Tupaja: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje)
Boty
1 384 760 edycji
m WP:ZdB Usunięcie zbędnej litery z przypisu
Nie podano opisu zmian
Linia 2: Linia 2:
|nazwa zwyczajowa = Tupaja
|nazwa zwyczajowa = Tupaja
|nazwa łacińska = ''Tupaia''
|nazwa łacińska = ''Tupaia''
|TSN = 573210
|TSN =
|zoolog = [[Thomas Stamford Raffles|Raffles]], 1821<ref name="Raffles"/>
|zoolog = [[Thomas Stamford Raffles|Raffles]], 1821<ref name="Raffles" />
|okres istnienia =
|okres istnienia =
|grafika = Stavenn Tupaia glis 00.jpg
|grafika = Stavenn Tupaia glis 00.jpg
Linia 18: Linia 18:
|synonimy = * ''Tupaya''<ref group="uwaga" name="uwaga1">Wariant pisowni ''Tupaia'' {{small|Raffles, 1821}}.</ref> {{small|[[Étienne Geoffroy Saint-Hilaire|É. Geoffroy Saint-Hilaire]] & [[Frédéric Cuvier|F. Cuvier]], 1822}}{{odn|Geoffroy Saint-Hilaire|Cuvier|1822|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/43945876 1]}}
|synonimy = * ''Tupaya''<ref group="uwaga" name="uwaga1">Wariant pisowni ''Tupaia'' {{small|Raffles, 1821}}.</ref> {{small|[[Étienne Geoffroy Saint-Hilaire|É. Geoffroy Saint-Hilaire]] & [[Frédéric Cuvier|F. Cuvier]], 1822}}{{odn|Geoffroy Saint-Hilaire|Cuvier|1822|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/43945876 1]}}
* ''Sorex-Glis'' {{small|É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier, 1822}}{{odn|Geoffroy Saint-Hilaire|Cuvier|1822|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/43945877 2]}}
* ''Sorex-Glis'' {{small|É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier, 1822}}{{odn|Geoffroy Saint-Hilaire|Cuvier|1822|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/43945877 2]}}
* ''Glisorex''<ref group="uwaga">Nowa nazwa dla ''Sorex-Glis'' {{small|É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier, 1822}}.</ref> {{small|[[Anselme Gaëtan Desmarest|Desmarest]], 1822}}<ref name="des"/>
* ''Glisorex''<ref group="uwaga">Nowa nazwa dla ''Sorex-Glis'' {{small|É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier, 1822}}.</ref> {{small|[[Anselme Gaëtan Desmarest|Desmarest]], 1822}}<ref name="des" />
* ''Cladobates'' {{small|[[Frédéric Cuvier|F. Cuvier]], 1824}}<ref name="Cuvier"/>
* ''Cladobates'' {{small|[[Frédéric Cuvier|F. Cuvier]], 1824}}<ref name="Cuvier" />
* ''Chladobates''<ref group="uwaga" name="uwaga2">Niepoprawna późniejsza pisownia ''Cladobates'' {{small|F. Cuvier, 1824}}.</ref> {{small|[[Heinrich Rudolf Schinz|Schinz]], 1824}}<ref name="sch"/>
* ''Chladobates''<ref group="uwaga" name="uwaga2">Niepoprawna późniejsza pisownia ''Cladobates'' {{small|F. Cuvier, 1824}}.</ref> {{small|[[Heinrich Rudolf Schinz|Schinz]], 1824}}<ref name="sch" />
* ''Gladobates''{{u|uwaga2}} {{small|[[Arnold Adolph Berthold|Berthold]], 1827}}{{odn|Berthold|1827|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/12056974 577]}}
* ''Gladobates''{{u|uwaga2}} {{small|[[Arnold Adolph Berthold|Berthold]], 1827}}{{odn|Berthold|1827|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/12056974 577]}}
* ''Tupaja''{{u|uwaga1}} {{small|[[Arnold Adolph Berthold|Berthold]], 1827}}{{odn|Berthold|1827|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/12056996 599]}}
* ''Tupaja''{{u|uwaga1}} {{small|[[Arnold Adolph Berthold|Berthold]], 1827}}{{odn|Berthold|1827|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/12056996 599]}}
* ''Hylogale''<ref group="uwaga">Nowa nazwa dla ''Tupaia'' {{small|Raffles, 1821}}.</ref> {{small|[[Coenraad Jacob Temminck|Temminck]], 1827}}<ref name="Temminck"/>
