Homeopatia

Homeopatia (z gr. όμοιος, homoios - podobny i πάθος, pathos - cierpienie) to kontrowersyjna, sprzeczna ze współczesną wiedzą naukową metoda lecznicza, która zaleca używanie niezwykle małych ilości takich środków, które wywołałyby u zdrowych osób objawy choroby, którą homeopata próbuje wyleczyć. Podejście to przejawiało się w historii medycyny wielokrotnie, a sama sentencja Podobne lecz podobnym przypisywana jest Hipokratesowi. Nazwa homeopatia została wprowadzona przez Samuela Hahnemanna (1755-1843), który był kodyfikatorem metody i stworzył jej założenia. Wprowadzenie nazwy homeopatia miało odróżniać tę metodę od alopatii, której środki działają przeciwnie do objawów, mając za zadanie znieść tenże objaw. Przykładem podejścia alopatycznego będzie podanie środka przeciwbólowego przy bólu głowy.

Działanie środków homeopatycznych według homeopatów

Homeopatia jest terapią regulacyjną. To oznacza, że stosowane przez nią środki nie działają bezpośrednio na drobnoustroje etc., ale w specyficzny sposób mają pobudzać mechanizmy regulacyjne i układ odpornościowy organizmu. Podstawą doboru środków jest materia medica - zbiór doświadczalnych opisów działania poszczególnych środków na zdrowych osobników. Homeopata przeprowadza wywiad, którego bardzo istotną częścią jest opis choroby przez samego pacjenta. Opis ten uzupełniany jest pytaniami i badaniami pseudolaboratoryjnymi. Mając taki zestaw objawów, homeopata stara się dopasować ze znanych środków ten, którego objawy opisane w "materia medica" pokrywają najważniejsze objawy otrzymane w wywiadzie. Innymi słowy leczenie jest procesem odwrotnym aniżeli homeopatyczne badanie leku. Tam zdrowemu ochotnikowi czy ochotniczce podaje się środki i na podstawie relacji oraz badań tworzy obraz działania danego środka; tu wykorzystuje się te relacje, aby podać odpowiedni środek.

Homeopaci nie znają molekularnych podstaw działania stosowanych przez siebie środków. Uważają, że ich działanie ma charakter informacyjny, reszty dokonuje organizm. Ponieważ mechanizm nie jest znany, homeopaci muszą utrzymywać stosowane pierwotnie, sprawdzone przez kilka pokoleń homeopatów procedury otrzymywania środków - opisuje to farmakopea homeopatyczna.

Środki homeopatyczne przygotowywane są jako rozcierki rozmaitych substancji martwych (np. minerały, metale) i żywych (np. części roślin, zwierząt) albo jako nalewki. Wejściowa nalewka jest rozcieńczana, wyjściowa rozcierka jest wykorzystywana do uzyskania pochodnych, mniej stężonych rozcierek.

Oznaczenia leków homeopatycznych

Symbol 12X lub D12 oznacza powtórzone 12 razy rozcieńczenie w stosunku 1:10. Symbol C9 oznacza dziewięciotkrotne powtórzenie procesu rozcieńczenia w stosunku 1:100. Homeopaci używają określenia potencje na poszczególne rozcieńczenia. Potencje niskie to D0-D6, średnie to D6-D12, wysokie to potencje powyżej D12. W aptekach homeopatycznych typowe potencje to D6, D12, C5, C9, C15 i C30, ale są dostępne znacznie wyższe potencje.

W homeopatii istnieje nurt klasycznej homeopatii, którego przedstawiciele używają często wysokich i bardzo wysokich potencji oraz nurt "przyrodniczy", którego przedstawiciele nie wychodzą na ogół poza średnie potencje.

Wg homeopatów nie należy utożsamiać potencji z siłą środka. Zastosowanie danej potencji zależne jest od konkretnego środka oraz objawów jakie prezentuje chory. Niektóre stosuje się tylko w niskich potencjach, a inne w szerokim zakresie. Homeopaci uważają często, że środki w wyższej potencji są bardziej skuteczne. Wg nich środki homeopatyczne działają przenosząc informację za pomocą struktury układu środek homeopatyczny - rozpuszczalnik.

