Zamek w Szczebrzeszynie
 nr rej. A/225 z 11.08.1982
| |
 Ruiny gotyckiej wieży z XIV wieku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Klukowskiego |
| Ukończenie budowy |
2 połowa XIV wieku |
| Ważniejsze przebudowy |
XVI wiek |
| Zniszczono |
XX wiek, 2022 rok |
| Właściciel |
Gmina Szczebrzeszyn |
Położenie na mapie Szczebrzeszyna  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu zamojskiego  | |
Położenie na mapie gminy Szczebrzeszyn  | |
 50°41′30,7″N 22°58′31,0″E/50,691861 22,975278
| |
Zamek w Szczebrzeszynie – zbudowany w XIV wieku przez króla Kazimierza Wielkiego lub podskarbiego wielkiego koronnego Dymitra z Goraja. Rozbudowany w XVI wieku. Obecnie z zamku pozostały jedynie pozostałości murowanej wieży i wzgórze zamkowe.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wzgórze zamkowe było dogodnym miejscem kontroli brodu przez rzekę Wieprz, dlatego w czasach państwa Piastów zbudowano gród obronny, którego ślady odnaleziono podczas wykopalisk archeologicznych[1]. Po oderwaniu od Polski w 1030 roku Bełza przez wielkiego księcia Rusi Kijowskiej Jarosława Mądrego, gród w Szczebrzeszynie stał się warownią strzegącą polskiej granicy[1]. Gród został spalony w 1244 roku przez ruskich książąt Daniela Romanowicza i Wasylka Romanowicza[1]. Początki zamku łączy się z Kazimierzem Wielkim, ponieważ w sierpniu 1352 roku król ten wzmiankował, że przebywa w obozie koło Szczebresinum, będąc w podróży na rokowania z książętami litewskimi. Oznacza to, że warownia mogła już wtedy istnieć i należała do domeny królewskiej, ponieważ w 1379 roku król Ludwik Węgierski nadał Szczebrzeszyn podskarbiemu koronnemu Dymitrowi z Goraja[2]. Istnieje też możliwość, że Szczebrzeszyn Dymitr z Goraja otrzymał od Władysława Opolczyka w latach 1377–1378. W 1388 roku nadanie to zatwierdził król Władysław II Jagiełło jako nagrodę za powstrzymanie ślubu Jadwigi Andegaweńskiej z Wilhelmem Habsburgiem[3]. Po ślubie z Zygmuntą, córką Prokopa z Goraja, od 1462 roku zamek posiadał wojewoda krakowski Jan Amor Iunior Tarnowski, a po nim jego syn wojewoda sandomierski Jan Amor Tarnowski. W XVI wieku wzmiankowano fortalicium[2]. W 1500 zamek spłonął[4]. W 1507 roku na zamku odbył się sejmik ziemi chełmskiej. W 1516 r. zamek objął Piotr Kmita jako spadek po swojej matce, która była siostrą Jana Amora Tarnowskiego[4]. W 1555 r. dekretem sejmowym zamek i połowę dóbr objęli bracia Andrzej II i Stanisław Górkowie z Wielkopolski jako prawnukowie Elżbiety Kurozwęckiej z Tarnowskich[5]. W 1557 roku majątek podzielono i zamek objął Andrzej II Górka[5]. W 1583 roku zamek spaliła okoliczna szlachta, która sprzeciwiała się lennym prawom sądowym, jakie mieli nad nimi Górkowie[3]. W latach 1588–1590 na zamku, z rozkazu hetmana Jana Zamoyskiego, zmuszony był mieszkać Stanisław Górka, co było karą za to, że w bitwie pod Byczyną walczył po stronie Maksymiliana III Habsburga[5]. W 1593 r. od spadkobierców Górków odkupił zamek hetman Jan Zamoyski, który wcielił go wraz z okolicznymi dobrami do Ordynacji Zamojskiej[3]. Zamoyscy byli właścicielami zamku do 1772 roku[4]. W XVII i XVIII wieku w wieży zamkowej odbywały się sądy i mieściło się więzienie dla szlachty[6][3].