* ''Hylogale''<ref group="uwaga">Nowa nazwa dla ''Tupaia'' {{small|Raffles, 1821}}.</ref> {{small|[[Coenraad Jacob Temminck|Temminck]], 1827}}<ref name="Temminck" />
* ''Hylogalea''<ref group="uwaga">Wariant pisowni ''Hylogale'' {{small|Temminck, 1827}}.</ref> {{small|[[Hermann Schlegel|Schlegel]] & [[Salomon Müller|S. Müller]], 1843}}<ref name="sch&mul"/>
* ''Hylogalea''<ref group="uwaga">Wariant pisowni ''Hylogale'' {{small|Temminck, 1827}}.</ref> {{small|[[Hermann Schlegel|Schlegel]] & [[Salomon Müller|S. Müller]], 1843}}<ref name="sch&mul" />
* ''Glisosorex''<ref group="uwaga" name="uwaga3">Nieuzasadniona poprawka ''Glisorex'' {{small|Desmarest, 1822}}.</ref> {{small|Giebel, 1855}}<ref name="gie"/>
* ''Glisosorex''<ref group="uwaga" name="uwaga3">Nieuzasadniona poprawka ''Glisorex'' {{small|Desmarest, 1822}}.</ref> {{small|Giebel, 1855}}<ref name="gie" />
* ''Tapaia''<ref group="uwaga">Niepoprawna późniejsza pisownia ''Tupaia'' {{small|Raffles, 1821}}.</ref> {{small|[[John Edward Gray|J.E. Gray]], 1860}}<ref name="gray"/>
* ''Tapaia''<ref group="uwaga">Niepoprawna późniejsza pisownia ''Tupaia'' {{small|Raffles, 1821}}.</ref> {{small|[[John Edward Gray|J.E. Gray]], 1860}}<ref name="gray" />
* ''Glirisorex''{{u|uwaga3}} {{small|[[Samuel Hubbard Scudder|Scudder]], 1882}}<ref name="scu"/>
* ''Glirisorex''{{u|uwaga3}} {{small|[[Samuel Hubbard Scudder|Scudder]], 1882}}<ref name="scu" />
* ''Glipora'' {{small|[[Fredericus Anne Jentink|Jentink]], 1888}}<ref name="Jentink"/>
* ''Glipora'' {{small|[[Fredericus Anne Jentink|Jentink]], 1888}}<ref name="Jentink" />
* ''Urogale'' {{small|[[Edgar Alexander Mearns|Mearns]], 1905}}<ref name="Mearns"/>
* ''Urogale'' {{small|[[Edgar Alexander Mearns|Mearns]], 1905}}<ref name="Mearns" />
* ''Tana''<ref group="uwaga">Młodszy [[homonimia (taksonomia)|homonim]] ''Tana'' {{small|Reed, 1888}} ([[muchówki|Diptera]]).</ref> {{small|[[Marcus Ward Lyon|Lyon]], 1913}}<ref name="Lyon"/>
* ''Tana''<ref group="uwaga">Młodszy [[homonimia (taksonomia)|homonim]] ''Tana'' {{small|Reed, 1888}} ([[muchówki|Diptera]]).</ref> {{small|[[Marcus Ward Lyon|Lyon]], 1913}}{{odn|Lyon|1913|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/7306626 134]}}
* ''Lyonogale''<ref group="uwaga">Nowa nazwa dla ''Tana'' {{small|Lyon, 1913}}.</ref> {{small|[[Lewis Ralph Conisbee|Conisbee]], 1953}}<ref name="Conisbee"/>
* ''Lyonogale''<ref group="uwaga">Nowa nazwa dla ''Tana'' {{small|Lyon, 1913}}.</ref> {{small|[[Lewis Ralph Conisbee|Conisbee]], 1953}}<ref name="Conisbee" />
|ranga podtaksonu = [[gatunek (biologia)|Gatunki]]
|ranga podtaksonu = [[gatunek (biologia)|Gatunki]]
|podtaksony = ''21 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście''
|podtaksony = ''21 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście''
Linia 38: Linia 38:
|wikisłownik = tupaja
|wikisłownik = tupaja
}}
}}
'''Tupaja'''<ref name="Cichocki&inni"/>, nadrzewnica<ref name="Cichocki&inni"/> (''Tupaia'') – [[Rodzaj (biologia)|rodzaj]] [[ssaki|ssaka]] z [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[tupajowate|tupajowatych]] (Tupaiidae).
'''Tupaja'''<ref name="Cichocki&inni" />, nadrzewnica<ref name="Cichocki&inni" /> (''Tupaia'') – [[Rodzaj (biologia)|rodzaj]] [[ssaki|ssaka]] z [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[tupajowate|tupajowatych]] (Tupaiidae).


