Obrzeżek polski
| Argas polonicus | |
| Siuda, Hoogstraal, Clifford et Wassef, 1979 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
obrzeżek polski |
Obrzeżek polski (Argas polonicus) – środkowoeuropejski gatunek kleszcza z rodziny obrzeżkowatych, odkryty w Krakowie. Znany z pojedynczych stanowisk na Słowacji i w Czechach; w Polsce stwierdzony tylko w Krakowie. Najlepiej zbadanym siedliskiem obrzeżków polskich jest strych Kościoła Mariackiego, gdzie został opisany w 1979[1][2][3]. Przypuszcza się, że zasięg geograficzny tego pajęczaka jest szerszy i obejmuje całą południowo-wschodnią Europę, lecz nie prowadzi się badań, które mogłyby potwierdzić prawdziwość tej tezy[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Dymorfizm płciowy w obrębie gatunku jest słabo zaznaczony. Idiosoma osobników dorosłych i nimf jest owalna, zwężona ku przodowi, o wymiarach 2,6-10,0 mm. Pokrywy idiosomy są brązowawe, zbudowane przede wszystkim z oskórka. U nasady I pary odnóży znajduje się otwór płciowy, u samców przykryty półkolistą płytką genitalną, u samic ograniczony wargą przednią i tylną. Ujścia gruczołów biodrowych znajdują się między biodrami I i II pary odnóży. Wszystkie 4 pary nóg są sześcioczłonowe i dobrze rozwinięte. Organ Hallera (parzysty narząd zmysłowy osadzony na stopach I pary nóg) nie ma wieczka. Odbyt obrzeżka znajduje się na tylnej połowie idiosomy, w osi ciała, zamyka go zawór odbytowy zbudowany z pierścienia i dwóch półkolistych zastawek.
Gnatosoma nimf i osobników dorosłych umieszczona jest na brzusznej stronie proksymalnego końca idiosomy w zagłębieniu kamerostomalnym. Zazwyczaj nie jest widoczna przy oglądaniu pajęczaka od góry. Gnatosoma obrzeżków zbudowana jest z: podstawy gnatosomy, pary czteroczłonowych głaszczek, pary chelicer i nieparzystego hypostomu. Palec chelicer jest nieruchomy i ma dwa dobrze rozwinięte zęby; ząb wierzchołkowy jest silnie albo całkiem zredukowany.
Larwy mają sześć odnóży, gnatosomę mają umieszczoną na przodzie idiosomy. Tzw. płytka grzbietowa, będąca tarczką z twardego oskórka, znajduje się na środku grzbietowej powierzchni idiosomy. Larwy obrzeżków polskich mają 19-22 pary szczecinek grzbietowych brzeżnych (0,08-0,17 mm długości; dłuższe są szczecinki grzbietowe brzeżne przednie niż tylne). Formuła szczecinek głaszczek (liczba szczecinek na poszczególnych członach głaszczków) to 0:5:4:4.
Biologia[edytuj | edytuj kod]
Obrzeżek polski jest pasożytem gniazdowo-norowym. Spotykany jest w synantropijnych i semisynantropijnych siedliskach: strychach, wieżach, będących miejscami gniazdowania gołębi. Głównymi żywicielami obrzeżków polskich są gołębie domowe, ale notowano przypadki atakowania ludzi. Obrzeżki polskie aktywne są nocą, rzadko widywane są w porze dziennej, w przeciwieństwie do obrzeżków nietoperzowych. Zasiedlają szpary i załomy murów w pobliżu gniazd; zwykle spotyka się po kilka osobników ukrytych w jednej szparze. Samice składają jaja od połowy lipca do sierpnia. Cykl rozwojowy jest wielożywicielowy, a jego ogólny schemat to jajo → larwa → nimfa (2-4 stadia) → postać dorosła. W warunkach laboratoryjnych pełny cykl rozwojowy zamyka się w 236-300 dniach (samce) i 242-305 (samice).
Przypadki atakowania ludzi[edytuj | edytuj kod]
W szczególnych warunkach obrzeżki polskie atakują ludzi. Opisano przypadki zaatakowania przez obrzeżki hejnalistów z Kościoła Mariackiego, którzy określali te pajęczaki mianem "pluskiew drzewnych". U hejnalistów rozwijał się po ugryzieniach zespół objawów: obrzęk, rumień, świąd, ból, gorączka, osłabienie i biegunka. Pod koniec lat 70. odnotowano wzrost liczby inwazji obrzeżków, przypuszczalnie związany z pracami remontowymi na szczycie wieży i wypłoszeniem gołębi, co zmusiło obrzeżki do szukania nowych żywicieli[5]. Nie stwierdzono obecności obrzeżków w dolnych partiach Kościoła Mariackiego, więc zagrożenie zdrowia ludzi odwiedzających kościół w ciągu dnia jest znikome. Przeprowadzono kilkakrotnie próbę wytępienia obrzeżków w Kościele Mariackim, ale mimo dezynsekcji z zastosowaniem akarycydów nie udało się wytępić go całkowicie[6].
Na początku lat 80. przeprowadzono badania nad nosicielstwem arbowirusów i riketsji chorobotwórczych dla człowieka przez obrzeżki polskie; nie ujawniono ryzyka przeniesienia jakiejkolwiek choroby na ludzi wskutek ugryzień tych pajęczaków.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Siuda K. Investigations on the biology of the tick Argas (Argas) polonicus Siuda, Hoogstraal, Clifford et Wassef, 1979 (Acarina: Ixodides: Argasidae). 1. Individual variability of larval and male and female adult stages. „Folia Biol (Krakow)”. 27. 3, s. 181-207, 1979. PMID: 499609.
- ↑ Siuda K. Investigations on the biology of the tick Argas (Argas) polonicus Siuda, Hoogstraal, Clifford et Wassef, 1979 (Acarina: Ixodides: Argasidae). 2. Thermal preferendum of larval and male and female adult stages. „Folia Biol (Krakow)”. 27. 3, s. 209-17, 1979. PMID: 574097.
- ↑ Siuda K, Hoogstraal H, Clifford CM, Wassef HY. Observations on the subgenus Argas (Ixodoidea: argasidae: Argas). 17. Argas (A.) polonicus sp. n. parasitizing domestic pigeons in Krakow, Poland. „J Parasitol”. 65. 1, s. 170-81, 1979. PMID: 448591.
- ↑ Dusbábek F. Identity of Argas (Argas) polonicus populations in Czechoslovakia and Poland. „Folia Parasitologica (Praha)”. 32. 2, s. 163-71, 1985. PMID: 4007701. [dostęp 2017-07-10].
- ↑ Siuda K, Jarosz Z, Norek L. The case of attack to trumpeters in St. Mary’s Church in Kraków by the ticks Argas (Argas) polonicus (Acarina: Ixodides: Argasidae. Materiały IV Sympozjum Akaroentomologii Medycznej i Weterynaryjnej, 4–6 IX 1980, Gdańsk. „Wiadomości Parazytol”. 18, s. 57–62, 1982.
- ↑ Parazytologia i akroentomologia medyczna. Antoni Deryło (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 291-299. ISBN 83-01-13804-1.