Zbydniów (województwo podkarpackie)
50°37′59″N 21°56′17″E/50,633056 21,938056
| wieś | |
 Dwór Horodyńskich w Zbydniowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2019) |
1311[2] |
| Strefa numeracyjna |
15 |
| Kod pocztowy |
37-415[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RST |
| SIMC |
0811402[4] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu stalowowolskiego  | |
Położenie na mapie gminy Zaleszany  | |
| 50°37′59″N 21°56′17″E/50,633056 21,938056[1]
| |
| Strona internetowa | |
Zbydniów – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie stalowowolskim, w gminie Zaleszany[4]. Stara wieś rozciąga się na lewym brzegu Sanu, którego główne koryto przez setki lat biegło obok wsi. Okolica jest równiną piaszczystą, dobrze nawodnioną. Na południe ciągnie się duży bór sosnowy zwany "Czarną niwą"[5].
Do 1954 roku istniała gmina Zbydniów. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa tarnobrzeskiego. W roku 2012 Rada Gminy Zaleszany nadała we wsi Zbydniów nazwy ulicom[6].
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0811419 | Cegielnia | część wsi |
| 0811425 | Dąbie | część wsi |
| 0811431 | Dwór | część wsi |
| 0811448 | Folwark | część wsi |
| 0811454 | Glinianki | część wsi |
| 0811460 | Ligaw | część wsi |
| 0811477 | Łęki | część wsi |
| 0811483 | Okręglica | część wsi |
| 0811490 | Piasek | część wsi |
| 0811508 | Pod Kółkiem | część wsi |
| 0811514 | Ruski Bród | część wsi |
| 0811520 | Stara Wieś | część wsi |
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość Zbydniów położona jest w makroregionie Kotliny Sandomierskiej, wzdłuż lewego brzegu Sanu. W obrębie Zbydniowa znajdują się sołectwa: Zaleszany, Majdan Zbydniowski, Turbia, Kotowa Wola.
Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 77 z Lipnika do Przemyśla, a także dwutorowa zelektryfikowana linia kolejowa nr 74 łącząca Tarnobrzeg i Stalową Wolę ze stacją kolejową Zbydniów.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- parterowy dwór kryty dachem mansardowym z lukarnami. Od frontu piętrowy portyk przedzielony na piętrze balkonem, zwieńczony frontonem z herbem Korczak Horodyńskich.
Mord w trakcie II wojny światowej
[edytuj | edytuj kod]W parku stoi stary dwór rodziny Horodyńskich, zamordowanych podczas II wojny światowej.
W nocy z 24 na 25 czerwca 1943 r. niemiecki oddział Waffen-SS dowodzony przez Erwina Ehlersa dokonał brutalnego mordu na Rodzinie Horodyńskich w Zbydniowie koło Stalowej Woli. Mord zlecił okupacyjny zarządca majątku Lubomirskich Martin Fuldner z pobliskich Charzewic. W mordzie zginęło 19 osób (w tym 2 dzieci i 13 kobiet[8])z rodziny oraz gości, którzy w tym czasie świętowali ślub młodej kuzynki Horodyńskich[9]. Śmierci uniknęli, Zbigniew Horodyński i Dominik Horodyński, którzy przebywał wówczas w innym miejscu[10][11].
Martin Fuldner, który wówczas zarządzał majątkiem Lubomirskich w Charzewicach (dzisiejszej dzielnicy Stalowej Woli) był emerytowanym kapitanem niemieckiej Schutzstaffel (SS), a w administracji Generalnego Gubernatorstwa pełnił funkcję Ministra Rolnictwa. Fuldner bywał w Zbydniowie w gościnie u Horodyńskich i jako amatorowi staroci bardzo spodobał się serwis porcelanowy, którego Horodyńscy nie chcieli mu sprzedać. Także sam majątek Zbydniów prowadzony był przez Horodyńskich na wysokim poziomie, przynosił dochody i Fuldner pragnął przyłączyć go do administrowanych przez siebie włości[9].
W czerwcu 1943 r. w okolicach Zbydniowa znajdował się oddział Waffen-SS, który został wysłany na pacyfikację pobliskich wsi. Oddział ten dowodzony był przez kolegę Fuldnera Erwina Ehlersa. Z tej okazji Fuldner postanowił wykorzystać obecność oddziału swojego kolegi by przeprowadzić likwidację rodziny Horodyńskich. Celem brutalnej akcji miało być przejęcie ich majątku i upragnionych przez Fuldnera antyków[9].
Fuldner celowo użył koleżeńskich kontaktów, by zataić prawdziwe jego intencje i by uniknąć problemów u swoich zwierzchników. Wkrótce jednak wywiad AK i tak doszedł sedna sprawy i za mord na Horodyńskich Sąd Państwa Podziemnego wydał wyrok śmierci na Martina Fuldnera. Kilka miesięcy później Fuldner został zlikwidowany przez AK[9]. Egzekucji dokonał syn ofiar, Zbigniew Horodyński.
W okresie Polski Ludowej dla upamiętnienia ofiar odsłonięto w parku tablicę pamiątkową[8].
