Abd al-Muhsin as-Sadun
 20. XX w. | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| 2. Premier Iraku | |
| Okres |
od 20 listopada 1922 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Okres |
od 26 czerwca 1925 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Okres |
od 11 stycznia 1928 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Okres |
od 19 września 1929 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
| |
Abd al-Muhsin as-Sadun, arab. عبد المحسن السعدون (ur. 2 maja 1879 w An-Nasirijji, zm. 13 listopada 1929 w Bagdadzie) – iracki polityk liberalno-demokratyczny, czterokrotny premier w: 1922–1923, 1925–1926, 1928–1929 i 1929; żołnierz, oficer w stopniu mülazıma (podporucznika).
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z wpływowej rodziny wywodzącej się z Hidżazu[1], w przeszłości przewodzącej konfederacji plemiennej al-Muntafik znad dolnego Eufratu. Wyznawał islam sunnicki[2]. Ukończył Akademię Wojskową w Stambule, po czym został mianowany adiutantem (aide-de-camp) sułtana Abdülhamida II. Był członkiem Komitetu Jedności i Postępu i wziął udział w rewolucji młodotureckiej. W 1908 odszedł z wojska i rozpoczął działalność polityczną. Przez dziesięć lat był deputowanym do parlamentu Imperium Osmańskiego[1]. Po I wojnie światowej wrócił do Iraku, by zająć się zarządzaniem majątkiem rodziny[3].
Fakt, że w okresie osmańskim as-Sadun nie piastował żadnego urzędu państwowego sprawił, że po ustanowieniu w Iraku mandatu brytyjskiego nowe władze uznały go za znakomitego kandydata na stanowisko rządowe[3], natomiast król Fajsal był wobec niego nieufny[2]. W rządzie Abd ar-Rahmana al-Kilaniego był ministrem obrony[1]. Według władz mandatowych as-Sadun posiadał pozycję społeczną na tyle wysoką, by ukończyć prace nad zawarciem i wdrożeniem traktatu brytyjsko-irackiego, toteż Brytyjczycy doprowadzili do powołania go w 1922 na premiera Iraku[2]. Równocześnie kierował resortami obrony (z którego następnie zrezygnował), sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych[1]. W tym okresie podpisany został traktat brytyjsko-iracki (z 1922), który w roku następnym z inicjatywy as-Saduna zmodyfikowano[1]. Założona przez niego Partia Postępu była jedyną liczącą się iracką formacją polityczną, która godziła się na ustanowienie mandatu[4].
As-Sadun kierował rządem do listopada 1923, gdy złożył dymisję. Na jego miejsce Fajsal powołał swojego bliskiego współpracownika Dżafara al-Askariego[5]. W sierpniu 1924 były premier wszedł do rządu Jasina al-Haszimiego jako minister spraw wewnętrznych i kierował resortem do upadku gabinetu w roku następnym[6]. Następnie sam został po raz drugi premierem, obejmując równocześnie tekę ministra finansów i spraw zagranicznych. Jego rząd funkcjonował od czerwca 1925 do listopada 1926[7]. As-Sadun został wówczas przewodniczącym irackiego parlamentu i pełnił tę funkcję przez rok[3].
W styczniu 1928 as-Sadun po raz trzeci objął stanowisko premiera Iraku[8]. Został także ministrem spraw zagranicznych[1]. Dotąd był zwolennikiem brytyjsko-irackiej współpracy, uznając, że Irak był za słabym państwem, by funkcjonować jako byt w pełni suwerenny. Uważał jednak, że w miarę rozwoju kraju Wielka Brytania powinno stopniowo ograniczać swoją ingerencję w jego funkcjonowanie[3]. Dążył do ugruntowania w Iraku konstytucyjnych, demokratycznych rządów[3]. Jako premier ogłosił wybory powszechne, w nadziei, że nowy parlament będzie mógł renegocjować brytyjsko-iracki układ wojskowy[8]. W czasie trwających kilka miesięcy, z powodu skomplikowanej procedury, wyborów[8] rząd stosował represje wobec opozycyjnych organizacji politycznych i studenckich oraz prasy[4]. As-Sadun sugerował następujące zmiany w traktacie: nadanie Irakowi pełnej odpowiedzialności za obronność państwa, ograniczenie kompetencji dowódcy brytyjskich sił powietrznych w kraju, zmniejszenie liczby brytyjskich oficerów w armii irackiej, anulowanie zobowiązań finansowych, zwolnienie Iraku z obowiązku utrzymywania brytyjskiego wysokiego komisarza i towarzyszących mu osób[4]. Brytyjczycy nie zamierzali jednak zgodzić się na jakąkolwiek modyfikację układu, toteż as-Sadun w 1929 złożył dymisję. Pozostawał premierem jeszcze przez kilka miesięcy, gdyż żaden polityk nie zgadzał się na przejęcie jego zadań[8].
Ostatecznie następcą as-Saduna został Taufik as-Suwajdi (były premier zachowywał przy tym nieformalny wpływ na jego działania[1]), jednak jego gabinet funkcjonował tylko kilka miesięcy i we wrześniu 1929 as-Sadun objął urząd premiera po raz czwarty[8], ponownie też został ministrem spraw zagranicznych. Ponownie próbował prowadził z Brytyjczykami negocjacje w sprawie pełnej niezawisłości Iraku, jednak ponownie poniósł porażkę, a król Fajsal nadal mu nie ufał. Oskarżany przez część polityków o zdradę kraju[3], surowo skrytykowany w czasie debaty parlamentarnej po wygłoszeniu przez króla mowy tronowej[4], w poczuciu klęski, które spotęgowały jeszcze osobiste kłopoty, as-Sadun popełnił samobójstwo[9]. Nowy rząd utworzył Nadżi as-Suwajdi, pozostawiając na stanowiskach niemal wszystkich ministrów powołanych przez as-Saduna[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Ghareeb i Dougherty 2004 ↓, s. 526–527.
- ↑ a b c Tripp 2009 ↓, s. 80.
- ↑ a b c d e f Dziekan 2002 ↓, s. 146–147.
- ↑ a b c d e Jamsheer 2004 ↓, s. 71–73.
- ↑ Tripp 2009 ↓, s. 84.
- ↑ Ghareeb i Dougherty 2004 ↓, s. 684–685.
- ↑ Ghareeb i Dougherty 2004 ↓, s. 685.
- ↑ a b c d e Tripp 2009 ↓, s. 91.
- ↑ Tripp 2009 ↓, s. 92–93.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Marek Dziekan: Historia Iraku. Warszawa: „Dialog”, 2002. ISBN 978-83-89899-82-8.
- Edmund Ghareeb, Beth Dougherty: Historical Dictionary of Iraq. Lanham – Oxford: Sacrecow Press, 2004. ISBN 978-0-8108-6568-6. (ang.).
- Hassan Ali Jamsheer: Współczesna historia Iraku. Warszawa: „Dialog”, 2004.
- Charles Tripp: Historia Iraku. Katarzyna Pachniak (tłum. z ang.). Warszawa: SWH „Książka i Wiedza”, 2009. ISBN 978-83-05-13567-2.