== Zasięg występowania ==
== Zasięg występowania ==
Linia 47: Linia 47:


== Systematyka ==
== Systematyka ==
Rodzaj zdefiniował w 1821 roku brytyjski [[zoologia|zoolog]] [[Thomas Stamford Raffles]] na łamach ''Transactions of the Linnean Society of London''<ref name="Raffles" />. Raffles nie wyznaczył [[gatunek typowy|gatunku typowego]]; w ramach późniejszego oznaczenia w 1913 roku amerykański [[historia naturalna|przyrodnik]] [[Marcus Ward Lyon]] na [[typ nomenklatoryczny]] wyznaczył ''T. ferruginea''{{odn|Lyon|1913|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/7306522 30]}}.

=== Etymologia ===
=== Etymologia ===
* ''Tupaia'' (''Tupaya'', ''Tupaja'', ''Tapaia''): [[język malajski|malaj.]] nazwa ''tupai'' dla wiewiórki lub tupai{{odn|Palmer|1904|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655853 697]}}.
* ''Tupaia'' (''Tupaya'', ''Tupaja'', ''Tapaia''): [[język malajski|malaj.]] nazwa ''tupai'' dla wiewiórki lub tupai{{odn|Palmer|1904|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655853 697]}}.
Linia 54: Linia 56:
* ''Glipora'': etymologia niejasna, Jentink nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej<ref name="Jentink"/>. Gatunek typowy: ''Glipora leucogaster'' {{small|Jentink, 1888}} (= ''Tupaia minor'' {{small|Günther, 1876}}).
* ''Glipora'': etymologia niejasna, Jentink nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej<ref name="Jentink"/>. Gatunek typowy: ''Glipora leucogaster'' {{small|Jentink, 1888}} (= ''Tupaia minor'' {{small|Günther, 1876}}).
* ''Urogale'': gr. ουρα ''oura'' „ogon”{{odn|Jaeger|1944|s=[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=277 247]}}; γαλεή ''galeē'' lub γαλή ''galē'' „łasica”{{odn|Jaeger|1944|s=[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=124 94]}}. Gatunek typowy: ''Urogale cylindrura'' {{small|Mearns, 1905}} (= ''Tupaia everetti'' {{small|Thomas, 1892}}).
* ''Urogale'': gr. ουρα ''oura'' „ogon”{{odn|Jaeger|1944|s=[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=277 247]}}; γαλεή ''galeē'' lub γαλή ''galē'' „łasica”{{odn|Jaeger|1944|s=[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=124 94]}}. Gatunek typowy: ''Urogale cylindrura'' {{small|Mearns, 1905}} (= ''Tupaia everetti'' {{small|Thomas, 1892}}).
* ''Tana'': epitet gatunkowy ''Tupaia tana'' {{small|Raffles, 1821}}; lokalna nazwa ''tana'' oznaczająca w [[Język kodi|kodi]] „ziemię”<ref name="Lyon"/>. Gatunek typowy: ''Tupaia tana'' {{small|Raffles, 1821}}.
* ''Tana'': epitet gatunkowy ''Tupaia tana'' {{small|Raffles, 1821}}; lokalna nazwa ''tana'' oznaczająca w [[Język kodi|kodi]] „ziemię”{{odn|Lyon|1913|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/7306626 134]}}. Gatunek typowy: ''Tupaia tana'' {{small|Raffles, 1821}}.
* ''Lyonogale'': [[Marcus Ward Lyon]] (1875–1942), amerykański przyrodnik; gr. γαλεή ''galeē'' lub γαλή ''galē'' „łasica”{{odn|Jaeger|1944|s=[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=124 94]}}.
* ''Lyonogale'': [[Marcus Ward Lyon]] (1875–1942), amerykański przyrodnik; gr. γαλεή ''galeē'' lub γαλή ''galē'' „łasica”{{odn|Jaeger|1944|s=[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=124 94]}}.
=== Podział systematyczny ===
=== Podział systematyczny ===
Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki<ref name="Burgin&inni"/><ref name="Cichocki&inni"/>:
Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki<ref name="mdd" /><ref name="amw" /><ref name="Burgin&inni" /><ref name="Cichocki&inni" />:
