Grupy eksplozoforowe i auksoeksplozowe
Grupy eksplozoforowe i auksoeksplozowe, inaczej eksplozofory i auksoeksplozy – dwa rodzaje grup funkcyjnych obecnych w związkach wybuchowych według teorii zaproponowanej w 1935 roku przez W. Pleca[1].
Według teorii tej, właściwości wybuchowe związku chemicznego wynikają z obecności określonych ugrupowań atomów nazwanych eksplozoforami, inne zaś grupy – auksoeksplozy – powodują wzmocnienie lub zmianę tych właściwości. Podział tego rodzaju powstał poprzez analogię do grup chromoforowych i auksochromowych obecnych w barwnikach oraz do grup toksoforowych i auksotoksowych w substancjach trujących. O ile wyróżnienie określonych grup funkcyjnych nadających właściwości wybuchowe było zasadne, o tyle w teorii tej różnica pomiędzy eksplozoforami i auksoeksplozami była nieprecyzyjna i nie miała większego praktycznego zastosowania[2][3][4]. Mimo to terminu eksplozofor używa się również współcześnie do nazwania grup funkcyjnych nadających właściwości wybuchowe[5]. Rozszerzoną teorię podziału grup funkcyjnych zaproponowali w 1948 roku Warren C. Lothrop i G. Richard Handrick, którzy wyróżnili grupy plozoforowe i auksoplozowe[6].
| Grupa | Eksplozofor | Uwagi |
|---|---|---|
| 1 | −NO 2, −ONO 2 |
grupa nitrowa, grupa lub anion azotanowy, np. tetranitrometan, 1,3,5-Trinitrobenzen |
| 2 | −N=N−, −N=N=N− | azozwiązki, azydki, np. azydek ołowiu(II) |
| 3 | −NX 2 |
trihalogenoaminy i pochodne dihalogenoaminy, np. NCl 3 |
| 4 | −N=C | pioruniany, np. piorunian rtęci(II) |
| 5 | −OClO 2, −OClO 3 |
nieorganiczne lub organiczne chlorany i nadchlorany, np. chloran potasu, nadchloran potasu |
| 6 | −O−O−, −O−O−O− | nadtlenki i ozonki |
| 7 | −C≡C− | acetylen i acetylenki, np. acetylenek srebra |
| 8 | M−C | niektóre związki metaloorganiczne rtęci, talu czy ołowiu |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ В. Плец, „Журнал общей химии”, 5 (2), 1935, s. 173, cyt. za Urbański 1964 ↓.
- ↑ a b Tadeusz Urbański, Chemistry and Technology of Explosives, Irena Jeczalikowa (tłum.), Sylvia Laverton (tłum.), t. 1, Pergamon Press, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, [cop. 1964], s. 1–2, OCLC 954719505 (ang.).
- ↑ a b Dionizy Smoleński, Teoria materiałów wybuchowych, Tadeusz Urbański (red.), Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1954, s. 14, OCLC 749776512.
- ↑ Basil T. Fedoroff i inni, Encyclopedia of Explosives and Related Items, New Jersey: U.S. Army Research and Development Command, 1960, s. A513–A514, OCLC 954718382 (ang.).
- ↑ Jai Prakash Agrawal, Robert Dale Hodgson, Organic Chemistry of Explosives, Chichester: John Wiley & Sons, [cop. 2007], s. 1, 87, 113, 191, 282–284, 296, 335, ISBN 978-0-470-02967-1 (ang.).
- ↑ Warren C. Lothrop, G. Richard Handrick, The Relationship between Performance and Constitution of Pure Organic Explosive Compounds, „Chemical Reviews”, 44 (3), 1949, s. 419–445, DOI: 10.1021/cr60139a001 (ang.).