Przejdź do zawartości

Jaspis

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jaspis
Ilustracja
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

SiO
2

Twardość w skali Mohsa

6,5-7[1]

Przełam

haczykowaty, muszlowy[1]

Łupliwość

brak[1]

Układ krystalograficzny

trygonalny[1]

Właściwości mechaniczne

kruchy[2]

Gęstość minerału

2,58–2,91 g/cm³[1]

Właściwości optyczne
Barwa

wszystkie barwy[1]

Rysa

biała, żółta, brązowa lub czerwona[1]

Połysk

szklisty

Współczynnik załamania

ok. 1,54[1]

Jaspiskamień szlachetny, osadowa, mikrokrystaliczna skała krzemionkowa złożona głównie z chalcedonu, kwarcu i związków żelaza[3][2].

Właściwości

[edytuj | edytuj kod]

Jaspisy są nieprzezroczyste z uwagi na obecność inkluzji innych minerałów – pozwala je to odróżnić od chalcedonu, który jest przeświecający[2]. Substancje obce mogą stanowić nawet 20% masy jaspisu, co powoduje duże wahania właściwości fizycznych, które często bardzo różnią się od siebie i zależą od konkretnego okazu. Bardzo rzadkie są jednobarwne jaspisy, zwykle są one pasiaste lub wzorzyste[1]. Mogą przyjmować różne kolory, jednak w węższym znaczeniu pojęcie „jaspis” obejmuje tylko kamienie o zabarwieniu brunatnym, różowym lub żółtym[2]. Kolor skałom mogą nadawać tlenki żelaza lub manganu, a także inne nieorganiczne lub organiczne substancje[4].

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Jaspisy wykształcają się jako wypełnienie szczelin w skałach osadowych[2][1]. Ważne złoża znajdują się w Australii, Brazylii, Egipcie, Indiach, Kanadzie, Kazachstanie, na Madagaskarze, w Rosji, Stanach Zjednoczonych i Urugwaju[1].

Odmiany

[edytuj | edytuj kod]

Wyróżnia się wiele odmian jaspisów, m.in.[1]:

  • basanit – czarny, drobnoziarnisty,
  • jaspis agatowy – zrośnięty z agatem,
  • jaspis egipski – żółty lub czerwony,
  • jaspis pasiasty – o warstwowej strukturze,
  • jaspis pejzażowy – brązowy, o charakterystycznych wzorach, które powstały w wyniku domieszek tlenku żelaza,
  • mookait – z różowymi lub jasnoczerwonymi plamami,
  • plazma – zielony, drobnoziarnisty,
  • prazem – zielony, kolor wywołują wrostki antynolitu; bywa mylony ze skupieniem kwarcu o tej samej nazwie,
  • silex – o żółtych i brązowoczerwonych plamach lub paskach.

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Jaspisy mogą służyć jako kamienie do pierścionków, broszek i wisiorków[2] – najczęściej stosuje się wobec nich szlif kaboszonowy. Z jaspisu wyrabia się także rękodzieła[2].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j k l Walter Schumann, Kamienie szlachetne i ozdobne, Warszawa: Alma-Press, s. 162, ISBN 978-83-7020-645-1.
  2. a b c d e f g Rupert Hochleitner, Minerały: kamienie szlachetne, skały, Warszawa: Multico, 2022, s. 338, ISBN 978-83-7763-613-8.
  3. jaspis, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-11-20].
  4. Olaf Madenbach, Cornelia Sussieck-Fornefeld, Leksykon przyrodniczy. Minerały, Warszawa: Świat Książki, 1996 (Leksykon przyrodniczy), s. 110, ISBN 83-7129-937-0.