* ''Tupaia belangeri'' {{small|([[Johann Andreas Wagner|Wagner]], 1841)}} – [[tupaja północna]]
* ''Tupaia belangeri'' {{small|([[Johann Andreas Wagner|J.A. Wagner]], 1841)}} – [[tupaja północna]]
* ''Tupaia minor'' {{small|[[Albert C.L.G. Günther|Günther]], 1876}} – [[tupaja mała]]
* ''Tupaia minor'' {{small|[[Albert C.L.G. Günther|Günther]], 1876}} – [[tupaja mała]]
* ''Tupaia glis'' {{small|([[Pierre-Médard Diard|Diard]], 1820)}} – [[tupaja pospolita]]
* ''Tupaia glis'' {{small|([[Pierre-Médard Diard|Diard]], 1820)}} – [[tupaja pospolita]]
* ''Tupaia nicobarica'' {{small|([[Johann Zelebor|Zelebor]], 1869)}} – [[tupaja nikobarska]]
* ''Tupaia nicobarica'' {{small|([[Johann Zelebor|Zelebor]], 1869)}} – [[tupaja nikobarska]]
* ''[[Tupaia ferruginea]]'' {{small|[[Thomas Stamford Raffles|Raffles]], 1821}} – takson wyodrębniony na podstawie analiz morfometrycznych z ''T. glis''<ref name="Sargis&inni"/>
* ''[[Tupaia ferruginea]]'' {{small|[[Thomas Stamford Raffles|Raffles]], 1821}}
* ''Tupaia chrysogaster'' {{small|[[Gerrit Smith Miller|G.S. Miller]], 1903}} – [[tupaja złotobrzucha]]
* ''Tupaia chrysogaster'' {{small|[[Gerrit Smith Miller|G.S. Miller]], 1903}} – [[tupaja złotobrzucha]]
* ''[[Tupaia discolor]]'' {{small|[[Marcus Ward Lyon|Lyon]], 1906}} – takson wyodrębniony na podstawie analiz morfometrycznych z ''T. glis''<ref name="Sargis&inni"/>
* ''[[Tupaia discolor]]'' {{small|[[Marcus Ward Lyon|Lyon]], 1906}}
* ''Tupaia javanica'' {{small|[[Thomas Horsfield|Horsfield]], 1822}} – [[tupaja jawajska]]
* ''Tupaia javanica'' {{small|[[Thomas Horsfield|Horsfield]], 1822}} – [[tupaja jawajska]]
* ''[[Tupaia hypochrysa]]'' {{small|[[Oldfield Thomas|Thomas]], 1895}} – takson wyodrębniony na podstawie analiz morfometrycznych z ''T. glis''<ref name="Sargis&inni"/>
* ''[[Tupaia hypochrysa]]'' {{small|[[Oldfield Thomas|O. Thomas]], 1895}}
* ''Tupaia tana'' {{small|Raffles, 1821}} – [[tupaja okazała]]
* ''Tupaia tana'' {{small|Raffles, 1821}} – [[tupaja okazała]]
* ''Tupaia longipes'' {{small|Thomas, 1893}} – [[tupaja długonoga]]
* ''Tupaia longipes'' {{small|O. Thomas, 1893}} – [[tupaja długonoga]]
* ''Tupaia gracilis'' {{small|Thomas, 1893}} – [[tupaja wysmukła]]
* ''Tupaia gracilis'' {{small|O. Thomas, 1893}} – [[tupaja wysmukła]]
* ''Tupaia montana'' {{small|Thomas, 1892}} – [[tupaja górska]]
* ''Tupaia montana'' {{small|O. Thomas, 1892}} – [[tupaja górska]]
* ''Tupaia dorsalis'' {{small|[[Hermann Schlegel|Schlegel]], 1857}} – [[tupaja pasiasta]]
* ''Tupaia dorsalis'' {{small|[[Hermann Schlegel|Schlegel]], 1857}} – [[tupaja pasiasta]]
* ''Tupaia picta'' {{small|Thomas, 1892}} – [[tupaja pomalowana]]
* ''Tupaia picta'' {{small|O. Thomas, 1892}} – [[tupaja pomalowana]]
* ''[[Tupaia salatana]]'' {{small|Lyon, 1913}} – takson wyodrębniony na podstawie analiz morfometrycznych z ''T. longipes''<ref name="Sargis&inni"/>
* ''[[Tupaia salatana]]'' {{small|Lyon, 1913}}
* ''Tupaia splendidula'' {{small|[[John Edward Gray|J.E. Gray]], 1865}} – [[tupaja ruda]]
* ''Tupaia splendidula'' {{small|[[John Edward Gray|J.E. Gray]], 1865}} – [[tupaja ruda]]
* ''Tupaia everetti'' {{small|Thomas, 1892}} – [[nadrzewnica filipińska]]
* ''Tupaia everetti'' {{small|O. Thomas, 1892}} – [[nadrzewnica filipińska]]
* ''Tupaia palawanensis'' {{small|Thomas, 1894}} – [[tupaja palawańska]]
* ''Tupaia palawanensis'' {{small|O. Thomas, 1894}} – [[tupaja palawańska]]


