Wyżyna Częstochowska
 Rezerwat przyrody Sokole Góry | |
| |
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja | |
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion |
Wyżyna Częstochowska |
Wyżyna Częstochowska (341.31) – wyżyna (mezoregion fizycznogeograficzny) w południowej Polsce[1], będąca północną częścią Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej[2]. Historycznie stanowi zachodnią część Małopolski[3], obecnie znajduje się w woj. śląskim oraz małopolskim[4].
Ma powierzchnię około 983 km²[5][1]. Północną granicę tworzy dolina Warty od Częstochowy po Mstów, południową Brama Wolbromska i dolina Białej Przemszy. Od zachodu graniczy z Obniżeniem Górnej Warty i Kotliną Siewierza[5][1]. Nad Obniżeniem Górnej Warty wznosi się średnio około 200 m, opada zaś do niego kuestą o wysokości kilkudziesięciu metrów. Granica ta nie przebiega po linii prostej, lecz jest zatokowato powyginana dopływami Warty. Od wschodu graniczy z Niecką Przyrowską i Progiem Lelowskim oraz Wyżyną Miechowską[3][1].
Praktycznie cały teren wyżyny zbudowany jest z górnojurajskich wapieni. W trzeciorzędzie podlegały one silnemu wietrzeniu i przykryte zostały utworami pochodzącymi z wietrzenia. W licznych miejscach ostały się wystające ponad powierzchnię zrównania ostańce i mogoty. Zbudowane są z twardych wapieni skalistych, które oparły się procesom wietrzenia. W okresie zlodowacenia środkowopolskiego doliny przykryte zostały lessem. W wielu dolinach i wąwozach woda płynie tylko po większych opadach i roztopach, normalnie spływ odbywa się pod powierzchnią[3].
Wyżyna Częstochowska jest krainą głównie rolniczą o zróżnicowanych glebach, od bielicowych przez rędziny do lessu. Są na niej tylko 3 miasta: Wolbrom, Żarki i Ogrodzieniec. Przecinają ją 3 linie kolejowe. Część wyżyny jest objęta ochroną jako Park Krajobrazowy Orlich Gniazd. W jego obrębie znajdują się liczne wapienne ostańce, jaskinie i schroniska, oraz ruiny zamków i zamki. Na Równinie Janowskiej utworzono Park Krajobrazowy Stawki[3]. Ostatnio coraz większą rolę odgrywa turystyka. Najciekawszymi turystycznie miejscami wyżyny prowadzi Szlak Orlich Gniazd, Szlak Warowni Jurajskich i wiele innych szlaków turystyki pieszej, rowerowej, narciarskiej i konnej[6]. Liczne skałki są obiektem wspinaczki skalnej[7].
Wyżyna Częstochowska dzieli się na pięć mikroregionów[3] lub w najnowszej propozycji regionalizacji fizycznogeograficznej na dziewięć mikroregionów i 114 submikroregionów[5]:
Natomiast w literaturze krajoznawczej często używany jest inny podział[8]:
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Solon J. i inni, Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, 2018, DOI: 10.7163/gpol.0115 [dostęp 2019-05-01] (ang.).
- ↑ Nita J., Myga-Piątek U., Inne spojrzenie na regionalizację Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, Nita J. (red.), „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, 37, Sosnowiec: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 2017, s. 141-165, ISSN 2391-5293.
- ↑ a b c d e Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
- ↑ Geoportal. Mapa topograficzna i satelitarna. [dostęp 2017-06-13].
- ↑ a b c Jerzy Nita, Urszula Myga-Piątek, Mikroregiony i submikroregiony Wyżyny Częstochowskiej na tle podziału fizycznogeograficznego Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, [w:] M. Kistowski, J. Solon, U. Myga-Piątek (red.), Studia nad regionalizacją fizycznogeograficzną Polski, IGiPZ PAN, 2018 (Prace Geograficzne; 266), s. 211-224, ISBN 978-83-61590-70-5 [dostęp 2019-05-01].
- ↑ Mapa. Jura Krakowsko-Częstochowska. Część północna 1:52 000. Warszawa: ExpressMap, 2015. ISBN 978-83-88112-71-3.
- ↑ Jura. Topo wspinaczkowe. [dostęp 2017-06-13].
- ↑ Dariusz Kmiotek: Pasmo Smoleńsko-Niegowonickie. Dąbrowa Górnicza: Dikappa, 2007. ISBN 83-921782-9-7.