Eukaliptus
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} L'Hér. Sert.Angl.18, 1789 | |
| Zasięg | |
| |
Eukaliptus (Eucalyptus L'Hér.) – rodzaj drzew i krzewów należący do rodziny mirtowatych. Należy do niego ok. 600 gatunków pochodzących z Australii, Nowej Gwinei i południowo-wschodniej Indonezji[2]; skamieniałości odkryte w Argentynie dowodzą, że w eocenie przedstawiciele rodzaju występowali również w Ameryce Południowej[3]. W Australii tworzą wiecznie zielone lasy lub zarośla (skrub). Eukaliptusy rozpowszechnione zostały również na tropikalnych i subtropikalnych obszarach Afryki, Azji i Ameryki Południowej[2]. Plantacje kilkudziesięciu gatunków pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku zajmowały na świecie 1,6 mln ha w krajach o odpowiednim klimacie.
Morfologia
- Pokrój
- Wiecznie zielone (z wyjątkiem 10 gat. tracących liście sezonowo) krzewy lub drzewa. Największe rozmiary – do ok. 100 m wysokości – osiągają drzewa z gatunku eukaliptus królewski (Eucalyptus regnans). W XIX wieku donoszono o okazach liczących 150 m wysokości, co jest jednak współcześnie uznawane za mało prawdopodobne[4].
- Pień
- U większości gatunków kora zrzucana jest co roku[2]. Nowa oraz stara kora tworzy zwykle na pniu kontrastowe wzory.
- Liście
- Na siewkach i młodych roślinach liście ułożone są zwykle naprzeciwlegle, siedzące, częściowo obejmujące łodygę. Na starszych roślinach skórzaste liście ułożone są skrętolegle, na krótkich ogonkach, wąskie, lancetowate, wiecznie zielone, ustawiają się brzegiem do słońca dając mało cienia. W niewielkich zagłębieniach w liściach wytwarzany jest olejek eukaliptusowy[2]. Domowe odmiany posiadają małe, miękkie kolce.
- Kwiaty
- Najczęściej białe, ale u niektórych gatunków żółte, różowe lub czerwone[2]. Działki kielicha i płatki są połączone tworząc rodzaj okrywy. Pręciki bardzo liczne.
- Owoc
- Zdrewniałe torebki.
Systematyka
Aromadendron Andrews ex Steud., nom. inval., Eucalypton St.-Lag., Eudesmia R. Br., Symphyomyrtus Schauer
- Pozycja systematyczna według APweb (2001...)
Rodzaj należący do podrodziny Myrtoideae, rodziny mirtowatych (Myrtaceae Juss.), która wraz z siostrzaną grupą Vochysiaceae) wchodzi w skład rzędu mirtowców (Myrtales). Rząd należy do kladu różowych (rosids) i w jego obrębie jest kladem siostrzanym bodziszkowców[1].
- Pozycja w systemie Reveala (993-999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Myrtanae Takht., rząd mirtowce (Myrtales Rchb.), podrząd Myrtinae Burnett., rodzina mirtowate (Myrtaceae Juss.), podplemię Eucalyptinae Benth. & Hook.f., rodzaj eukaliptus (Eucalyptus L'Hér.)[6].
- Wybrane gatunki[7]
- eukaliptus algierski Eucalyptus algeriensis Trabut.
- eukaliptus biały Eucalyptus alba Reinw.
- eukaliptus drobnohełmiasty Eucalyptus microcorys F.Muell.
- eukaliptus gałkowy, właściwy Eucalyptus globulus Labill. – używany w przemyśle farmaceutycznym,
- eukaliptus gronisty Eucalyptus botryoides Trabut
- eukaliptus gruborogi Eucalyptus tereticormis Sm.
- eukaliptus Gunna Eucalyptus gunni Hook. f.
- eukaliptus kamaldulski Eucalyptus camaldulensis Dehnh.
- eukaliptus kamforowy Eucalyptus camphora R.T.Baker
- eukaliptus plamisty Eucalyptus maculata Hook.
- eukaliptus drobnohełmiasty Eucalyptus microcorys F.Muell.
- eukaliptus mocny Eucalyptus robusta Sm.
- eukaliptus popielaty Eucalyptus cinerea Benth.
- eukaliptus rózgowaty Eucalyptus viminalis Labill.
- eukaliptus różnobarwny, karri Eucalyptus diversicolor F.Muell.
- eukaliptus wiechowaty Eucalyptus paniculata Sm.
- eukaliptus wielki Eucalyptus grandis W.Hill
- eukaliptus wierzbowaty Eucalyptus saligna Sm.
- eukaliptus zachodni Eucalyptus occidentalis Endl.
- Eucalyptus amygdalina Labill.
- Eucalyptus citriodora Hook. – używany w przemyśle perfumeryjnym.
- Eucalyptus jacksonii Maiden
Zastosowanie
- Drewno jest bardzo cenne, wybitnie odporne na gnicie, wykorzystuje się je w budownictwie, meblarstwie i szkutnictwie.
- Z liści niektórych gatunków wytwarza się olejek eukaliptusowy używany w przemyśle farmaceutycznym.
- Niektóre gatunki uprawia się jako rośliny ozdobne.
- Są wykorzystywane do osuszania bagien, ze względu na bardzo silną transpirację.
- Liście eukaliptusów są głównym pożywieniem koali.
- Aborygeni wykonują z pni tego drzewa, po wydrążeniu wnętrza przez termity, didgeridoo - ludowe instrumenty dęte.
Przypisy
- ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-01-21]. (ang.).
- ↑ a b c d e zbiorowe: Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 978-3-8331-1916-3.
- ↑ Elizabeth J. Hermsen, María A. Gandolfo i María del Carmen Zamaloa. The fossil record of Eucalyptus in Patagonia. „American Journal of Botany”. 99 (8), s. 1356–1374, 2012. DOI: 10.3732/ajb.1200025. (ang.).
- ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 277. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-10].
- ↑ Reveal James L. System of Classification. PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxonomy. Department of Plant Biology, University of Maryland, 1999 Systematyka rodzaju Eucalyptus według Reveala
- ↑ Nazwy polskie według Ludmiła (red.) Karpowiczowa: Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973..