Żytkiejmy
54°21′11″N 22°41′44″E/54,353056 22,695556
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2006) |
907 |
| Strefa numeracyjna |
87 |
| Kod pocztowy |
19-505[2] |
| Tablice rejestracyjne |
NGO |
| SIMC |
0756100 |
Położenie na mapie gminy Dubeninki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gołdapskiego  | |
| 54°21′11″N 22°41′44″E/54,353056 22,695556[1]
| |
.jpg)
Żytkiejmy (niem. do 1936 Szittkehmen[3], 1936-38 Schittkehmen, 1938-45 Wehrkirchen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie gołdapskim, w gminie Dubeninki, 2 km od granicy z obwodem królewieckim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
W miejscowości znajduje się siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś założona w 1554 przez osadników z Litwy. Aż do XX w. odprawiano tu nabożeństwa w języku litewskim. W 1731 r. we wsi (i okolicach) osiedlili się protestanci niemieccy, wypędzeni z okolic Salzburga. Wieś miała prawo do organizowania targów i jarmarków, dzięki czemu przez wiele lat była lokalnym centrum handlu i usług. Na początku I wojny światowej miejscowość ucierpiała w wyniku zaciętych walk niemiecko-rosyjskich. Przed 1939 r. w Żytkiejmach działał ośrodek szkolenia dywersantów i agentów hitlerowskich – ukierunkowany był na inwigilację Białostocczyzny i Suwalszczyzny. Przerzucano tu agentów, broń, materiały wybuchowe, radiostacje i materiały propagandowe. Ośrodkiem szkoleniowym kierował SS Hauptsturmfüher Herman Dylba.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
W Żytkiejmach znajduje się kościół pw. św. Michała, do końca XVI w. stała tu cerkiew, na jej fundamentach w 1879 wybudowano obecną świątynię[4]. We wsi także domy z początków XX w., m.in. budynek hotelu św. Huberta (mieścił się tu ośrodek szkoleniowo-dywersyjny) oraz cokół po pomniku Bismarcka (pomnik usunięto w 1944 r.). Na zachodnim skraju wsi dawny budynek stacji Żytkiejmy linii kolejowej Gołdap-Żytkiejmy-Gąbin (Gusiew) (linia uruchomiona w 1927, rozebrana po 1945 r.)[5]. Na północ od wsi, przy dawnej granicy z Rosją znajduje się cmentarz z okresu I wojny światowej, z mogiłami żołnierzy rosyjskich i niemieckich: 35 grobów żołnierzy niemieckich, 5 rosyjskich oficerskich i 1 zbiorowy żołnierzy rosyjskich). W 1997 r. cmentarz został odnowiony i uporządkowany przez niemieckie organizacje kombatanckie. Za wsią, nad doliną Żytkiejmskiej Strugi, zlokalizowane dwa małe cmentarze protestanckie.
Warianty nazewnicze miejscowości[edytuj | edytuj kod]
- pierwsza nazwy: Sittkeimen (1554 r.)
- niem. do 1936 – Szittkehmen
- 1936-1938 – Schittkehmen
- zmieniona w okresie tzw. chrztów hitlerowskich na Wehrkirchen (od 16.07.1938)
- lit. Žydkiemis
- ros. Заслоново (od 1946)
- Zydkiemy (w 1948)
- Żytkiejmy (od 1951)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 164590
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1654 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ '''Szytkiemy''', niem. ''Schittkehmen'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 131.
- ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 175
- ↑ Judyta Kurowska-Ciechańska, Ariel Ciechański: Linia kolejowa Botkuny-Żytkiejmy. [w:] O kolejach po kolei – PoTorach.pl [on-line]. Carta Blanca. [dostęp 2012-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-11)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 214
- Romer E., Wąsowicz J., Atlas Polski Współczesnej, Wrocław – Warszawa, 1948.
- Gołdap. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1971 – praca zbiorowa pod red. Andrzeja Wakara.