W 2017 roku radni w głosowaniu wyrazili zgodę na zakup przez Gminę Szczebrzeszyn wzgórza zamkowego od rodziny Wesołowskich, co zrealizowano w styczniu 2018 roku[3][7]. W latach 2022–2023 za kwotę około 3,1 mln zł zbudowano w miejscu wieży zamkowej platformę widokową[3].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Głównym budynkiem zamku była kamienna, czworoboczna wieża o trzech kondygnacjach z renesansową dekoracją i boniowanymi narożami, którą dawniej otaczały drewniane zabudowania gospodarcze oraz palisada[8][9]. Była to budowla o wymiarach 7,6 × 10,4 m[6]. Około 1500 roku wieża została strawiona przez pożar, a jej odbudowy podjął się w 3 ćw. XVI wieku Andrzej II Górka. We wnętrzach stanęły wówczas renesansowe piece, otwory okienne zostały przeszklone i położono nowy dach[5]. Na terenie zamku, oprócz wieży, znajdowały się murowane, sklepione piwnice oraz murowany, parterowy budynek (widoczny na litografii Adama Lerue z 1857 roku)[5]. W dolnej części wieża była zbudowana z kamiennej opoki, a w górnej z cegieł[10]. Przy południowej ścianie wieży odkryto mury pomieszczenia o wymiarach ok. 2 × 3 m, przewiązane z istniejącym obiektem wieży i będącego przypuszczalnie pozostałością klatki schodowej[2]. W latach 1978–1979 podczas wykopalisk archeologicznych odkryto w pobliżu wieży fragmenty muru o grubości 80 cm, wzniesionego z łączonych zaprawą wapiennych, ociosanych bloków, zbudowanego przypuszczalnie w XIV wieku[11].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Ruiny w 2003 roku -
Ruiny w 2020 roku -
Ruiny w 2020 roku -
-
Ruiny w 2020 roku
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Irena Kutyłowska, Szczebrzeski gród i okręg grodowy w ziemi chełmskiej, [w:] Sztuka dawnej ziemi chełmskiej i województwa bełskiego, Kraków 1999, s. 1–13, ISBN 83-7052-724-8.
- ↑ a b c Ewa Prusicka – Kołcon, https://zabytek.pl/pl/obiekty/szczebrzeszyn-wzgorze-zamkowe.
- ↑ a b c d e f Tomasz Mikulicz, Przy wieży odkryli tajemniczy tunel. „Nie wspominają o nim żadne źródła historyczne” [online], TVN24, 15 października 2022 [dostęp 2023-11-22] (pol.).
- ↑ a b c Bartosz Dawida, Zamek Szczebrzeszyn [online], ZamkoMania – Polskie zamki dwory obronne [dostęp 2023-11-22] (pol.).
- ↑ a b c d e Janicka Katarzyna, https://bip.amu.edu.pl/__data/assets/pdf_file/0022/444244/Janicka-Katarzyna-rozprawa-doktorska_Tom-1-11.04.2023.pdf.
- ↑ a b Leszek Kajzer, Jan Salm, Stanisław Kołodziejski, Leksykon Zamków w Polsce, Maria Łotyszowa (red.), Jacek Gaworski, wyd. 2, Warszawa: Arkady, 2022, s. 470, ISBN 978-83-213-5213-8, OCLC 830274915 (pol.).
- ↑ Gmina kupiła Zamczysko [online], Szczebrzeszyn.info, 23 stycznia 2018 [dostęp 2023-12-05] (pol.).
- ↑ J. Radzik, Z. Bednarczyk, Szczebrzeszyn-Zamczysko. Inwentaryzacja Archeologiczno-Konserwatorska, wykonana w Pracowni Projektowej Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków w Zamościu (maszynopis), Zamość 1981.
- ↑ I. Kutyłowska, Castrum w Szczebrzeszynie koło Zamościa, [w:] Archaeologia Historia Polona, tom 3, 1996, s. 186, 187.
- ↑ Zabytek.pl [online], pl/pl/obiekty/szczebrzeszyn-ruiny-zamku/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_EN.485783 [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ Irena Kutyłowska, „Informator Archeologiczny” 1982, Badania rok 1981, Stanisława Hoczyk-Siwkowa, 1982, s. 257 (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kutyłowska Irena, Castrum w Szczebrzeszynie koło Zamościa, „Archaeologia Historica Polona” 1996, t. 3, s. 183–207.
- Hoczyk-Siwkowa S., Kutyłowska I., Szczebrzeszyn, woj. zamojskie, „Informator Archeologiczny” 1982, Badania rok 1981, s. 257.
- Leszek Kajzer, Jan Salm, Stanisław Kołodziejski, Leksykon Zamków w Polsce, Maria Łotyszowa (red.), Jacek Gaworski, wyd. 2, Warszawa: Arkady, 2022, s. 470, ISBN 978-83-213-5213-8, OCLC 830274915 (pol.).