Homeopatyczne badanie leku

Jest to wprowadzona przez Hahnemanna i stosowana do dzisiaj metoda sprawdzania działania pojedynczych środków homeopatycznych. Polega ona podawaniu środka homeopatycznego zdrowym ochotnikom. Leki homeopatyczne przyjmowane odpowiednio często i długo wywołują objawy chorobowe charakterystyczne dla danego leku. Według zwolenników homeopatii, praktycznie każdy sam na sobie może wykonać taką próbę lekową. Homeopaci zalecają jednak aby prowadzić te próby pod kontrolą specjalisty. Do badania stosuje się najczęściej leki w potencji CH30 i CH200. Badania te są prowadzone w sposób ograniczający wpływ sugestii, np. metoda podwójnie ślepej próby. Wyniki tych badań zwanych Materia Medica zostały zebrane w poradnikach dla homeopatów, z których dwa najbardziej znane to The Guiding Symptoms of our Materia Medica, Heringa oraz The Encyclopedia of Pure materia Medica, Allena.

Pogorszenie pierwotne

Termin ten oznacza nasilenie objawów bo podaniu dobrze dobranego środka. Dla homeopaty jest to oznaka, że organizm zaczyna walczyć z chorobą. Podobne objawy obserwujemy przy innych terapiach regulacyjnych. Np. wyjazd do uzdrowiska, zmiana klimatu też powoduje nasilenie zmęczenia, a dopiero po kilku dniach mamy widoczny efekt terapeutyczny. Pojawienie się jednak innych objawów po podaniu środka, niż te, które opisał pacjent, może świadczyć o złym dobraniu tegoż środka, albo o nieskuteczności homeopatii.

Krytyka homeopatii

Potocznie uważa się, że leki homeopatyczne na pewno nie szkodzą i istnieją nawet dane statystyczne zdające się potwierdzać, że istotnie dają one pewien efekt leczniczy, aczkolwiek większość autorytetów medycznych uważa, że tak naprawdę jest za to odpowiedzialny efekt placebo.

Istnieją badania, według których stosowanie leków homeopatycznych nie daje żadnej różnicy względem leczenia placebo i stosowanie ich nie jest uzasadnione medycznie (potwierdzają to między innymi badania prestiżowego magazynu Lancet i analizy European Journal of Cancer).

Leki homeopatyczne praktycznie nie zawierają cząsteczek aktywnej leczniczo substancji i są z chemicznego punktu widzenia po prostu czystymi rozpuszczalnikami. Przekonują o tym proste obliczenia: w typowej, jednorazowej dawce (ok 1 μl) leku homeopatycznego 20C, w którym rozpuszczalnikiem jest woda, jest ok. 1/1000/18 czyli 5,56·10^-5 mola cząsteczek wody. Mnożąc to przez liczbę Avogadra (6,03·10²³) okazuje się, że w jednej dawce leku jest mniej więcej 3,34·10¹⁹ cząsteczek wody. Zakładając, że wyjściowy roztwór substancji aktywnej, który homeopata dwadzieścia razy rozcieńczał stukrotnie (20C), miał stężenie np. 1 mol/l, otrzymamy, że w leku 20C stężenie tej substancji wynosi 1/(100²⁰) = 10^-40 mol/l. W jednym mikrolitrze preparatu znajdzie się zatem średnio 10^-6 • 10^-40 = 10^-46 moli substancji, czyli 10^-46 • 6,022 • 10²³ = 6,022 • 10^-17 cząsteczek. Szansa na spotkanie choćby jednej z nich w przyjętej dawce jest zatem jak 1 do sześciuset biliardów! Oznacza to, że aby mieć pewność, że choć jedna cząsteczka aktywnej substancji zostanie rzeczywiście spożyta, należałoby wchłonąć ok. 6·10¹⁷ pojedynczych dawek leku, czyli wypić jednorazowo 3·10¹¹ hektolitrów tego leku. W praktyce, w oczach naukowca, taki roztwór jest czystą wodą lub alkoholem, który w ogóle nie zawiera żadnego aktywnego związku leczniczego.

Sam proces wielkokrotnego rozcieńczania powoduje, że z chemicznego punktu widzenia więcej w nim będzie przypadkowych zanieczyszczeń pochodzących z aparatury, w której dokonywano kolejnych rozcieńczeń, niż związku działającego leczniczo. Wystarczy spostrzec, że obliczona objętość 3·10¹⁵ hl równa jest 120 miliardom olimpijskich basenów pływackich (50×25×2 m), co odpowiada w przybliżeniu 433 tysiącom objętości jeziora Śniardwy lub 14 objętościom Morza Bałtyckiego.

Według homeopatów środkiem działającym w tego rodzaju lekach nie są cząsteczki rozpuszczonej substancji lecz cały roztwór (a właściwie czysty rozpuszczalnik), który pod wpływem substancji, która na starcie miała z tym rozpuszczalnikiem kontakt zmienia trwale jakieś nieokreślone dokładnie właściwości. Jedną z prób wyjaśnienia działania leków homeopatycznych jest kontrowersyjna teoria pamięci wody, za którą jej autor, Jacques Benveniste, dostał nagrodę Ig Nobla z chemii w roku 1998.

