Przejdź do zawartości

Ruch antyszczepionkowy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
dodana informacja o patronacie honorowym antyszczepionkowcy.biz
poprawa przek., WP:SK, drobne redakcyjne, drobne techniczne
Linia 7: Linia 7:
Wokół szczepień narosły liczne [[teoria spiskowa|teorie spiskowe]]. Zdaniem ich zwolenników koncerny farmaceutyczne i rządy ukrywają dane dotyczące szczepień, by zrealizować swoje niecne plany. Według najpopularniejszych teorii spiskowych koncerny mają płacić badaczom, by ci fałszowali badania i polepszali statystyki na temat wydajności szczepień. Teorie spiskowe związane ze szczepieniami oddają niechęć i nieufność wobec badań naukowych dotyczących wydajności i bezpieczeństwa szczepionek. Często ich wyznawcy z podobnych pobudek wierzą także w inne teorie konspiracyjne, np. zaprzeczając globalnemu ociepleniu ([[denializm globalnego ocieplenia]]){{r|awT}}. Ogólnie wiara w jedną teorię spiskową zwiększa tendencję do przyjmowania innych teorii spiskowych, co psychologia opisuje jako [[monologiczny system przekonań]] bądź [[ogólna orientacja spiskowa|ogólną orientację spiskową]]{{r|psyms}}. Rodzice, którzy rozważają zaszczepienie dziecka, nierzadko szukają informacji w internecie; niekiedy najwyżej pozycjonowane są artykuły promujące antyszczepionkowe teorie spiskowe{{r|awT}}. Według badań przyczyny, dla których rodzice szczepią dzieci lub nie, są złożone i wielowymiarowe. Ruch antyszczepionkowy sięga swą historią początku istnienia szczepień i, zdaniem badaczy, nie dojdzie do jego zniknięcia. Dzięki internetowi przybrał na sile, a jego postulaty docierają do większej liczby osób{{r|awsci}}, co powoduje spadek wyszczepialności{{r|awT}}.
Wokół szczepień narosły liczne [[teoria spiskowa|teorie spiskowe]]. Zdaniem ich zwolenników koncerny farmaceutyczne i rządy ukrywają dane dotyczące szczepień, by zrealizować swoje niecne plany. Według najpopularniejszych teorii spiskowych koncerny mają płacić badaczom, by ci fałszowali badania i polepszali statystyki na temat wydajności szczepień. Teorie spiskowe związane ze szczepieniami oddają niechęć i nieufność wobec badań naukowych dotyczących wydajności i bezpieczeństwa szczepionek. Często ich wyznawcy z podobnych pobudek wierzą także w inne teorie konspiracyjne, np. zaprzeczając globalnemu ociepleniu ([[denializm globalnego ocieplenia]]){{r|awT}}. Ogólnie wiara w jedną teorię spiskową zwiększa tendencję do przyjmowania innych teorii spiskowych, co psychologia opisuje jako [[monologiczny system przekonań]] bądź [[ogólna orientacja spiskowa|ogólną orientację spiskową]]{{r|psyms}}. Rodzice, którzy rozważają zaszczepienie dziecka, nierzadko szukają informacji w internecie; niekiedy najwyżej pozycjonowane są artykuły promujące antyszczepionkowe teorie spiskowe{{r|awT}}. Według badań przyczyny, dla których rodzice szczepią dzieci lub nie, są złożone i wielowymiarowe. Ruch antyszczepionkowy sięga swą historią początku istnienia szczepień i, zdaniem badaczy, nie dojdzie do jego zniknięcia. Dzięki internetowi przybrał na sile, a jego postulaty docierają do większej liczby osób{{r|awsci}}, co powoduje spadek wyszczepialności{{r|awT}}.


