Cech bursztynników w Słupsku

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tabakiera bursztynowa z XVIII w., wyrób ze Słupska. Zbiory skarbca Rezydencji Monachium.

Cech bursztynników w Słupsku – cech rzemieślników specjalizujących się w obróbce bursztynu i wytwarzaniu z niego wyrobów, powstały w Słupsku przed rokiem 1477[1] i istniejący do roku 1883[2]. Był to jeden z najstarszych cechów tego typu w rejonie bałtyckim[1].

Data założenia cechu bursztynników w Słupsku nie jest znana, uznaje się jednak zwykle, że nastąpiło to przed powstaniem takiegoż cechu w Gdańsku, czyli przed 1477 r[1]. Ponieważ w rejonie Słupska nie znano dużych złóż bursztynu, to rozwój i aktywność cechu była ściśle uzależniona od możliwości pozyskania surowca z obszarów bursztynonośnych, zwłaszcza ze wschodnich rejonów Zatoki Gdańskiej i z rejonu Zalewu Kurońskiego. Możliwości takie zależały od aktualnej sytuacji politycznej, gdyż sprzedaż bursztynu z miejsc jego występowania była zwykle silnie kontrolowana przez tamtejsze władze. Dlatego cech borykał się z częstymi brakami surowca i związanymi z tym ograniczeniami wytwarzania wyrobów bursztynowych w Słupsku. Z tego powodu już w 1489 r. cech otrzymał przywilej warzenia piwa, który w XVI w. rozszerzono o przywileje sprzedaży tego napoju, a także handlu metalami szlachetnymi, kamieniami jubilerskimi i jedwabiem. Dawało to alternatywne, względem sprzedaży dzieł bursztynowych, źródła dochodu mistrzom i pozwalało im prowadzić handel wymienny, w którym wyroby bursztynowe wymieniano na drogocenne materiały[3][4]. Piwowarstwo i handel ww. dobrami były też istotne dla cechu w XVII w. (kiedy zaczął on też produkcję i handel suknem) i w następnym wieku[5].

W roku 1643 cech skupiał 22 mistrzów bursztyniarstwa, a w II poł. XVII w. kilkunastu, gdyż nastąpił wówczas znaczny spadek dostaw bursztynu i kryzys w bursztyniarstwie słupskim. W obliczu tego zwiększyło się zaangażowanie członków cechu w produkcję i handel piwem oraz tkaninami[6]. W 1723 zmieniono nazwę organizacji z cechu na gildię kupców bursztynu, jednak w dalszym ciągu jej członkowie zajmowali się również wytwarzaniem przedmiotów z jantaru[7]. Zaopatrzenie w surowiec znacznie się poprawiło, a co więcej długoterminowo ustabilizowało od roku 1726, gdy władze pruskie ustaliły, że cech słupski będzie miał prawo zakupu 1/3 całego bursztynu pozyskiwanego we wschodnich Prusach, czyli w głównym regionie wydobycia jantaru[6]. Dzięki temu, w pierwszej połowie XVIII w. liczba słupskich mistrzów cechowych rosła, w 1726 było ich 34, a w 1751 r. już 54. Tak duża liczba bursztynników, przy wciąż niewystarczających dostawach bursztynu, skutkowała sporami i konfliktami, dlatego w latach 1751 i 1755 silnie ograniczono prawnie możliwość zostania pełnoprawnym mistrzem na innej drodze niż dziedziczenie tytułu po ojcu lub ożenek z wdową po mistrzu. Ponadto w 1755 r. król pruski ustanowił górny limit pełnoprawnych mistrzów (mających prawo kupowania bursztynu) w cechu słupskim na 54. Oprócz tego limitu, w cechu mogli działać inni, mniej liczni, mistrzowie bursztynnicy, ale bez prawa do kupowania surowca, czyli mogli wykonywać tylko prace zlecone im wraz z surowcem przez mistrzów pełnoprawnych[8]. W I poł. XVIII w. wzrosło zróżnicowanie majątkowe i skali działań wśród mistrzów, również tych pełnoprawnych. Kilku z nich skupiło w swoich rękach dochodową sprzedaż poza Słupsk miejscowych wyrobów bursztynowych i innych produktów wytwarzanych przez cech, podczas gdy pozostali sprzedawali im swoje wyroby, stopniowo ubożejąc[9]. Całkowite załamanie się dostaw bursztynu ze wschodnich Prus w trakcie wojny siedmioletniej, spowodowało wielki kryzys cechu, jednak po jej zakończeniu król pruski ustanowił w 1764 r. nowy parytet podziału bursztynu wschodniopruskiego między oba bursztynnicze cechy Prus: królewiecki i słupski, wynoszący po 50% zbiorów dla każdego z nich. Było to korzystne dla cechu słupskiego i w powiązaniu ze wzrostem wydobycia jantaru w tym okresie oraz dodatkowymi przydziałami rekompensującymi brak dostaw w czasie wojny, skutkowało największym w dziejach rozwojem cechu, trwającym do końca lat 70. XVIII w, przejawiającym się m.in. potrojeniem liczby pełnoprawnych mistrzów[10]. Generalny trend spadku pozyskiwania nowego surowca we Wschodnich Prusach zaczął się na początku lat 80. XVIII w., w efekcie czego liczba pełnoprawnych mistrzów słupskich zmalała znów do 54 w roku 1798[11]. Próbowano znaleźć lokalne źródła jantaru, wykupując prawo zbierania go na plażach regionu Łeby oraz Pomorza Zachodniego i zwłaszcza otwierając kopalnię bursztynu w Możdżanowie czynną od 1782 co najmniej do 1785 r., a także małe kopalnie w I poł. i w latach 50. XIX w. m.in. w Dretyni, Barcinie oraz Trzcinnej, jednak nie przyniosło to trwałej poprawy zaopatrzenia (kopalnie te były prywatne, ale urobek sprzedawano cechowi słupskiemu)[12][13], toteż liczba mistrzów (obu kategorii łącznie) sukcesywnie spadała: w 1798 było ich 95, w 1812 – 66, w 1828 – 36, a w latach 50. i 60 XIX w. już tylko 8–9[14]. Dodatkowy problem stanowiła liberalizacja sprzedaży bursztynu w Prusach i likwidacja systemu gwarantowanych cechowi przydziałów w roku 1836. W efekcie tych procesów w 1883 cech bursztynników w Słupsku został rozwiązany[2].

