Gryźliny (powiat olsztyński)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gryźliny
wieś
Ilustracja
Przystanek kolejowy w Gryźlinach
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

olsztyński

Gmina

Stawiguda

Liczba ludności (2022)

570[2]

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

11-034[3]

Tablice rejestracyjne

NOL

SIMC

0488906

Położenie na mapie gminy Stawiguda
Mapa konturowa gminy Stawiguda, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Gryźliny”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Gryźliny”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Gryźliny”
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego
Mapa konturowa powiatu olsztyńskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Gryźliny”
Ziemia53°36′57″N 20°20′24″E/53,615833 20,340000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Gryźliny (dawniej niem. Grieslienen[4]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda[5].

W latach 1954–1957 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gryźliny, po jej zniesieniu w gromadzie Stawiguda. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Wieś znajduje się w historycznym regionie Warmia.

W Gryźlinach znajduje się kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Wawrzyńca. We wsi znajduje się lądowisko (dawne lotnisko wojskowe), z którego startowały samoloty, uczestniczące w nalotach na Polskę (1939). Po II wojnie światowej nieużytkowane. Obecnie reaktywowane i od 14 czerwca 2007 roku wpisane do Rejestru Lotnisk i Lądowisk ULC pod numerem 36.[6] Jest tu także przystanek kolejowy na trasie Olsztyn – Olsztynek.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Najpierw, około 1356 r., powstał młyn (osada młyńska). Wieś, pod pierwotną nazwą Wisenthal, założona była w 1358 r. przez kapitułę warmińską, lokowana na prawie chełmińskim. Zasadźcą wsi na 60 włókach ziemi uprawnej (w tym 5 włók na uposażenie kościoła) i 40 włók lasu, był Jan Kogeler (lub Johannes Rogeler[7]. W 1517 r. wieś zapisano pod nazwą Greseling, a w 1576 – Krissling. W 1755 r. pojawiła się nazwa Griesslinen. W 1879 roku pojawiła się współczesna nazwa Gryźliny[8].

Gryźliny były wielokrotnie niszczone podczas wojen polsko-krzyżackich w XV i XVI wieku. Kościół w Gryźlinach wybudowano w XV w. a pierwszym proboszczem był Adam, syn Jana, pochodzącego z Mazowsza. Po zniszczeniach wojennych kościół odbudowano w 1573 r. Nowy kościół był konsekrowany w 1580 r. przez biskupa Marcina Kromera. W 1708 r. we wsi pojawiła się epidemia dżumy.

W 1783 r. we wsi było 39 domów. W 1818 r. mieszkało tu 215 osób. W spisie z 1861 r. odnotowano 457 katolików i dwóch ewangelików, wszyscy mówili po polsku. W Gryźlinach w 1881 roku powstała biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1891 powstało we wsi polskie kółko rolnicze. W latach międzywojennych działały we wsi liczne organizacje polskie. W 1919 r. założono w Gryźlinach kasę pożyczkowo-oszczędnosciową. W czasie plebiscytu w 1920 r. za Polską oddano 176 głosów. W 1939 r. we wsi było 939 mieszkańców.

Po 1945 r. Gryźliny były wsią sołecką ze szkołą, biblioteką, kościołem i kilkoma sklepami. W 1998 r. we wsi mieszkały 582 osoby.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół gotycki zbudowano w 1573, konsekrowany przez bpa Marcina Kromera 17 września 1580. Prezbiterium i zakrystia dobudowane zostały w 1933 r. Wieża z XVIII w., drewniana, dwukondygnacyjna, kryta gontem[9]. Barokowy wystrój wnętrza, ołtarz główny z ok. 1700 r., w balustradzie chóru malowane płyciny z figurami świętych, z XVII w.[10] Jest to budowla orientowana (względem stron świata), salowa na rzucie prostokąta, murowana z kamieni polnych z ceglanymi narożnikami. Do nawy, od strony południowej, przylega murowana i otynkowana kaplica chrzcielna. Nawa przykryta jest pozornym sklepieniem kolebkowym[11].

Ludzie związani z miejscowością[edytuj | edytuj kod]

  • W Gryźlinach w 1890 r. urodził się Jan Baczewski (1890–1958), zasłużony działacz polski w Niemczech, kierownik i współzałożyciel wielu polskich organizacji i stowarzyszeń, w 1921 r. sekretarz generalny Związku Polaków w Prusach Wschodnich. Wywalczył tzw. ordynację szkolną, zezwalającą na zakładanie polskich szkół prywatnych w Niemczech.
  • ks. dr Robert Bilitewski (1859–1935), tutejszy proboszcz, który starał się o zachowanie języka polskiego w szkole oraz w czasie mszy w kościele. Za te poczynania został przeniesiony przez bp. Andrzeja Thiela w 1903 r. w inne rejony Warmii (Wilczkowo).
  • W Gryźlinach urodził się ks. Franciszek Klimek (1884–1941), pedagog i działacz na rzecz polskości, zamordowany w obozie koncentracyjnym w Dachau w 1941 r.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 39718
  2. ↑ Dane Statystyczne [online], Gmina Stawiguda [dostęp 2022-08-29] (pol.).
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 347 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  5. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2014-02-23].
  6. ↑ Wczoraj ściernisko, jutro lotnisko. [dostęp 2009-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-06)].
  7. ↑ Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007
  8. ↑ Jan Chłosta, Gryźliny wieś u źródeł Pasłęki, 2008.
  9. ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 233
  10. ↑ Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 81
  11. ↑ Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I. Święta Warmia. Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, Olsztyn 1999, s. 214-215.
Gmina Stawiguda
Wsie
Kolonie
Osady
Osady leśne
Część wsi
Inne miejscowości

Herb gminy Stawiguda

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gryźliny_(powiat_olsztyński)&oldid=72570275”