== Ruch antyszczepionkowy w Polsce ==
W Polsce w 2010 r. na skutek odmowy rodziców nie zaszczepiono 3437 dzieci<ref>{{Cytuj |tytuł = Rzecznik Praw Dziecka: nieszczepienie dzieci narusza ich prawa |czasopismo = TVN24.pl |data dostępu = 2018-11-09 |url = https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/ustawa-antyszczepionkowa-rzecznik-praw-dziecka-nieszczepienie-dziecka-narusza-jego-prawa,882108.html}}</ref>, w 2017 już ponad 26 tysięcy. Ocenia się, że w 2018 może być 40 tys. niezaszczepionych, a w 2019 ponad 50 tys. takich osób. Każdy rocznik dzieci w Polsce liczy ok. 400 tys. osób<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.newsweek.pl/polska/spoleczenstwo/antyszczepionkowcy,artykuly,423166,1.html | autor = Renata Kim | tytuł = Dlaczego ludzie nie chcą szczepić dzieci? | opublikowany = newsweek.pl | data = 11 luty 2018 | data dostępu = 2018-09-16}}</ref>
W Polsce w 2010 r. na skutek odmowy rodziców nie zaszczepiono 3437 dzieci<ref>{{Cytuj |tytuł = Rzecznik Praw Dziecka: nieszczepienie dzieci narusza ich prawa |czasopismo = TVN24.pl |data dostępu = 2018-11-09 |url = https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/ustawa-antyszczepionkowa-rzecznik-praw-dziecka-nieszczepienie-dziecka-narusza-jego-prawa,882108.html}}</ref>, w 2017 już ponad 26 tysięcy. Ocenia się, że w 2018 może być 40 tys. niezaszczepionych, a w 2019 ponad 50 tys. takich osób. Każdy rocznik dzieci w Polsce liczy ok. 400 tys. osób<ref>{{Cytuj | url = http://www.newsweek.pl/polska/spoleczenstwo/antyszczepionkowcy,artykuly,423166,1.html | autor = Renata Kim | tytuł = Dlaczego ludzie nie chcą szczepić dzieci? | opublikowany = newsweek.pl | data = 2018-02-11 | data dostępu = 2018-09-16}}</ref>


Interesy antyszczepionkowców w [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejmie RP]] reprezentuje powstały w lutym 2016 Parlamentarny Zespół ds. Bezpieczeństwa Programu Szczepień Ochronnych Dzieci i Dorosłych stawiający sobie za cel m.in. krzewienie „rzetelnej wiedzy o szczepieniach”. Do skład Zespołu weszli posłowie: [[Liroy|Piotr Liroy-Marzec]] (przewodniczący), [[Paweł Skutecki]] (wiceprzewodniczący), [[Wojciech Bakun]] (sekretarz), [[Jarosław Porwich]], [[Robert Winnicki]], [[Jerzy Kozłowski]] (zrezygnował 17 października 2017) i [[Stefan Romecki]] (zrezygnował 25 lipca 2018)<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/agent.xsp?symbol=SKLADZESP&Zesp=371 | tytuł = Parlamentarny Zespół ds. Bezpieczeństwa Programu Szczepień Ochronnych Dzieci i Dorosłych | opublikowany = sejm.gov.pl | data = | data dostępu = 2018-09-16}}</ref>. Zespół współpracuje ze Stowarzyszeniem „STOP NOP”<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.mp.pl/szczepienia/specjalne/137347,czterech-jezdzcow-proepidemicznej-apokalipsy | autor = Małgorzata Solecka | tytuł = Czterech jeźdźców proepidemicznej apokalipsy | opublikowany = mp.pl | data = 9 luty 2016 | data dostępu = 2018-09-16}}</ref>.
Interesy antyszczepionkowców w [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejmie RP]] reprezentuje powstały w lutym 2016 Parlamentarny Zespół ds. Bezpieczeństwa Programu Szczepień Ochronnych Dzieci i Dorosłych stawiający sobie za cel m.in. krzewienie „rzetelnej wiedzy o szczepieniach”. Do skład Zespołu weszli posłowie: [[Liroy|Piotr Liroy-Marzec]] (przewodniczący), [[Paweł Skutecki]] (wiceprzewodniczący), [[Wojciech Bakun]] (sekretarz), [[Jarosław Porwich]], [[Robert Winnicki]], [[Jerzy Kozłowski]] (zrezygnował 17 października 2017) i [[Stefan Romecki]] (zrezygnował 25 lipca 2018)<ref>{{Cytuj | url = http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/agent.xsp?symbol=SKLADZESP&Zesp=371 | tytuł = Parlamentarny Zespół ds. Bezpieczeństwa Programu Szczepień Ochronnych Dzieci i Dorosłych | opublikowany = sejm.gov.pl | data = | data dostępu = 2018-09-16}}</ref>. Zespół współpracuje ze Stowarzyszeniem „Stop nop”<ref>{{Cytuj | url = https://www.mp.pl/szczepienia/specjalne/137347,czterech-jezdzcow-proepidemicznej-apokalipsy | autor = Małgorzata Solecka | tytuł = Czterech jeźdźców proepidemicznej apokalipsy | opublikowany = mp.pl | data = 2016-02-09 | data dostępu = 2018-09-16}}</ref>.