Po 1883 r. aż do lat 30 XX w. działała w Słupsku zmienna liczba przedsiębiorstw zajmujących się produkcją wyrobów bursztynowych i ich imitacji. Niektóre z nich posiadały własne, lokalne i małe kopalnie bursztynu[15].

W czasie istnienia cechu słupskiego znaczna część jego produkcji wyrobów bursztynowych przypadała na paciorki bursztynowe, w średniowieczu wykorzystywane do wyrobu różańców, a później np. naszyjników[16]. Badacze bursztynnictwa sądzą, że mistrzowie słupscy w XVII w. specjalizowali się w wytwórstwie bogato rzeźbionych bursztynowych rękojeści sztućców. Znane są też będące dziełem rzemieślników słupskich bursztynowe wyroby z XVIII w. przeznaczone dla arystokracji niemieckiej: medaliony, szachy, warcaby, kasetki, a nawet wyroby na dwór carski w Rosji[17] oraz medaliony i tabakiery bursztynowe z I poł. XIX w[18]. W zbiorach Muzeum Wiktorii i Alberta znajdują się komplety sztućców z elementami bursztynowymi, pochodzące przypuszczalnie ze Słupska[19].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Szultka, 1979, s. 427.
  2. ↑ a b Kriegseisen, 2002, s. 40.
  3. ↑ Szultka, 1979, s. 427, 428, 430.
  4. ↑ Kriegseisen, 2002, s. 37.
  5. ↑ Szultka, 1979, s. 432, 435.
  6. ↑ a b Szultka, 1979, s. 433.
  7. ↑ Kriegseisen, 2002, s. 21, 22, 25, 37.
  8. ↑ Kriegseisen, 2002, s. 37, 38.
  9. ↑ Szultka, 1979, s. 435.
  10. ↑ Szultka, 1979, s. 436, 437.
  11. ↑ Szultka, 1979, s. 437–439.
  12. ↑ Szultka, 1979, s. 439.
  13. ↑ Kriegseisen, 2002, s. 27, 39.
  14. ↑ Kriegseisen, 2002, s. 39–40.
  15. ↑ Kriegseisen, 2002, s. 27–31.
  16. ↑ Kriegseisen, 2002, s. 10, 17, 19, 22.
  17. ↑ Kriegseisen, 2002, s. 21, 22.
  18. ↑ Kriegseisen, 2002, s. 22, 25.
  19. ↑ Pawlęga E., 2017: Nowożytne dzieła gdańskich bursztynników w światowych kolekcjach muzealnych. XXIV Seminarium Amberif, Gdańsk, s. 33.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Kriegseisen J., 2002: Słupskie bursztynnictwo. Wyroby słupskiego cechu bursztynniczego od XVI do początku XX wieku. Wydawnictwo Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Oddział w Słupsku, Słupsk, s. 1–52.
  • Szultka Z., 1979: Znaczenie bursztynu z Prus Książęcych dla rozwoju cechu bursztynników w Słupsku w XVI-XVIII wieku. Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4: 427-440.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cech_bursztynników_w_Słupsku&oldid=66638720”