Również ze strony Kościoła katolickiego wielu księży egzorcystów i zajmujących się tematyką okultyzmu przestrzega przed homeopatią jako zagrożeniem duchowym dla chrześcijan (m.in. Joseph Marie Verlinde, Aleksander Posacki).

Odrzucenie homeopatii przez naukę i Kościół m.in. z faktu, iż naczelne zasady homeopatii (podobnym leczyć podobne oraz trucizna jest lekarstwem) jest w swej istocie odwołaniem do światopoglądu magicznego, który stoi w rażącej sprzeczności zarówno z chrześcijańskim, jak i naukowym obrazem świata i człowieka. Pierwsza z tych zasad, tzw. zasada podobieństwa, w przeciwieństwie do powszedniej logiki, każe uważać za powiązane fakty i obiekty, które są do siebie podobne. Druga - zasada przeciwieństwa, łączy fakty i idee sprzeczne. Obie są zatem niezgodne z zasadą przyczynowości i stanowią osnowę myślenia magicznego. Homeopata wierzy, iż podając choremu w małej dawce środek, który wywołuje objaw zbliżony (na mocy zasady podobieństwa) do leczonej choroby, czyli "truciznę" (zasada przeciwieństwa), oddziałuje pozytywnie na zdrowie chorego. Wobec powyższego, o ile praktyka podawania środka homeopatycznego nie musi być sama w sobie "grzeszna" bądź "nienaukowa", o tyle jej teoretyczne uzasadnienie musi takie być.

Teoria pamięci cieczy

Według współczesnej argumentacji zwolenników homeopatii, substancje rozpuszczane posiadają zdolność zmiany struktury rozpuszczalnika, z którym się stykają (to zjawisko nazywane jest przez nich pamięcią cieczy). Przy takiej interpretacji, nawet jeśli w preparacie wynikowym nie występują cząstki substancji rozpuszczonej, posiadać on powinien właściwości inne od czystego rozpuszczalnika.

Nie istnieją uznane w środowisku naukowym teorie lub badania, które dowodziłyby, że takie zjawisko rzeczywiście zachodzi i jest medycznie istotne. Zwolennicy homeopatii powołują się między innymi na układy klastrowe występujące w cieczach, aczkolwiek w badaniach spektroskopowych nie udało się potwierdzić istnienia stabilnych klastrów w preparatach homeopatycznych.

Komentarze do badań

W latach osiemdziesiątych, przeprowadzony został we Francji eksperyment, którego inicjatorem była Georgina Dufoix, ówczesna minister zdrowia. Wyniki opublikował The Lancet w 1988 roku. Okazało się, że u chorych, którzy otrzymywali leki homeopatyczne, uzyskano wyniki gorsze niż w grupie kontrolnej (przyznać trzeba, że nie były one statystycznie istotne). 30 czerwca 1988 r. Rada Naukowa tygodnika "Nature" zgodziła się na opublikowanie wstępnego komunikatu na temat doświadczeń z lekami homeopatycznymi (a właściwie z aktywacją bazofilów za pomocą kolejnych rozcieńczeń IgE) dra Jacquesa Benveniste . Warunkiem publikacji całego artykułu była weryfikacja danych przez niezależny zespół naukowców. Wyników nie udało się powtórzyć.

Ciekawe okazały się wyniki badań holenderskich lekarzy z Uniwersytetu Amsterdamskiego. Badano na 175 małych dzieciach skuteczność leków homeopatycznych. Spośród tej grupy dzieci - 84 otrzymywało obojętny preparat. Do tego lekarze przygotowujący prawdziwe leki nie wiedzieli, które z dzieci je otrzymują, a które substancję obojętną. Wyniki oceniali specjaliści statystyki medycznej. Wynik zaś był jednoznaczny: podawanie leków homeopatycznych nie wpływa w żaden sposób na organizm ludzki. Doświadczenie skrupulatnie kontrolował Komitet Etyczny Uniwersytetu. W tropieniu homeopatycznej antynaukowości oraz pomysłowości zarazem wsławił się Uniwersytet Harvarda w Bostonie, który przyznaje nagrody Ig Nobla za wybitnie niedorzeczne publikacje w dziedzinie fizjologii i medycyny. Dwa razy taką nagrodę otrzymał francuski badacz, znany homeopata, dr Jacques Beneviste.