Opisano również gatunki wymarłe:
Opisano również gatunki wymarłe:
* ''[[Tupaia miocenica]]'' {{small|[[Pierre Mein|Mein]] & [[Léonard Ginsburg|Ginsburg]], 1997}}<ref name="mein&gin"/> ([[Tajlandia]]; [[miocen]])
* ''[[Tupaia miocenica]]'' {{small|[[Pierre Mein|Mein]] & [[Léonard Ginsburg|Ginsburg]], 1997}}<ref name="mein&gin" /> ([[Tajlandia]]; [[miocen]])
* ''[[Tupaia storchi]]'' {{small|[[Ni Xijun|Ni]] & [[Qiu Zhuding|Qiu]], 2012}}<ref name="ni&qiu"/> ([[Chińska Republika Ludowa]]; miocen).
* ''[[Tupaia storchi]]'' {{small|[[Ni Xijun]] & [[Qiu Zhuding]], 2012}}<ref name="ni&qiu" /> ([[Chińska Republika Ludowa]]; miocen).
== Uwagi ==
== Uwagi ==
Linia 99: Linia 101:
<ref name="Jentink">{{cytuj pismo |autor = F.A. Jentink|tytuł = Catalogue systématique des mammifères (rongeurs, insectivores, cheiroptères, édentés et marsupiaux)|url = https://repository.naturalis.nl/pub/508279|czasopismo = Muséum d’histoire naturelle des Pays-Bas | wolumin = 12|numer = 1|strony = 116|rok = 1881|język = fr}}</ref>
<ref name="Jentink">{{cytuj pismo |autor = F.A. Jentink|tytuł = Catalogue systématique des mammifères (rongeurs, insectivores, cheiroptères, édentés et marsupiaux)|url = https://repository.naturalis.nl/pub/508279|czasopismo = Muséum d’histoire naturelle des Pays-Bas | wolumin = 12|numer = 1|strony = 116|rok = 1881|język = fr}}</ref>
<ref name="Mearns">{{cytuj pismo |autor = E.A. Mearns|tytuł = Descriptions of new genera and species of mammals from the Philippine Islands|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/15393051|czasopismo = Proceedings of the United States National Museum| wolumin = 28 |strony = 435|rok = 1905|język = en}}</ref>
<ref name="Mearns">{{cytuj pismo |autor = E.A. Mearns|tytuł = Descriptions of new genera and species of mammals from the Philippine Islands|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/15393051|czasopismo = Proceedings of the United States National Museum| wolumin = 28 |strony = 435|rok = 1905|język = en}}</ref>
⚫
<ref name="Lyon">{{cytuj pismo |autor = M.W. Lyon |tytuł = Treeshrews: an account of the mammalian family Tupaiidae|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/7306626|czasopismo = Proceedings of the United States National Museum| wolumin = 45 |strony = 134|rok = 1913|język = en}}</ref>
<ref name="Conisbee">{{cytuj książkę| autor = L.R. Conisbee| tytuł = A List of the Names Proposed for Genera and Subgenera of Recent Mammals from the Publication of T S Palmer’s 'Index Generum Mammalium' 1904 to the End of 1951|url = |rok = 1953|wydawca = British Museum (Natural History)|miejsce = London|strony = 46|język = en}}</ref>
<ref name="Conisbee">{{cytuj książkę| autor = L.R. Conisbee| tytuł = A List of the Names Proposed for Genera and Subgenera of Recent Mammals from the Publication of T S Palmer’s 'Index Generum Mammalium' 1904 to the End of 1951|url = |rok = 1953|wydawca = British Museum (Natural History)|miejsce = London|strony = 46|język = en}}</ref>
<ref name="Cichocki&inni">Nazwy polskie za: {{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 27–28| język = pl en}}</ref>
<ref name="Cichocki&inni">Nazwy polskie za: {{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 27–28| język = pl en}}</ref>
<ref name="Burgin&inni">{{cytuj książkę| autor = C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest | tytuł = Illustrated Checklist of the Mammals of the World|url = https://www.lynxeds.com/product-category/by-categories/encyclopedias/illustrated-checklist-of-the-mammals-of-the-world-2/|rok = 2020|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|część = 1|tytuł części = Monotremata to Rodentia|isbn = 978-84-16728-34-3|strony = 130–132|język = en}}</ref>
<ref name="Burgin&inni">{{cytuj książkę| autor = C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest | tytuł = Illustrated Checklist of the Mammals of the World|url = https://www.lynxeds.com/product-category/by-categories/encyclopedias/illustrated-checklist-of-the-mammals-of-the-world-2/|rok = 2020|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|część = 1|tytuł części = Monotremata to Rodentia|isbn = 978-84-16728-34-3|strony = 130–132|język = en}}</ref>
<ref name="mdd">{{cytuj stronę | url = https://www.mammaldiversity.org/tree.html| tytuł = Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy| praca = ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11)|opublikowany = American Society of Mammalogists| data dostępu = 2023-08-30| autor = N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby| język = en}}</ref>
<ref name="amw">{{cytuj książkę| autor = Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp))| tytuł = All the Mammals of the World|url = | rozdział = Class Mammalia|rok = 2023|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|isbn = 978-84-16728-66-4|strony = 84–85|język = en}}</ref>
