. Wacław Sieroszewski w 1879 roku, podczas buntu więźniów, rzucił w generała ramą wyrwaną z okna. Ten czyn został zakwalifikowany jako próba zamachu, groziła mu za niego kara śmierci. Jednak sam poszkodowany, gen. Ulrych podczas procesu, mającego miejsce 22 lipca 1879 r. stwierdził, że okiennica nie została rzucona umyślnie, była źle przymocowana i wypadła z rąk młodemu Wacławowi. Sieroszewskiego skazano na 8 lat twierdzy. Wyrok Wacława został jednak złagodzony przez gubernatora hr gen. Pawła Kotzebue, na zesłanie i osiedlenie na najdalszych krańcach Syberii[2].

Zesłanie

W 1880 przybył do Wierchojańska, gdzie spędził 3 lata, zajmując się głównie prowadzeniem warsztatu kowalskiego, myślistwem, oraz wyrobem biżuterii. W maju 1880 roku Wacław ożenił się z dwudziestoletnią Jakutką, Ariną Czełba-Kysą, siostrą żony Jana Zaborowskiego, zesłanego za udział w powstaniu styczniowym. Wacław dwukrotnie podejmował próbę ucieczki. W obu tych przypadkach współorganizatorką była żona Sieroszewskiego. Z pierwszej ucieczki dezerterzy zawrócili sami, natomiast druga przygotowywana przy wsparciu amerykańskich rozbitków z wyprawy George’a De Longa, a także ze strony finansowej przez Adama Szymańskiego skończyła się złapaniem uciekających. Uznanemu za przywódcę dezerterów Sieroszewskiemu drugi raz w życiu groziła kara śmierci; skazano go na pięć uderzeń knutem, co mogło spowodować zgon. W Wierchojańsku brakowało kata i wyrok został zamieniony na wieczyste osiedlenie w obszarze oddalonym o ponad „sto wiorst od drogi handlowej, rzeki, i miasta”[3]. Kolejne miejsca zesłania Sieroszewskiego to; Srednie Kołymsk, Andyłach, Bajagantajski Ułus, Namski Ułus[4]. Pobyt w Namskim Ułusie umożliwił spisanie relacji etnograficznych dotyczących Jakutów i ich wierzeń, w tym wielokrotnie cytowanych w literaturze etnologicznej i religioznawczej dotyczącej szamanizmu[5]. Było to możliwe dzięki znajomości z jakuckim szamanem, Tusputem. W 1890 roku zaowocowało to, opublikowaniem w rosyjskim czasopiśmie „Sybirskij Sbornik” artykułu „Kak i wo czto wierujut Jakuty”, a z czasem relacje te stały się podstawą dla monografii „Dwanaście lat w kraju Jakutów”[6]. Po przyjęciu Wacława do gminy Tiuchtiur w 1890 roku, możliwe było nadanie mu w 1892 roku paszportu osiedleńczego, dającego mu możliwość poruszania się po całej Syberii Wschodniej[7]. Umożliwiło mu to osiedlenie się w Irkucku w 1892, dwa lata później przeniósł się do Petersburga. Dzięki dofinansowaniu z Cesarskiego Towarzystwa Geograficznego mógł zająć się szczegółowymi badaniami nad Jakucją, został włączony do Irkuckiego oddziału tej instytucji. W 1896 roku w Petersburgu miało miejsce wydanie dzieła Wacława Sieroszewskiego „Jakuty. Opyt etnograficzeskogo issledowanija, tom 1”. Ta książka została nagrodzona złotym medalem Cesarskiego Towarzystwa Geograficznego, a wskutek zabiegów Grigorija Potanina i Piotra Siemionowa pozwolono Wacławowi na powrót do ojczyzny[8].

Powrót do Polski, ponowne zesłanie

W 1900 roku nakładem Karpińskiego ukazało się polskie wydanie monografii o Jakutach, nosi ono tytuł „Dwanaście lat w kraju Jakutów”[8]. Aresztowany w 1900 za udział w manifestacji w rocznicę odsłonięcia Pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie. Wydalony z Kongresówki. Dzięki poparciu Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego w latach 1903–1904 odbył wyprawę na Daleki Wschód Rosji (badał życie tamtejszych narodów) i wyprawę badawczą na wyspy japońskie. W 1903 na Hokkaido przeprowadził badania nad Ajnami. W 1904 przez Koreę, Chiny, Cejlon i Egipt powrócił do Warszawy.

Walka o niepodległość i życie w II Rzeczypospolitej

W czasie rewolucji w 1905 więziony kolejno na Pawiaku i w X Pawilonie. Wyjechał do Galicji, przebywał głównie w Krakowie i Zakopanem. W latach 1910–1914 mieszkał w Paryżu. Wstąpił do Związku Strzeleckiego.

W 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich. Walczył w szeregach 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich, awansując na podoficera. 15 grudnia 1915 roku został zwolniony ze służby „z powodu podeszłego wieku i złego stanu zdrowia”. Dowództwo Legionów Polskich zatwierdziło jego zwolnienie dopiero 7 lipca 1917 roku[9].

W 1918 jako przywódca Stronnictwa Niezawisłości Narodowej został ministrem informacji i propagandy w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej w Lublinie.

W latach 1927–1930 był prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Od 1927 zasiadał w składzie Kapituły Orderu Odrodzenia Polski[10][11]. W 1933 został wybrany członkiem Polskiej Akademii Literatury.

