Czego nauczył mnie August

Czego nauczył mnie August

Autor	Anna Bojarska
Tematyka	charakterystyka środowiska dysydenckiego PRL
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Polska
Język	polski
Data wydania	1995
Wydawca	Polski Dom Wydawniczy

Czego nauczył mnie August – wydana w 1995 roku powieść Anny Bojarskiej, opisująca „od środka” środowisko dysydenckie i opozycyjne wobec władz PRL, wywodzące się z kręgu byłych działaczy komunistycznych.

Treść

Akcja powieści zaczyna się w Warszawie w 1953 roku, kiedy umiera Józef Stalin. Narratorem jest siedmioletni wówczas Gucio (Gustaw Szreder), wychowywany przez starszych już rodziców w duchu ideowego komunizmu: w domu na porządku dziennym jest recytacja wierszy Majakowskiego, często w oryginale (Gucio z tego powodu od małego znakomicie zna język rosyjski), słucha się sowieckich marszów wojskowych, ojciec - stary, jeszcze przedwojenny komunista, obecnie podupadający na zdrowiu emeryt - tłumaczy synowi zagadnienia z zakresu marksizmu itd.

We wrześniu tego samego roku Gucio trafia do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Przeżywa tam szok odrzucenia przez resztę dzieci, tak dla odmienności swojego wychowania, jak i dla defektów urody: jest bowiem rudy, ma zeza i groteskowo odstające uszy, a na dodatek się jąka. Naturalną koleją rzeczy staje się klasowym wyrzutkiem, zahukanym i zakompleksionym.

Z tego stanu wydobywa go młody nauczyciel przedmiotu, który Gucio-narrator określa mianem „godzina czerwonej indoktrynacji”. Nauczycielem tym jest ok. 20-letni wówczas Stefan Marzec, zwany Augustem. August jest członkiem PZPR oraz ZMP. Z kilku chłopców (do których zalicza się też i Gucio) kompletuje rodzaj niewielkiej drużyny, z którą prowadzi pracę ideowo-wychowawczą, początkowo w duchu ortodoksyjnego stalinizmu, stopniowo wpajając przy tym wychowankom nawyk patrzenia na świat przez pryzmat polityki i walki o władzę. W miarę, jak zmienia się sytuacja - nastaje rok 1956, następnie rządy Władysława Gomułki - środowisko Augusta i Gucia zaczyna coraz aktywniej sprzeciwiać się panującym porządkom, cały czas z charakterystycznych pozycji, określonych przez narratora (na str. 111 wyd. z 1995 roku) jako „bunt elit”.

Tymczasem zachodzą też zmiany w życiu prywatnym obu bohaterów: August się żeni, Gucio natomiast przechodzi operację leczącą zeza, dorośleje i staje się pożeraczem damskich serc.

Powieść z kluczem

Mimo że nie wszystkie szczegóły się zgadzają, niemal od razu po ukazaniu się książki wśród jej odbiorców pojawiła się opinia, iż „Czego nauczył mnie August” to powieść z kluczem, w której sportretowano Jacka Kuronia jako Augusta i Adama Michnika jako Gucia. Te domysły doczekały się potwierdzenia z ust samej autorki podczas wywiadu, którego kilka lat później udzieliła tygodnikowi Przegląd.