Czarownik (ptak)

Czarownik
	Seleucidis melanoleucus
	(Daudin, 1800)
	; Samiec (w niewoli w Jurong Bird Park, Singapur)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	cudowronki
Rodzaj	Seleucidis; Lesson, 1834
Gatunek	czarownik
Synonimy
	Paradisea melanoleuca Daudin, 1800; Seleucidis melanoleuca (Daudin, 1800);
	Paradisea melanoleuca Daudin, 1800; Seleucidis melanoleuca (Daudin, 1800);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czarownik^[6] (Seleucidis melanoleucus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny cudowronek (Paradisaeidae), jedyny przedstawiciel rodzaju Seleucidis. Występuje endemicznie na Nowej Gwinei. Niezagrożony wyginięciem.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek opisał po raz pierwszy François Marie Daudin w roku 1800 pod nazwą Paradisea melanoleuca. Jako miejsce zebrania holotypu wskazał „Waigiou”^[3], jednak było to błędne oznaczenie i chodziło o półwysep Vogelkop lub wyspę Salawati^[4]. Odnotowano międzyrodzajową hybrydyzację z ozdobnikiem wspaniałym (Ptiloris magnificus) oraz cudowronką mniejszą (Paradisaea minor). Wyróżnia się dwa podgatunki^[3].

Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Wyróżniono następujące podgatunki^[3]:

S. m. melanoleucus (Daudin, 1800), występujący w zachodniej, południowej i wschodniej Nowej Gwinei oraz na wyspie Salawati;
S. m. auripennis Schluter, 1911, którego stanowiska odnotowano w północnej Nowej Gwinei, od rzeki Mamberamo po Ramu.

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny uznaje czarownika za gatunek monotypowy^[7].

Środowisko[edytuj | edytuj kod]

Środowiskiem życia czarownika są nizinne lasy deszczowe, zwłaszcza te, które są okresowo lub stale zalane, z obecnością pandanów (Pandanus) oraz sagownic (Metroxylon). Czarownik obecny jest do 180 m n.p.m.^[3]

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samce mierzą 33 cm długości, zaś ich masa ciała wynosi 170–217 g. Długość ciała samic to około 35 cm, zaś masa ciała waha się między 160 a 188 g. U samca podgatunku nominatywnego cała głowa jednolicie czarna z miedziano-zielonym połyskiem, zaś na wierzchu głowy fioletowym. Wierzch ciała, w tym pokrywy skrzydłowe jednolicie czarne z zielonomiedzianym połyskiem. Pokrywy skrzydłowe duże, skrzydełko, lotki II i III rzędu i pokrywy nadogonowe opalizująco granatowe lub fioletowe, miejscami barwy magenty, a lotki I rzędu czarne. Broda, gardło i pierś czarne z miedzianozielonym połyskiem. Pióra odgradzające dolny obszar piersi od dalszej części spodu ciała szmaragdowozielone, opalizujące. Dalsza część spodu ciała jednolicie żółta. Na każdym boku znajduje się 6 piór o wyglądzie podobnym do drutu – tworzą je znacznie wydłużone stosiny, w połowie długości zagięte do góry. Stąd angielska nazwa czarownika, „Twelve-wired Bird-of-paradise”. Tęczówka intensywnie krwistoczerwona. Za okiem obecny pas nagiej skóry, jednak nie wyróżnia się. Skóra w kącie dzioba niebieskozielona. Nogi różowe^[3].

Samica mniejsza od samca, jednak jej ogon jest dłuższy. Górna połowa głowy i tył szyi wraz z karkiem smoliście czarne ze słabym fioletowym połyskiem. Pozostała część wierzchu ciała włącznie ze skrzydłami kasztanowobrązowa. Spód ciała białawy, pokryty ciemnymi prążkami. Nogi i stopy różowe. Osobniki podgatunku auripennis cechują mniejsze wymiary, zwłaszcza dzioba (patrz: tabela), ponadto samice mają gęściejsze prążki na spodzie ciała^[3].

Uśrednione wymiary podane w mm, jeśli nie zaznaczono inaczej, przedstawia poniższa tabela^[4].

Osobnik	Długość skrzydła	Długość ogona	Długość skoku	Długość czaszki	Długość dzioba	Szerokość dzioba	Masa ciała (g)
♂ S. m. melanoleucus	177	71	41	102	71	7,4	205
♀ S. m. melanoleucus	165	108	38	92,8	64,5	7,5	187
♂ S. m. auripennis	168	65	39,3	95,5	65,3	6,8	189
♀ S. m. auripennis	158	99	36,5	88,8	60,5	7,1	161

Głos[edytuj | edytuj kod]

U samca, w okresie toków, występują dwa głosy. Kiedy odzywa się, podnosi skrzydła ukazując żółte boki. Pierwszy głos to gardłowe, nosowe i zawodzące (dosłownie lamentujące) harnhr hahn lub hahng. Wydaje z siebie również serie 3–8 hahr-haw haw haw, zapisywanych przez różnych autorów jako ca'h, wah, wau, wauk lub oww; pierwszy dźwięk najwyższy, potem następuje przerwa, a kolejne dźwięki wydawane są gwałtownie. Kiedy samica przybywa, samiec odzywa się wyższym, jękliwym, natarczywym, nosowym twang hahng-hahng-hahng-hahng-hahng. Prócz tego wydaje z siebie dźwięki podobne jak ptaki z rodzaju Paradisaea, bełkoczące koi-koi koi koi koi^[3]. Wydawanie donośnego głosu wabiącego umożliwia czarownikowi elastyczny odcinek tchawicy^[8].

