Selerowce: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
merytoryczne |
|||
Linia 23: | Linia 23: | ||
|wikisłownik = selerowce |
|wikisłownik = selerowce |
||
}} |
}} |
||
'''Selerowce''' (''Apiales'' Lindl.) – [[rząd (biologia)|rząd]] roślin nasiennych, stanowiący jedną z linii rozwojowych [[klad]]u [[astrowe|astrowych]] (asterids) odpowiadającego w ujęciu Ruggiero i in. nadrzędowi [[Astropodobne|astropodobnych]] ''Asteranae''. Należy tutaj 7 rodzin o dobrze poznanych i dowiedzionych relacjach [[filogeneza|filogenetycznych]] (pewnym wyjątkiem jest [[klad bazalny|bazalna]] rodzina ''[[Pennantiaceae]]'' w niektórych analizach wykazująca bliskie związki z [[Astrowce|astrowcami]] ''Asterales''). W |
'''Selerowce''' (''Apiales'' Lindl.) – [[rząd (biologia)|rząd]] roślin nasiennych, stanowiący jedną z linii rozwojowych [[klad]]u [[astrowe|astrowych]] (asterids) odpowiadającego w ujęciu Ruggiero i in. nadrzędowi [[Astropodobne|astropodobnych]] ''Asteranae''. Należy tutaj 7 rodzin o dobrze poznanych i dowiedzionych relacjach [[filogeneza|filogenetycznych]] (pewnym wyjątkiem jest [[klad bazalny|bazalna]] rodzina ''[[Pennantiaceae]]'' w niektórych analizach wykazująca bliskie związki z [[Astrowce|astrowcami]] ''Asterales''). Do rzędu należy 494<ref name=apweb/>–522<ref name="kader">{{Cytuj | tytuł = Flowering Plants. Eudicots, The Families and Genera of Vascular Plants | redaktor = J.W. Kadereit, V. Bittrich | wolumin = 15 | wydawca = Springer | data = 2018 | s = 1-6 | isbn = 978-3-319-93604-8 | doi = 10.1007/978-3-319-93605-5_1 | autor r = V. Bittrich, J.W. Kadereit | rozdział = Introduction to the Orders of this Volume}}</ref> rodzajów i ok. 5,5 tys.<ref name=apweb/>–6 tys.<ref name=kader/> gatunków tj. ok. 2,4% gatunków wszystkich [[dwuliścienne właściwe|dwuliściennych właściwych]] (eudicots)<ref name=apweb />. Wiek [[grupa koronna|grupy koronnej]] selerowców obliczany jest przez różnych autorów na ok. 80-117 milionów lat<ref name=apweb />. |
||
== Morfologia == |
== Morfologia == |
||
Linia 29: | Linia 29: | ||
[[Plik:Eryngium giganteum, Thames Barrier Park, London.jpg|thumb|''Eryngium giganteum'']] |
[[Plik:Eryngium giganteum, Thames Barrier Park, London.jpg|thumb|''Eryngium giganteum'']] |
||
[[Plik:Japanese Cheesewood -- Pittosporum tobira.jpg|thumb|''Pittosporum tobira'']] |
[[Plik:Japanese Cheesewood -- Pittosporum tobira.jpg|thumb|''Pittosporum tobira'']] |
||
; Pokrój: Większość selerowatych to [[roślina zielna|rośliny zielne]], jednak we wszystkich rodzinach obecne są [[Roślina drzewiasta|rośliny drzewiaste]] i drewnienie pędów jest w obrębie rzędu uznane za [[Plezjomorfia|cechę plezjomorficzną]]. Brak przy tym w obrębie rzędu okazałych [[drzewo|drzew]]. U wielu przedstawicieli rodziny występują kanały zawierające [[żywica|żywice]], [[olejek eteryczny|olejki eteryczne]] lub [[gumy naturalne|gumy]] (brak ich tylko w rodzinach bazalnych)<ref name=kader/>. |
|||