Dorobek literacki i naukowy

Napisał wiele powieści, nowel i książek opisujących życie na Dalekim Wschodzie. Głównie znany jest jako autor powieści. Napisał także kilka książek o charakterze naukowym, opisujących życie takich społeczności azjatyckich jak Jakuci, Koreańczycy oraz Ajnowie. Sieroszewski nie patrzył na krajowców, tak jak zwykli to niejednokrotnie czynić antropolodzy z krajów kolonizatorskich, nawiązywał on wśród syberyjskiego ludu przyjaźnie, zawierał znajomości, nawet założył rodzinę, udało mu się więc wniknąć do opisywanego społeczeństwa, poznać je od środka[12].

W czasie okupacji mieszkał w Warszawie. Zmarł wkrótce po wyzwoleniu, 20 kwietnia 1945[1], w Piasecznie. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. (kw. 209).

Twórczość

  • Dzieła zbiorowe (tomy 1–25, 1931–1935)
  • Dzieła (tomy 1–20, 1958–1963)

Prace etnograficzne

  • Dwanaście lat w kraju Jakutów
  • Korea. Klucz Dalekiego Wschodu
  • Wśród kosmatych ludzi
  • Ze świata
  • Wśród lodów
  • W niepodległej Mongolii

Beletrystyka

  • Na kresach lasów (1894) – powieść
  • W matni (1897) – zbiór opowiadań
  • Z fali na falę (1910) – zbiór opowiadań
  • Dno nędzy (1900) – zbiór opowiadań
  • Latorośle – opowiadanie
  • Jesienią – opowiadanie
  • Chajlach – opowiadanie
  • Skradziony chłopak – opowiadanie
  • W ofierze bogom – opowiadanie
  • Czukcze – opowiadanie
  • Powieści chińskie – opowiadanie
  • Ol-Soni-Kisań – opowiadanie
  • Z życia Korei – opowiadanie
  • Beniowski (1916) – powieść
  • Ocean (1917) – powieść
  • Jan-Guj-Tzy – powieść
  • Ucieczka (1904) – powieść
  • Zacisze – powieść
  • Zamorski diabeł (1903 w Powieściach chińskich, 1909 w wersji zmienionej) – powieść
  • Miłość samuraja (1926) – powieść
  • Dary Wiatru Północnego – powieść
  • Risztau (1899) – powieść
  • W szponach (1918) – powieść
  • Łańcuchy (1919) – powieść
  • Topiel (1921) – powieść
  • Brama na świat (Gdynia)
  • Marszałek Józef Piłsudski
  • Dary wiatru północnego

Scenariusze filmowe (współautor)

  • Na Sybir i Wiatr od morza K. Czyńskiego (1930)
  • Rok 1914 H. Szaro (1932)
  • Dziewczyna szuka miłości R. Gantkowskiego (1938)

Odznaczenia

  1. ↑ a b O kawalerii polskiej XX wieku, s. 23.
  2. ↑ Andrzej Sieroszewski: Słowo i czyn. Życie i twórczość Wacława Sieroszewskiego. Wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”,, 2008, s. 12-13.
  3. ↑ Andrzej Sieroszewski: Słowo i czyn. Życie i twórczość Wacława Sieroszewskiego. Wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”,, 2008, s. 14-16.
  4. ↑ Wacław Sieroszewski: Dzieła, t.XVI. Kraków: BIBLJOTEKA POLSKA, 1959, s. 269, 316, 401.
  5. ↑ Mircea Eliade: Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 232-239. ISBN 83-01-11354-5.
  6. ↑ Andrzej Sieroszewski: Jak powstała księga Wacława Sieroszewskiego o Jakutach i ich krainie?. W: Antoni Kuczyński: Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XIX i na początku XX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Silesia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, 2007, s. 144-145. ISBN 978-83-88976-52-0.
  7. ↑ Andrzej Sieroszewski: Słowo i czyn. Życie i twórczość Wacława Sieroszewskiego. wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”,, 2008, s. 24-25.
  8. ↑ a b Andrzej Sieroszewski: Jak powstała księga Wacława Sieroszewskiego o Jakutach i ich krainie?. W: Antoni Kuczyński: Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XIX i na początku XX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Silesia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, 2007, s. 147-149. ISBN 978-83-88976-52-0.
  9. ↑ Odprawy Komendy Legionów Polskich, Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. I.120.1.295b, s. 458 [1].
  10. ↑ Kapituła Orderu „Polonia Restituta”. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 141 z 23 czerwca 1927. 
  11. ↑ Nowa Kapituła Orderu „Odrodzenia Polski”. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 221 z 26 września 1936. 
  12. ↑ Franciszkanek Rosiński: Szamanizm jakucki w ujęciu Wacława Sieroszewskiego. W: Antoni Kuczyński: Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XIX i na początku XX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Silesia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, 2007, s. 151-166. ISBN 978-83-88976-52-0.
  13. ↑ M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277
  14. ↑ Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 103 z 6 maja 1927. 
  15. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 20.

Bibliografia

  • A. Lam, Wacław Kajetan Sieroszewski, Polski Słownik Biograficzny, t. XXXVII/3, z. 154
  • Cezary Leżeński, Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991. ISBN 83-04-03364-X.
  • Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.

Linki zewnętrzne

Szablon:Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wacław_Sieroszewski&oldid=44626320”