W numerze prestiżowego, brytyjskiego pisma medycznego The Lancet z 27 sierpnia 2005 ogłoszono wyniki analizy danych literaturowych z wielu lat, prowadzonych przez zespół naukowców ze szwajcarskich uniwersytetów w Bernie i Zurychu oraz angielskiego uniwersytetu w Bristolu pod kierownictwem prof. Matthiasa Eggera. Przeanalizowano 19 elektronicznych baz danych i wyniki porównano z naukowymi badaniami z dziedziny medycyny konwencjonalnej. Uczeni przeanalizowali w sumie 220 programów naukowych. Połowa poświęcona była ocenie skuteczności tradycyjnych metod leczenia, a połowa działaniu homeopatii. Badano wiele dziedzin medycyny, m.in.: ginekologię, neurologię, chirurgię, anestezjologię i choroby układu oddechowego. Badacze losowo wybrali 110 badań klinicznych z dziedziny homeopatii kontrolowanych przy pomocy placebo i porównali je ze 110 badaniami klinicznymi z dziedziny medycyny konwencjonalnej. Naukowcy doszli do wniosku, że dobrze i na szeroką skalę przeprowadzone badania homeopatii nie wykazują żadnego znaczącego efektu działania tych środków w przeciwieństwie do leków konwencjonalnych. Badania te zakończyły się konkluzją stwierdzającą brak jakichkolwiek dowodów w dotychczasowej literaturze naukowej na to, że homeopatia przewyższa swoją skutecznością działania placebo. . Artykuł ten, a właściwie tekst wstępny redaktora pod tytułem "The End of homeopathy", zrobił wiele szumu medialnego.

Badania naukowe

• Jonas WB, Kaptchuk TJ, Linde K. "A critical overview of homeopathy" Annals of Internal Medicine, (2003); 138: 393-399
• Moritz RV, Rodrigues A. "A critical review of the possible benefits associated with homeopathic medicine", Rev. Hosp. Clin. 58(6)
• Kleijenen J, Knipschild P, ter Riet G. "Clincal trials of homeopathy." BMJ (1991); 302: 316-323
• Linde K, Scholz M, Ramirez G, Clausius N, Melchart D, Jonas WB. "Impact of study quality on outcome in placebo-controlled trials of homeopathy" J Clin Epidemiol. 1999 Jul;52(7):631-634.
• K. Linde, N. Clausius, G. Ramirez, et al., Are the Clinical Effects of Homeopathy Placebo Effects? A Meta-analysis of Placebo-Controlled Trials, Lancet, September 20, 1997, 350:834-843.
• J. Kleijnen, P. Knipschild, G. ter Riet, Clinical Trials of Homeopathy, British Medical Journal, February 9, 1991, 302:316-323.
• M. Weiser, W. Strosser, P. Klein, Homeopathic vs. Conventional Treatment of Vertigo: A Randomized Double-Blind Controlled Clinical Study Archives of Otolaryngology--Head and Neck Surgery, August, 1998, 124:879-885.
• P. Belon, J. Cumps, M. Ennis, et al., "Inhibition of Human Basophil Degranulation by Successive Histamine Dilutions: Results of a European Multi-Centre Trial," Inflammation Research 48 Supplement 1, 1999:17-18.
• E. Davenas, F. Beauvais, J. Amara, et al., "Human Basophil Degranulation Triggered by Very Dilute Antiserum Against IgE," Nature, June 30, 1988, 333:816-18.
• J. Maddox, J. Randi, and W. Stewart, "'High-dilution' Experiments a Delusion," Nature, July 28, 1988, 334:443-47.
• Można sięgnąć też do zestawiania w: Paolo Bellavite and Andrea Signorini, The Emerging Science of Homeopathy: Complexity, Biodynamics, and Nanopharmacology
• Facts and Fallacies of Alternative Medicine - Proceedings of the International Symposium, Pilzno, Czechy, Lipiec 23-25, 1998.

Linki zewnętrzne

Homeopatia

• Homeopatia.edu.pl – wortal tematyczny prowadzony przez zwolenników homeopatii.
• Wstęp do homeopatii

Materiały krytyczne

• Homeowatch (ang.) – sceptyczny przewodnik po historii, teoriach oraz współczesnych praktykach dotyczących homeopatii, prowadzony przez doktora Stephena Barretta
• Abstrakt artykuł Shangi et al, z "The Lancet" (ang.)
• Artykuł Koniec homeopatii? na stronie gdańskiej SNE
• Artykuł Homeopatia a okultyzm na stronie gdańskiej SNE
• Biuletyn sceptyczny o homeopatii

Szablon:Hmed