<ref name="Hawkins">{{Cytuj książkę | autor = R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy)| tytuł = [[Handbook of the Mammals of the World]] | autor r = M. Hawkins | rozdział = Family Tupaiidae (Treeshrews) | część = 8 | tytuł części = Insectivores, Sloths and Colugos| wydawca = Lynx Edicions | miejsce = Barcelona | strony = 264–269| isbn = 978-84-16728-08-4| rok = 2018 | język = en}}</ref>
<ref name="Hawkins">{{Cytuj książkę | autor = R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy)| tytuł = [[Handbook of the Mammals of the World]] | autor r = M. Hawkins | rozdział = Family Tupaiidae (Treeshrews) | część = 8 | tytuł części = Insectivores, Sloths and Colugos| wydawca = Lynx Edicions | miejsce = Barcelona | strony = 264–269| isbn = 978-84-16728-08-4| rok = 2018 | język = en}}</ref>
<ref name="Wilson&Reeder">{{cytuj stronę|autor = D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy)|url = https://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=11900010|tytuł = Genus ''Tupaia'' |opublikowany = Johns Hopkins University Press |praca = Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) |rok = 2005 | data dostępu = 2020-11-01}}</ref>
<ref name="Wilson&Reeder">{{cytuj stronę|autor = D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy)|url = https://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=11900010|tytuł = Genus ''Tupaia'' |opublikowany = Johns Hopkins University Press |praca = Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) |rok = 2005 | data dostępu = 2020-11-01}}</ref>
<ref name="Sargis&inni">{{cytuj pismo |autor = E.J. Sargis, N. Woodman, A.T. Reese & L.E. Olson|tytuł = Using hand proportions to test taxonomic boundaries within the Tupaia glis species complex (Scandentia, Tupaiidae)|url = |czasopismo = [[Journal of Mammalogy]]| wolumin = 99|numer = 1|strony = 183–201|rok = 2013|doi = 10.1644/11-MAMM-A-343.1|język = en}}</ref>
<ref name="mein&gin">{{cytuj pismo |autor = P. Mein & L. Ginsburg|tytuł = Les mammifères du gisement miocène inférieur de Li Mae Long, Thaïlande : systématique, biostratigraphie et paléoenvironnement|url = https://sciencepress.mnhn.fr/en/periodiques/geodiversitas/19/4/les-mammiferes-du-gisement-miocene-inferieur-de-li-mae-long-thailande-systematique-biostratigraphie-et-paleoenvironnement|czasopismo = Geodiversitas | wolumin = 19|numer = 4|strony = 804|rok = 1997| język = en}}</ref>
<ref name="mein&gin">{{cytuj pismo |autor = P. Mein & L. Ginsburg|tytuł = Les mammifères du gisement miocène inférieur de Li Mae Long, Thaïlande : systématique, biostratigraphie et paléoenvironnement|url = https://sciencepress.mnhn.fr/en/periodiques/geodiversitas/19/4/les-mammiferes-du-gisement-miocene-inferieur-de-li-mae-long-thailande-systematique-biostratigraphie-et-paleoenvironnement|czasopismo = Geodiversitas | wolumin = 19|numer = 4|strony = 804|rok = 1997| język = en}}</ref>
<ref name="ni&qiu">{{cytuj pismo |autor = X.-j. Ni & Z.-d. Qiu|tytuł = Tupaiine tree shrews (Scandentia, Mammalia) from the Yuanmou Lufengpithecus locality of Yunnan, China|url = |czasopismo = Swiss Journal of Palaeontology| wolumin = 131|numer = 1|strony = 56|rok = 2012|doi = 10.1007/s13358-011-0029-0|język = en}}</ref>
<ref name="ni&qiu">{{cytuj pismo |autor = X.-j. Ni & Z.-d. Qiu|tytuł = Tupaiine tree shrews (Scandentia, Mammalia) from the Yuanmou Lufengpithecus locality of Yunnan, China|url = |czasopismo = Swiss Journal of Palaeontology| wolumin = 131|numer = 1|strony = 56|rok = 2012|doi = 10.1007/s13358-011-0029-0|język = en}}</ref>
Linia 114: Linia 116:
* {{cytuj książkę| imię = A.A. | nazwisko = Berthold| tytuł = Latreille’s Naturliche Familien des Thierreichs |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/12056431|rok = 1827|wydawca = Im Verlage des Gr. H.S. priv. Landes-Industrie- Comptoirs|miejsce = Weimar |strony = i–x; 1–606| odn = tak|język = de}}
* {{cytuj książkę| imię = A.A. | nazwisko = Berthold| tytuł = Latreille’s Naturliche Familien des Thierreichs |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/12056431|rok = 1827|wydawca = Im Verlage des Gr. H.S. priv. Landes-Industrie- Comptoirs|miejsce = Weimar |strony = i–x; 1–606| odn = tak|język = de}}
* {{cytuj pismo| odn = tak | imię = T.S. | nazwisko = Palmer| autor link = Theodore Sherman Palmer|tytuł = Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals|url = http://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/9/mode/1up|rok = 1904|czasopismo = North American Fauna| wolumin = 23 | strony = 1–984 |język = en}}
* {{cytuj pismo| odn = tak | imię = T.S. | nazwisko = Palmer| autor link = Theodore Sherman Palmer|tytuł = Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals|url = http://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/9/mode/1up|rok = 1904|czasopismo = North American Fauna| wolumin = 23 | strony = 1–984 |język = en}}
⚫
* {{cytuj pismo |imię = M.W. | nazwisko = Lyon |tytuł = Treeshrews: an account of the mammalian family Tupaiidae|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/7306493|czasopismo = Proceedings of the United States National Museum| wolumin = 45 |numer = 1976|strony = 1–188|rok = 1913|odn = tak|język = en}}
* {{Jaeger1944|s=1-256|odn=tak}}
* {{Jaeger1944|s=1-256|odn=tak}}