Pożywienie[edytuj | edytuj kod]

Czarownik żywi się owocami, w szczególności pandanów. Prócz tego zjada pokarm zwierzęcy, głównie stawonogi, ale i małe żaby i jaszczurki, oraz nektar. Zdaje się, że zjada tyle samo owoców co innego pokarmu. W trakcie żerowania zwinny, zwisa głową w dół, przeszukując dziury w gałęziach. Przyłącza się do stad mieszanych innych cudowronek oraz fletowców – Pitohui (wilgowate)^[3]. Bardzo płochliwy^[8].

Lęgi[edytuj | edytuj kod]

Okres lęgowy trwa od końca stycznia do końca października lub początku listopada (w okolicach Port Moresby). U samców jądra są powiększone od stycznia do lutego i od czerwca do grudnia. Gatunek poligyniczny. Samce tokują na wyeksponowanej, często martwej, gałęzi. Samce badane w okolicach Nomad River (dopływ Strickland) i Kakoro rozmieszczone były średnio co 730 m od siebie. Popisy obejmują krzyżowanie się dziobem z samicą, unoszenie żółtych piór na bokach (ptak zdaje się być głównie żółty^[8]) oraz eksponowanie tych wydłużonych, rozwieranie dzioba (gaping) – ukazuje niebieskozieloną plamę, dotykanie głowy samicy swoimi wydłużonymi piórami. Samica sama buduje gniazdo i wyprowadza lęg. Gniazdo mieści się na pandanie lub sagownicy do 14 m nad ziemią. Tworzy je płytki kubeczek osadzony na pnączach lub niepokrytych gałęziach, utworzony z kory pandanów, gałęzi i liści, a wyściełany korzonkami i włóknami roślinnymi. Zniesienie liczy 1, rzadko 2 jaja. Inkubacja w niewoli trwa 20 dni. Młode opuszczają gniazdo po 30 dniach od wyklucia^[3].

Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

Przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku^[5]. Znajduje się w załączniku CITES II^[3]. Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako rzadki do pospolitego^[5]. Stan populacji słabo znany ze względu na trudne do badania środowisko, jednak ze względu na szeroki zasięg i preferowany typ środowiska zdaje się nie być zagrożona^[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Seleucidis melanoleucus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Seleucidis, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-05-04] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Twelve-wired Bird-of-paradise (Seleucidis melanoleucus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2013). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions. [zarchiwizowane z tego adresu (16 kwietnia 2014)].
↑ ^a ^b ^c Clifford B. Frith & Dawn W. Frith. Biometrics of the Birds of Paradise (Aves: Paradisaeidae): with observations on variation and sexual dimorphism. „Memoirs of the Queensland Museum”. 41 (1). s. 169 i 194.
↑ ^a ^b ^c BirdLife International, Seleucidis melanoleucus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015-3 [dostęp 2015-11-11] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Paradisaeidae Vigors, 1825 - cudowronki - Birds of paradise (wersja: 2020-09-20). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-16].
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Crows, mudnesters, birds-of-paradise. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-17]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, BirdLife International (mapy wyst.), Phil Benstead i inni: Ptaki. Encyklopedia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 397. ISBN 978-83-01-15733-3.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Seleucidis melanoleucus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[2] Seleucidis, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-05-04] (ang.).

[hbwa-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Twelve-wired Bird-of-paradise (Seleucidis melanoleucus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2013). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions. [zarchiwizowane z tego adresu (16 kwietnia 2014)].

[wym-4] Clifford B. Frith & Dawn W. Frith. Biometrics of the Birds of Paradise (Aves: Paradisaeidae): with observations on variation and sexual dimorphism. „Memoirs of the Queensland Museum”. 41 (1). s. 169 i 194.

[iucn-5] BirdLife International, Seleucidis melanoleucus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015-3 [dostęp 2015-11-11] (ang.).

[mk-6] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Paradisaeidae Vigors, 1825 - cudowronki - Birds of paradise (wersja: 2020-09-20). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-16].

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Crows, mudnesters, birds-of-paradise. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-17]. (ang.).

[dicostanzo-8] David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, BirdLife International (mapy wyst.), Phil Benstead i inni: Ptaki. Encyklopedia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 397. ISBN 978-83-01-15733-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]