Parafia
[edytuj | edytuj kod]
W I połowie XX wieku wioska należała do parafii Zaleszany. Początkowo namiastką parafii w Zbydniowie była przydworska kaplica, która w latach 1942–1974 gromadziła wiernych na Mszach Świętych i nabożeństwach parafialnych. Spełniała ona również funkcję punktu katechetycznego.
Parafia pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego w Zbydniowie została erygowana 13 stycznia 1969. Do parafii Zbydniów należy sąsiednia miejscowość Dzierdziówka[12].
Parafia posiada akta parafialne od 1969 r. Obecny murowany kościół został wybudowany w 1975. Budowniczym kościoła był ksiądz Franciszek Naja. Kościół został wybudowany w stanie surowym w ciągu jedenastu dni. Malowanie kościoła wykonano w 1978 r. Pracę tę podjął mgr malarz Stanisław Urban z Krakowa. Kościół znajduje się w centrum wsi, na lekkim wzniesieniu, jest otoczony zielenią z dużą ilością krzewów i kwiatów.
Kapliczka Chrystusa
[edytuj | edytuj kod]Kapliczka ustawiona w 2002 roku przez właściciela Zespołu Dworsko-Parkowego Horodyńskich w Zbydniowie. Wykonana została z odziomka jednego z dwu dębów, które były pomnikami przyrody i świadkami historii sprzed przynajmniej pięciu wieków.
Według opowieści pod dębami tymi mieli odpoczywać królowie Władysław Jagiełło i Jan III Sobieski, kiedy przebywali w tych stronach na polowaniach w Puszczy Sandomierskiej.
Dąb, z którego wykonana jest kapliczka ścięty został w 2002 roku, jako zagrażający bezpieczeństwu posesji, na której się znajdował. Odziomek ściętego dębu odkupił obecny właściciel i wykorzystał go do zabudowania kapliczki. Ustawiony w środku dębu krzyż wykonany jest z dębowej belki stanowiącej siostrzan tj. głównej belki podtrzymującej strop w sali kolumnowej dworu Horodyńskich w Zbydniowie. Natomiast umieszczony na krzyżu krucyfiks pochodzi z porzuconego krzyża z komory grobowej Kaplicy Horodyńskich w Zaleszanach[13].
Oryginalna kapliczka usytuowana jest przy drodze krajowej nr 77, po lewej stronie jadąc w kierunku Sandomierza, na wysokości skrzyżowania z drogą do Radomyśl nad Sanem. Poświęcenia kapliczki w 2002 r. dokonał ówczesny proboszcz ks. Franciszek Naja.
Orkiestra Dęta
[edytuj | edytuj kod]W Zbydniowie istnieje Orkiestra Dęta, która jest jedyną w gminie Zaleszany. Została ona założona w 1922 roku w Zbydniowie jako orkiestra parafialna. Jej działalność ograniczała się wówczas do udziału w uroczystościach kościelnych. W 1990 roku reaktywowana jako orkiestra przy OSP w Zbydniowie, a dyrygentem został Mieczysław Paruch.
W skład orkiestry wchodzi 27 osób. W jej repertuarze znajdują się oprócz muzyki marszowej także utwory religijne, patriotyczne i inne. Orkiestra uczestniczy w uroczystościach okolicznościowych odbywających się w regionie[14].
Infrastruktura
[edytuj | edytuj kod]W Zbydniowie znajduje się:
- Publiczna Szkoła Podstawowa im. Rodziny Horodyńskich
- Publiczne przedszkole
- ośrodek zdrowia
- apteka
- kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
- Jednostka OSP
- klub sportowy "Zbydniowianka" Zbydniów
- pięć sklepów spożywczych, dwa przemysłowe
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 160461
- ↑ Liczba mieszkańców na dzień 31-12-2019. [w:] Oficjalna strona gminy Zaleszany [on-line]. [dostęp 2021-01-09].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1617 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Praca zbiorowa, Historia Zbydniowa. Dzieje Rodu Horodyńskich, Zbydniów 2007.
- ↑ Uchwała Nr XXV/231/2012 Rady Gminy w Zaleszanach z dnia 29 października 2012 roku w sprawie nadania nazw ulicom we wsi Zbydniów
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ a b Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 726
- ↑ a b c d 74 lata temu niemiecki Waffe SS dokonał mordu na Rodzinie Horodyńskich. Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej w Stalowej Woli - Rozwadowie, 2017. [dostęp 2017-07-19].
- ↑ Dominik Horodyński. stalowka.net. [dostęp 2018-02-27].
- ↑ Dominik Horodyński. 1944.pl. [dostęp 2018-02-27].
- ↑ Parafia na stronie diecezji sandomierskiej. [dostęp 2017-07-19].
- ↑ - Turystyczne ścieżki rowerowe gminy Zaleszany - Trasy turystyczne - Turystyka - Forum Mieszkańców Wsi „SANŁĘG” Lokalna Grupa Działania [online], sanleg.pl [dostęp 2017-07-15] (pol.).
- ↑ Strona Gminnego Ośrodka Kulturalnego
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zbydniów (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 536.