Postulaty antyszczepionkowców poparł w 2017 [[Patryk Jaki]]<ref>{{Cytuj | url=http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=276D6CFB | tytuł=Interpelacja nr 23420 - tekst<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=sejm.gov.pl | język=pl | data dostępu=2018-11-05}}</ref>. Ze stanowiska tego wycofał się w październiku 2018<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/patryk-jaki-o-obowiazkowych-szczepieniach-w-sejmie-projekt,873150.html | tytuł = Jaki dwa razy o szczepieniach. Rok temu przeciw „przymuszaniu”, teraz obiecuje „promocję” | opublikowany = tvn24.pl | data = 3 października 2018 | data dostępu = 2018-10-05}}</ref>.
Postulaty antyszczepionkowców poparł w 2017 [[Patryk Jaki]]<ref>{{Cytuj | url=http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=276D6CFB | tytuł=Interpelacja nr 23420 - tekst<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=sejm.gov.pl | data dostępu=2018-11-05}}</ref>. Ze stanowiska tego wycofał się w październiku 2018<ref>{{Cytuj | url = https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/patryk-jaki-o-obowiazkowych-szczepieniach-w-sejmie-projekt,873150.html | tytuł = Jaki dwa razy o szczepieniach. Rok temu przeciw „przymuszaniu”, teraz obiecuje „promocję” | opublikowany = tvn24.pl | data = 3 października 2018 | data dostępu = 2018-10-05}}</ref>.


W lipcu 2018 wpłynął do Sejmu RP obywatelski projekt ustawy znoszącej obowiązek szczepień, przygotowany przez Komitet Obywatelskiej Inicjatywy Ustawodawczej STOP NOP. Został on poparty przez 120 tys. osób<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.mp.pl/szczepienia/aktualnosci/191028,kancelaria-sejmu-sprawdza-projekt-ustawy-antyszczepionkowej | tytuł = Kancelaria Sejmu sprawdza projekt ustawy antyszczepionkowej | opublikowany = mp.pl | data = 16 lipca 2018 | data dostępu = 2018-09-16}}</ref>. Projekt został odrzucony przez sejm w listopadzie 2018 roku<ref>{{Cytuj |tytuł = Rzecznik Praw Dziecka: nieszczepienie dzieci narusza ich prawa |czasopismo = TVN24.pl |data dostępu = 2018-11-09 |url = https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/ustawa-antyszczepionkowa-rzecznik-praw-dziecka-nieszczepienie-dziecka-narusza-jego-prawa,882108.html}}</ref>.
W lipcu 2018 wpłynął do Sejmu RP obywatelski projekt ustawy znoszącej obowiązek szczepień, przygotowany przez Komitet Obywatelskiej Inicjatywy Ustawodawczej „Stop nop”. Został on poparty przez 120 tys. osób<ref>{{Cytuj | url = https://www.mp.pl/szczepienia/aktualnosci/191028,kancelaria-sejmu-sprawdza-projekt-ustawy-antyszczepionkowej | tytuł = Kancelaria Sejmu sprawdza projekt ustawy antyszczepionkowej | opublikowany = mp.pl | data = 16 lipca 2018 | data dostępu = 2018-09-16}}</ref>. Projekt został odrzucony przez sejm w listopadzie 2018 roku<ref>{{Cytuj |tytuł = Rzecznik Praw Dziecka: nieszczepienie dzieci narusza ich prawa |czasopismo = TVN24.pl |data dostępu = 2018-11-09 |url = https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/ustawa-antyszczepionkowa-rzecznik-praw-dziecka-nieszczepienie-dziecka-narusza-jego-prawa,882108.html}}</ref>.


[[Rzecznik Praw Dziecka]] [[Marek Michalak]] uznał działania przeciwko szczepieniom za niekorzystne i zagrażające ochronie życia i zdrowia dzieci<ref>{{Cytuj |tytuł = Rzecznik Praw Dziecka: nieszczepienie dzieci narusza ich prawa |czasopismo = TVN24.pl |data dostępu = 2018-11-09 |url = https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/ustawa-antyszczepionkowa-rzecznik-praw-dziecka-nieszczepienie-dziecka-narusza-jego-prawa,882108.html}}</ref>.
[[Rzecznik Praw Dziecka]] [[Marek Michalak]] uznał działania przeciwko szczepieniom za niekorzystne i zagrażające ochronie życia i zdrowia dzieci<ref>{{Cytuj |tytuł = Rzecznik Praw Dziecka: nieszczepienie dzieci narusza ich prawa |czasopismo = TVN24.pl |data dostępu = 2018-11-09 |url = https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/ustawa-antyszczepionkowa-rzecznik-praw-dziecka-nieszczepienie-dziecka-narusza-jego-prawa,882108.html}}</ref>.