Wersja z 14:36, 30 sie 2023

Tupaja
Tupaia
Raffles, 1821[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – tupaja pospolita (T. glis)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

wiewióreczniki

Rodzina

tupajowate

Rodzaj

tupaja

Typ nomenklatoryczny

Tupaia ferruginea Raffles, 1821

Gatunki

21 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Tupaja[18], nadrzewnica[18] (Tupaia) – rodzaj ssaka z rodziny tupajowatych (Tupaiidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w południowo-wschodniej Azji[19][20].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 110–230 mm, długość ogona 120–230 mm, długość ucha 6–20 mm, długość tylnej stopy 29–55 mm; masa ciała 35–300 g[21]

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1821 roku brytyjski zoolog Thomas Stamford Raffles na łamach Transactions of the Linnean Society of London[1]. Raffles nie wyznaczył gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1913 roku amerykański przyrodnik Marcus Ward Lyon na typ nomenklatoryczny wyznaczył T. ferruginea[22].

Etymologia

  • Tupaia (Tupaya, Tupaja, Tapaia): malaj. nazwa tupai dla wiewiórki lub tupai[23].
  • Sorex-Glis i Glisorex (Glisosorex, Glirisorex): zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Sorex Linnaeus, 1758 (ryjówka) oraz Glis Brisson, 1762 (popielica)[24]. Gatunek typowy: Sorex glis Diard, 1820.
  • Cladobates (Chladobates, Gladobates): gr. κλαδος klados „gałąź, gałązka”; βατης batēs „piechur”, od βατεω bateō „stąpać”, od βαινω bainō „chodzić”[25]. Gatunek typowy: Tupaia tana Raffles, 1821.
  • Hylogale (Hylogalea): gr. ὑλη hulē „teren lesisty, las”; γαλεή galeē lub γαλή galē „łasica”[26].
  • Glipora: etymologia niejasna, Jentink nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej[14]. Gatunek typowy: Glipora leucogaster Jentink, 1888 (= Tupaia minor Günther, 1876).
  • Urogale: gr. ουρα oura „ogon”[27]; γαλεή galeē lub γαλή galē „łasica”[28]. Gatunek typowy: Urogale cylindrura Mearns, 1905 (= Tupaia everetti Thomas, 1892).
  • Tana: epitet gatunkowy Tupaia tana Raffles, 1821; lokalna nazwa tana oznaczająca w kodi „ziemię”[16]. Gatunek typowy: Tupaia tana Raffles, 1821.
  • Lyonogale: Marcus Ward Lyon (1875–1942), amerykański przyrodnik; gr. γαλεή galeē lub γαλή galē „łasica”[28].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[29][30][19][18]:

Opisano również gatunki wymarłe:

Uwagi

  1. ↑ a b Wariant pisowni Tupaia Raffles, 1821.
  2. ↑ Nowa nazwa dla Sorex-Glis É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier, 1822.
  3. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Cladobates F. Cuvier, 1824.
  4. ↑ Nowa nazwa dla Tupaia Raffles, 1821.
  5. ↑ Wariant pisowni Hylogale Temminck, 1827.
  6. ↑ a b Nieuzasadniona poprawka Glisorex Desmarest, 1822.
  7. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Tupaia Raffles, 1821.
  8. ↑ Młodszy homonim Tana Reed, 1888 (Diptera).
  9. ↑ Nowa nazwa dla Tana Lyon, 1913.