; [[Liść|Liście]]: Skrętoległe, o blaszkach często podzielonych lub ząbkowanych, z nerwacją pierzastą<ref name=apweb />. |
|||
; [[Liść|Liście]]: Zimozielone lub sezonowe<ref name=kader/>. Skrętoległe, o blaszkach często podzielonych lub ząbkowanych, z nerwacją pierzastą<ref name=apweb />. [[Przylistek|Przylistków]] zwykle brak. Nasady liści często są pochwiaste (nie u ''Pennantiaceae'' i części ''Pittosporaceae'')<ref name=kader/>. |
|||
; [[Kwiat]]y: Drobne (do 1,5 cm średnicy), zazwyczaj pięciokrotne, [[kwiat promienisty|promieniste]], zebrane w szczytowe, rozgałęzione kwiatostany, często [[baldach]]y. [[kielich (botanika)|Kielich]] zredukowany, płatki [[korona kwiatu|korony]] wolne. [[Pręcik (botanika)|Pręciki]] wolne. [[Słupek]] na ogół dolny (zbudowany z dwóch owocolistków)<ref name=apweb />. |
|||
; [[Kwiat]]y: Zebrane w szczytowe, rozgałęzione kwiatostany [[wiecha|wiechowate]], rzadziej [[wierzchotka|wierzchotkowate]], u rodzin araliowatych, selerowatych i ''Myodocarpaceae'' najczęściej [[baldach]]y<ref name=kader/>. Kwiaty są drobne (do 1,5 cm średnicy), zazwyczaj pięciokrotne (wyjąwszy [[słupek]]), [[kwiat promienisty|promieniste]], jedno- lub obupłciowe. [[kielich (botanika)|Kielich]] zwykle zredukowany, płatki [[korona kwiatu|korony]] wolne. [[Pręcik (botanika)|Pręciki]] wolne z [[pylnik]]ami otwierającymi się podłużnymi pęknięciami (z nielicznymi wyjątkami w przypadku ''Pittosporaceae'')<ref name=kader/>. [[Pyłek]] jest z reguły trójbruzdowy i kulisty<ref name=kader/>. [[Słupek]] na ogół dolny (górny tylko u ''Pennantiaceae'' i wtórnie u ''Pittosporaceae''), zbudowany z trzech [[owocolistek|owocolistków]] u rodzin bazalnych (przy czym u ''Pennantiaceae'' zredukowany do jednej komory płodnej) i dwóch w młodszych liniach rozwojowych<ref name=apweb />. |
|||
; [[Owoc]]e: Zazwyczaj [[rozłupnia]], poza tym jednonasienny [[pestkowiec]] lub [[Jagoda (botanika)|jagoda]]<ref name=apweb />. |
; [[Owoc]]e: Zazwyczaj [[rozłupnia]] z dwoma rozłupkami połączonymi [[karpofor]]em, poza tym jednonasienny [[pestkowiec]] lub [[Jagoda (botanika)|jagoda]]<ref name=apweb />. Za [[Plezjomorfia|plezjomorfię]] uznawany jest jednonasienny pestkowiec typowy dla rodzin bazalnych<ref name=kader/>. |
||
== Systematyka == |
== Systematyka == |
||
Relacje filogenetyczne w obrębie rzędu ustalone zostały dzięki zastosowaniu metod molekularnych na przełomie XX i XXI wieku. Wcześniejsze systemy klasyfikacyjne łączyły z zaliczanych tu współcześnie rodzin na ogół tylko [[selerowate]] ''Apiaceae'' i [[araliowate]] ''Araliaceae'' (na ich bliskie pokrewieństwo wskazał już [[Antoine Laurent de Jussieu]] w 1789). [[klad bazalny|Bazalna]] w obrębie rzędu rodzina ''[[Pennantiaceae]]'' obejmuje tylko rodzaj ''Pennantia'' dawniej (od połowy XIX wieku) włączany zwykle do rodziny ''[[Icacinaceae]]''<ref name=kader/>. W niektórych analizach molekularnych [[Chloroplastowy DNA|plastydowego DNA]] wynika, rodzaj ten może być bliżej spokrewniony z [[Astrowce|astrowcami]] ''Asterales''. Poza tą wątpliwością skład rzędu i relacje w jego obrębie pozostają stabilne w kolejnych wersjach [[system APG|systemów APG]]<ref name=apweb />. |