W styczniu 2019 powstała satyryczna gra karciana antyszczepionkowcy.biz, której motywem przewodnim są oszuści, zarabiający na ruchu antyszczepionkowym.<ref>{{Cytuj |tytuł = Antyszczepionkowcy.biz – już 16.03 rusza kampania crowdfundingowa na PolakPotrafi.pl! |data dostępu = 2019-01-06 |url = https://antyszczepionkowcy.biz/ |język = pl-PL}}</ref> Honorowy patronat nad projektem objął [[Marek Posobkiewicz]].
W styczniu 2019 powstała satyryczna gra karciana antyszczepionkowcy.biz, której motywem przewodnim są oszuści, zarabiający na ruchu antyszczepionkowym. Honorowy patronat nad projektem objęli [[Marek Posobkiewicz]] i [[Łukasz Durajski]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Antyszczepionkowcy.biz – już 16.03 rusza kampania crowdfundingowa na PolakPotrafi.pl! |data dostępu = 2019-01-06 |url = https://antyszczepionkowcy.biz/}}</ref>.


== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy|
{{Przypisy|
<ref name=awsci>{{cytuj pismo |autor = Dubé E., Vivion M., MacDonald N.E |tytuł = Vaccine hesitancy, vaccine refusal and the anti-vaccine movement: influence, impact and implications |czasopismo = Expert Review of Vaccines |pmid=25373435 |wolumin = 14 |wydanie = 1 |rok = 2015 |strony = 99–117 |doi=10.1586/14760584.2015.964212}}</ref>
<ref name=awsci>{{Cytuj |autor = Eve Dubé, Maryline Vivion, Noni E. MacDonald |tytuł = Vaccine hesitancy, vaccine refusal and the anti-vaccine movement: influence, impact and implications |czasopismo = Expert Review of Vaccines |data = 2015 |wolumin = 14 |numer = 1 |s = 99–117 |doi = 10.1586/14760584.2015.964212 |pmid = 25373435}}</ref>
<ref name=awT>{{cytuj pismo |autor = Daniel Jolley & Karen M. Douglas |tytuł = The Effects of Anti-Vaccine Conspiracy Theories on Vaccination Intentions |czasopismo = PLoS One |pmc=3930676 |rok = 2014 |wolumin = 9 |wydanie = 2}}</ref>
<ref name=awT>{{Cytuj |autor = Daniel Jolley, Karen M. Douglas |tytuł = The effects of anti-vaccine conspiracy theories on vaccination intentions |czasopismo = PloS One |data = 2014 |wolumin = 9 |numer = 2 |s = e89177 |doi = 10.1371/journal.pone.0089177 |pmid = 24586574 |pmc = PMC3930676}}</ref>
<ref name=psyms>{{Cytuj książkę |nazwisko = Grzesiak-Feldman |imię = Monika |tytuł = Psychologia myślenia spiskowego |wydawca = Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego |miejsce = Warszawa |data = 2016 |isbn = 978-83-235-2207-2 |strony = 35–42}}</ref>
<ref name=psyms>{{Cytuj książkę |nazwisko = Grzesiak-Feldman |imię = Monika |tytuł = Psychologia myślenia spiskowego |wydawca = Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego |miejsce = Warszawa |data = 2016 |isbn = 978-83-235-2207-2 |strony = 35–42}}</ref>
}}
}}
{{ka}}

[[Kategoria:Ruchy społeczne]]
[[Kategoria:Ruchy społeczne]]
[[Kategoria:Szczepionki]]
[[Kategoria:Szczepionki]]

Wersja z 14:56, 6 sty 2019

Antyszczepionkowcy – ludzie opowiadający się za ograniczeniem lub zniesieniem obowiązku szczepień. W kontrowersji szczepionkowej opowiadają się po stronie głoszącej, że szczepionki są szkodliwe dla zdrowia.