Przypisy

  1. ↑ a b T.S. Raffles. Descriptive Catalogue of a Zoological Collection, made on account of the Honourable East India Company, in the Island of Sumatra and its Vicinity, under the Direction of Sir Thomas Stamford Raffles, Lieutenant-Governor of Fort Marlborough; with additional Notices illustrative of the Natural History of those Countries. „Transactions of the Linnean Society of London”. 13, s. 256, 1822. (ang.). 
  2. ↑ Geoffroy Saint-Hilaire i Cuvier 1822 ↓, s. 1.
  3. ↑ Geoffroy Saint-Hilaire i Cuvier 1822 ↓, s. 2.
  4. ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 2. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1822, s. 536 (przypis), seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
  5. ↑ F. Cuvier: Des dents des mammifères considérées comme caractères zoologiques. Paris: F.-G. Levrault, 1825, s. 251 (spis treści). (fr.).
  6. ↑ H.R. Schinz: Naturgeschichte und Abbildungen der Säugethiere: nach den neuesten Systemen zum gemeinnützigen Gebrauche entworfen, und mit Berücksichtigung für den Unterricht der Jugend bearbeitet. Zürich: in Brodtmanns lithographischer Kunstanstalt, 1824, s. 87. (niem.).
  7. ↑ Berthold 1827 ↓, s. 577.
  8. ↑ Berthold 1827 ↓, s. 599.
  9. ↑ C.J. Temminck: Monographies de Mammalogie, ou description de quelques genres de mammifères, dont les espèces ont été observées dans lens différens musées de l’Europe. Cz. 1. Amsterdam: Chez G. Dufour, 1827, s. xix. (fr.).
  10. ↑ S. Müller & H. Schlegel: Verhandelingen over de natuurlijke geschiedenis der Nederlandsche overzeesche bezittingen. Cz. 3. Leiden: In commissie bij. S. en J. Luchtmans en C.C. van der Hoek, 1839–1844, s. 159. (niderl.).
  11. ↑ Ch.G.A. Giebel: Odontographie. Vergleichende Darstellung des Zahnsystemes der lebenden und fossilen Wirbelthiere. Leipzig: A. Abel, 1855, s. 18. (niem.).
  12. ↑ J.E. Gray. Early Notice of the Tapaia found in Pulo Condore. „The Annals and Magazine of Natural History”. Third series. 5 (25), s. 71, 1860. (ang.). 
  13. ↑ S.H. Scudder: Nomenclator zoologicus. An alphabetical list of all generic names that have been employed by naturalists for recent and fossil animals from the earliest times to the close of the year 1879. Cz. 2. Washington: Govt. Print. Off, 1882, s. 131. (ang.).
  14. ↑ a b F.A. Jentink. Catalogue systématique des mammifères (rongeurs, insectivores, cheiroptères, édentés et marsupiaux). „Muséum d’histoire naturelle des Pays-Bas”. 12 (1), s. 116, 1881. (fr.). 
  15. ↑ E.A. Mearns. Descriptions of new genera and species of mammals from the Philippine Islands. „Proceedings of the United States National Museum”. 28, s. 435, 1905. (ang.). 
  16. ↑ a b Lyon 1913 ↓, s. 134.
  17. ↑ L.R. Conisbee: A List of the Names Proposed for Genera and Subgenera of Recent Mammals from the Publication of T S Palmer’s 'Index Generum Mammalium' 1904 to the End of 1951. London: British Museum (Natural History), 1953, s. 46. (ang.).
  18. ↑ a b c Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 27–28. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  19. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 130–132. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  20. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Tupaia. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-01].
  21. ↑ M. Hawkins: Family Tupaiidae (Treeshrews). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 264–269. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
  22. ↑ Lyon 1913 ↓, s. 30.
  23. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 697.
  24. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 636.
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 190.
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 338.
  27. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 247.
  28. ↑ a b Jaeger 1944 ↓, s. 94.
  29. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-30]. (ang.).
  30. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 84–85. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  31. ↑ P. Mein & L. Ginsburg. Les mammifères du gisement miocène inférieur de Li Mae Long, Thaïlande : systématique, biostratigraphie et paléoenvironnement. „Geodiversitas”. 19 (4), s. 804, 1997. (ang.). 
  32. ↑ X.-j. Ni & Z.-d. Qiu. Tupaiine tree shrews (Scandentia, Mammalia) from the Yuanmou Lufengpithecus locality of Yunnan, China. „Swiss Journal of Palaeontology”. 131 (1), s. 56, 2012. DOI: 10.1007/s13358-011-0029-0. (ang.). 

Bibliografia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tupaja&oldid=71156338”