|||
; Pozycja systematyczna rzędu według [[Angiosperm Phylogeny Website|APweb]] (aktualizowany [[system APG IV]] z 2016) |
; Pozycja systematyczna rzędu według [[Angiosperm Phylogeny Website|APweb]] (aktualizowany [[system APG IV]] z 2016) |
||
Wraz m.in. z rzędami [[ostrokrzewowce|ostrokrzewowców]] ''Aquifoliales'', [[astrowce|astrowców]] ''Asterales'' i [[szczeciowce|szczeciowców]] ''Dipsacales'' tworzy grupę ''euasterids II'' w obrębie kladu [[Astrowe|astrowych]] (''asterids'') należącego do [[dwuliścienne właściwe|dwuliściennych właściwych]] (''eudicots''). |
Wraz m.in. z rzędami [[ostrokrzewowce|ostrokrzewowców]] ''Aquifoliales'', [[astrowce|astrowców]] ''Asterales'' i [[szczeciowce|szczeciowców]] ''Dipsacales'' tworzy grupę ''euasterids II'' w obrębie kladu [[Astrowe|astrowych]] (''asterids'') należącego do [[dwuliścienne właściwe|dwuliściennych właściwych]] (''eudicots'')<ref name=apweb/>. W obrębie tej grupy stanowi [[grupa siostrzana|klad siostrzany]] dla pary rzędów – [[szczeciowce|szczeciowców]] ''Dipsacales'' i ''[[Paracryphiales]]''<ref name=apweb/><ref name=kader/>. W systemach posługujących się tradycyjnymi rangami systematycznymi grupa ''euasterids II'' uznawana jest za podklasę ''Campanulidae''<ref name=kader/>. |
||
{{Klad |
{{Klad |
||
|style = line-height:90% |
|style = line-height:90% |
Aktualna wersja na dzień 11:42, 5 lip 2023
Selery zwyczajne | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd |
selerowce |
Nazwa systematyczna | |
Apiales Intr. Nat. Syst. Bot., ed. 2: 21. Jul 1836, nom. cons.[3] |
Selerowce (Apiales Lindl.) – rząd roślin nasiennych, stanowiący jedną z linii rozwojowych kladu astrowych (asterids) odpowiadającego w ujęciu Ruggiero i in. nadrzędowi astropodobnych Asteranae. Należy tutaj 7 rodzin o dobrze poznanych i dowiedzionych relacjach filogenetycznych (pewnym wyjątkiem jest bazalna rodzina Pennantiaceae w niektórych analizach wykazująca bliskie związki z astrowcami Asterales). Do rzędu należy 494[2]–522[4] rodzajów i ok. 5,5 tys.[2]–6 tys.[4] gatunków tj. ok. 2,4% gatunków wszystkich dwuliściennych właściwych (eudicots)[2]. Wiek grupy koronnej selerowców obliczany jest przez różnych autorów na ok. 80-117 milionów lat[2].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Większość selerowatych to rośliny zielne, jednak we wszystkich rodzinach obecne są rośliny drzewiaste i drewnienie pędów jest w obrębie rzędu uznane za cechę plezjomorficzną. Brak przy tym w obrębie rzędu okazałych drzew. U wielu przedstawicieli rodziny występują kanały zawierające żywice, olejki eteryczne lub gumy (brak ich tylko w rodzinach bazalnych)[4].
- Liście
- Zimozielone lub sezonowe[4]. Skrętoległe, o blaszkach często podzielonych lub ząbkowanych, z nerwacją pierzastą[2]. Przylistków zwykle brak. Nasady liści często są pochwiaste (nie u Pennantiaceae i części Pittosporaceae)[4].