Ilustracja z 1802, przedstawiająca ludzi z cechami krowimi, które zdaniem ówczesnych przeciwników szczepień miały się wykształcić po podaniu szczepienia na krowiankę

Początki ruchu antyszczepionkowego datują się na wiek XIX. Jednym z krytyków szczepień był Alfred Russel Wallace, współodkrywca zjawiska doboru naturalnego. Między 1840 a 1853 w Wielkiej Brytanii wprowadzono kilka aktów prawnych nakładających na obywateli obowiązek szczepienia na ospę prawdziwą oraz kary za nieszczepienie. Niektórzy krytycy uznali to za naruszenie ich wolności[1]. W czasach współczesnych za moment przełomowy, w którym znowu przybrały na sile ruchy antyszczepionkowe, uznaje się środek lat 70. XX wieku, kiedy narosły kontrowersje wokół szczepionki DTP, która u 36 dzieci miała spowodować problemy neurologiczne. W 1974 w Wielkiej Brytanii utworzono Association of Parents of Vaccine Damaged Children, które odegrało ważną rolę w przykuwaniu uwagi do kontrowersji wokół szczepionki DTP. Do 1977 wyszczepialność dzieci w spadła z 77 do 33%. Niedługo potem nadeszły 3 epidemie krztuśca z ponad 100 tys. przypadków zachorowań, z czego 36 dzieci zmarło. W USA ruch antyszczepionkowy ponownie przybrał na sile w 1982, kiedy nagrodę Emmy dostał film DTP: Vaccination Roulette, w którym powiązano szczepionkę DTP (dokładniej komponent krztuścowy) z uszkodzeniami mózgu, drgawkami i cofaniem się w rozwoju. W 1996 Nelson Mandela rozpoczął kampanię Kick Polio Out of Africa; na tamten rok zaplanowano zaszczepienie 50 milionów dzieci. Kampania zakończyła się pomyślnie; liczba przypadków polio spadła z 350 tys. przypadków na całym świecie do niecałych 500 w 2001. W 2003 polityczni i religijni przywódcy w Nigerii rozpoczęli bojkot kampanii. W większości stanów trwał on krótko, jednak w Kano (północna Nigeria) utrzymał się przez 11 miesięcy. Wskutek tego polio dotarło do 15 krajów, w których zdążono już ogłosić całkowitą eradykację tej choroby[1]. Kolejnym punktem przełomowym była publikacja przez Wakefielda artykułu dotyczącego szczepionki MMR w 1998[2].

Wokół szczepień narosły liczne teorie spiskowe. Zdaniem ich zwolenników koncerny farmaceutyczne i rządy ukrywają dane dotyczące szczepień, by zrealizować swoje niecne plany. Według najpopularniejszych teorii spiskowych koncerny mają płacić badaczom, by ci fałszowali badania i polepszali statystyki na temat wydajności szczepień. Teorie spiskowe związane ze szczepieniami oddają niechęć i nieufność wobec badań naukowych dotyczących wydajności i bezpieczeństwa szczepionek. Często ich wyznawcy z podobnych pobudek wierzą także w inne teorie konspiracyjne, np. zaprzeczając globalnemu ociepleniu (denializm globalnego ocieplenia)[2]. Ogólnie wiara w jedną teorię spiskową zwiększa tendencję do przyjmowania innych teorii spiskowych, co psychologia opisuje jako monologiczny system przekonań bądź ogólną orientację spiskową[3]. Rodzice, którzy rozważają zaszczepienie dziecka, nierzadko szukają informacji w internecie; niekiedy najwyżej pozycjonowane są artykuły promujące antyszczepionkowe teorie spiskowe[2]. Według badań przyczyny, dla których rodzice szczepią dzieci lub nie, są złożone i wielowymiarowe. Ruch antyszczepionkowy sięga swą historią początku istnienia szczepień i, zdaniem badaczy, nie dojdzie do jego zniknięcia. Dzięki internetowi przybrał na sile, a jego postulaty docierają do większej liczby osób[1], co powoduje spadek wyszczepialności[2].