- Kwiaty
- Zebrane w szczytowe, rozgałęzione kwiatostany wiechowate, rzadziej wierzchotkowate, u rodzin araliowatych, selerowatych i Myodocarpaceae najczęściej baldachy[4]. Kwiaty są drobne (do 1,5 cm średnicy), zazwyczaj pięciokrotne (wyjąwszy słupek), promieniste, jedno- lub obupłciowe. Kielich zwykle zredukowany, płatki korony wolne. Pręciki wolne z pylnikami otwierającymi się podłużnymi pęknięciami (z nielicznymi wyjątkami w przypadku Pittosporaceae)[4]. Pyłek jest z reguły trójbruzdowy i kulisty[4]. Słupek na ogół dolny (górny tylko u Pennantiaceae i wtórnie u Pittosporaceae), zbudowany z trzech owocolistków u rodzin bazalnych (przy czym u Pennantiaceae zredukowany do jednej komory płodnej) i dwóch w młodszych liniach rozwojowych[2].
- Owoce
- Zazwyczaj rozłupnia z dwoma rozłupkami połączonymi karpoforem, poza tym jednonasienny pestkowiec lub jagoda[2]. Za plezjomorfię uznawany jest jednonasienny pestkowiec typowy dla rodzin bazalnych[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Relacje filogenetyczne w obrębie rzędu ustalone zostały dzięki zastosowaniu metod molekularnych na przełomie XX i XXI wieku. Wcześniejsze systemy klasyfikacyjne łączyły z zaliczanych tu współcześnie rodzin na ogół tylko selerowate Apiaceae i araliowate Araliaceae (na ich bliskie pokrewieństwo wskazał już Antoine Laurent de Jussieu w 1789). Bazalna w obrębie rzędu rodzina Pennantiaceae obejmuje tylko rodzaj Pennantia dawniej (od połowy XIX wieku) włączany zwykle do rodziny Icacinaceae[4]. W niektórych analizach molekularnych plastydowego DNA wynika, rodzaj ten może być bliżej spokrewniony z astrowcami Asterales. Poza tą wątpliwością skład rzędu i relacje w jego obrębie pozostają stabilne w kolejnych wersjach systemów APG[2].
- Pozycja systematyczna rzędu według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Wraz m.in. z rzędami ostrokrzewowców Aquifoliales, astrowców Asterales i szczeciowców Dipsacales tworzy grupę euasterids II w obrębie kladu astrowych (asterids) należącego do dwuliściennych właściwych (eudicots)[2]. W obrębie tej grupy stanowi klad siostrzany dla pary rzędów – szczeciowców Dipsacales i Paracryphiales[2][4]. W systemach posługujących się tradycyjnymi rangami systematycznymi grupa euasterids II uznawana jest za podklasę Campanulidae[4].
← |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rzędu na rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
selerowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Pozycja i podział w systemie Reveala (1998)
Rząd nie wyróżniony. Zaliczane tu obecnie rodziny umieszczone były w rzędach: araliowców (Araliales), dereniowców Cornales, Pittosporales i Torricelliales.
- Pozycja i podział w systemie Cronquista (1981)
Gromada okrytonasienne Magnoliophyta Cronquist, klasa dwuliścienne Magnoliopsida, podklasa Rosidae, rząd selerowce Apiales z dwiema rodzinami: selerowate Apiaceae i araliowate Araliaceae.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
- ↑ James L. Reveal: Concordance of Family Names: A. USDA – APHIS – Concordance of Family Names. [dostęp 2010-04-16]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l V. Bittrich , J.W. Kadereit , Introduction to the Orders of this Volume, [w:] J.W. Kadereit, V. Bittrich (red.), Flowering Plants. Eudicots, The Families and Genera of Vascular Plants, t. 15, Springer, 2018, s. 1-6, DOI: 10.1007/978-3-319-93605-5_1, ISBN 978-3-319-93604-8 .