Ruch antyszczepionkowy w Polsce

W Polsce w 2010 r. na skutek odmowy rodziców nie zaszczepiono 3437 dzieci[4], w 2017 już ponad 26 tysięcy. Ocenia się, że w 2018 może być 40 tys. niezaszczepionych, a w 2019 ponad 50 tys. takich osób. Każdy rocznik dzieci w Polsce liczy ok. 400 tys. osób[5]

Interesy antyszczepionkowców w Sejmie RP reprezentuje powstały w lutym 2016 Parlamentarny Zespół ds. Bezpieczeństwa Programu Szczepień Ochronnych Dzieci i Dorosłych stawiający sobie za cel m.in. krzewienie „rzetelnej wiedzy o szczepieniach”. Do skład Zespołu weszli posłowie: Piotr Liroy-Marzec (przewodniczący), Paweł Skutecki (wiceprzewodniczący), Wojciech Bakun (sekretarz), Jarosław Porwich, Robert Winnicki, Jerzy Kozłowski (zrezygnował 17 października 2017) i Stefan Romecki (zrezygnował 25 lipca 2018)[6]. Zespół współpracuje ze Stowarzyszeniem „Stop nop”[7].

Postulaty antyszczepionkowców poparł w 2017 Patryk Jaki[8]. Ze stanowiska tego wycofał się w październiku 2018[9].

W lipcu 2018 wpłynął do Sejmu RP obywatelski projekt ustawy znoszącej obowiązek szczepień, przygotowany przez Komitet Obywatelskiej Inicjatywy Ustawodawczej „Stop nop”. Został on poparty przez 120 tys. osób[10]. Projekt został odrzucony przez sejm w listopadzie 2018 roku[11].

Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak uznał działania przeciwko szczepieniom za niekorzystne i zagrażające ochronie życia i zdrowia dzieci[12].

W styczniu 2019 powstała satyryczna gra karciana antyszczepionkowcy.biz, której motywem przewodnim są oszuści, zarabiający na ruchu antyszczepionkowym. Honorowy patronat nad projektem objęli Marek Posobkiewicz i Łukasz Durajski[13].

Przypisy

  1. ↑ a b c Eve Dubé, Maryline Vivion, Noni E. MacDonald, Vaccine hesitancy, vaccine refusal and the anti-vaccine movement: influence, impact and implications, „Expert Review of Vaccines”, 14 (1), 2015, s. 99–117, DOI: 10.1586/14760584.2015.964212, PMID: 25373435.
  2. ↑ a b c d Daniel Jolley, Karen M. Douglas, The effects of anti-vaccine conspiracy theories on vaccination intentions, „PLoS One”, 9 (2), 2014, e89177, DOI: 10.1371/journal.pone.0089177, PMID: 24586574, PMCID: PMC3930676.
  3. ↑ Monika Grzesiak-Feldman: Psychologia myślenia spiskowego. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 35–42. ISBN 978-83-235-2207-2.
  4. ↑ Rzecznik Praw Dziecka: nieszczepienie dzieci narusza ich prawa, „TVN24.pl” [dostęp 2018-11-09].
  5. ↑ Renata Kim, Dlaczego ludzie nie chcą szczepić dzieci? [online], newsweek.pl, 11 lutego 2018 [dostęp 2018-09-16].
  6. ↑ Parlamentarny Zespół ds. Bezpieczeństwa Programu Szczepień Ochronnych Dzieci i Dorosłych [online], sejm.gov.pl [dostęp 2018-09-16].
  7. ↑ Małgorzata Solecka, Czterech jeźdźców proepidemicznej apokalipsy [online], mp.pl, 9 lutego 2016 [dostęp 2018-09-16].
  8. ↑ Interpelacja nr 23420 - tekst [online], sejm.gov.pl [dostęp 2018-11-05].
  9. ↑ Jaki dwa razy o szczepieniach. Rok temu przeciw „przymuszaniu”, teraz obiecuje „promocję” [online], tvn24.pl, 3 października 2018 [dostęp 2018-10-05].
  10. ↑ Kancelaria Sejmu sprawdza projekt ustawy antyszczepionkowej [online], mp.pl, 16 lipca 2018 [dostęp 2018-09-16].
  11. ↑ Rzecznik Praw Dziecka: nieszczepienie dzieci narusza ich prawa, „TVN24.pl” [dostęp 2018-11-09].
  12. ↑ Rzecznik Praw Dziecka: nieszczepienie dzieci narusza ich prawa, „TVN24.pl” [dostęp 2018-11-09].
  13. ↑ Antyszczepionkowcy.biz – już 16.03 rusza kampania crowdfundingowa na PolakPotrafi.pl! [online] [dostęp 2019-01-06].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ruch_antyszczepionkowy&oldid=55519339”