Helena Schrammówna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Helena Schrammówna
Data i miejsce urodzenia

24 lipca 1879
Olchowa

Data i miejsce śmierci

18 lutego 1942
Olchowa

Dziedzina sztuki

malarstwo

Multimedia w Wikimedia Commons

Helena Schrammówna (ur. 24 lipca 1879 w Olchowej, zm. 18 lutego 1942 tamże) – polska malarka, badaczka sztuki ludowej.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się 24 lipca 1879[a] w Olchowej w rodzinie profesora chemii Juliana[2] i Józefy z Bargielów[1]. Jej bratem był Wiktor Schramm[1]. Wychowała się w Krakowie[2]. Na początku XX w. studiowała nauki przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, po czym zaczęła pobierać lekcje malarstwa[1] u Jana Bukowskiego[3]. W latach 1904–1906 studiowała u Wilhelma von Debschütza na Wyższej Szkole Sztuk Zdobniczych w Monachium, gdzie szkoliła się z technik malarskich, a także zdobyła doświadczenie w pracy z metalem, porcelaną i drewnem[1][2]. Krótko uczyła się na Węgrzech, po czym wyjechała do Paryża, gdzie poznała sztukę egipską i średniowieczną[1][4]. Pod wpływem Mychajły Bojczuka zaczęła także studiować malarstwo staroruskie i sztukę bizantyjską[1][5], do połowy lat 20. XX w. tworząc prace w duchu jego idei odrodzenia sztuki bizantyjskiej[6].

Spotkanie z wojownikami, lata 20. XX w.

Czas I wojny światowej spędziła na Pogórzu Karpackim[7], zgłębiając lokalne tradycje i wierzenia ludowe[1]. Sztukę ludową traktowała jako pełnoprawną gałąź sztuki, czasem nawet ważniejszą niż twórczość profesjonalna[8]. Odeszła od malarstwa olejnego, skupiając się na temperze[5] i malarstwie na szkle[7], często tworząc prace niewielkich rozmiarów[1][7] o treści religijnej[1][5]. W 1921 namalowała obraz Lirnik i Księżniczka, którego inspiracją był dramat Sen srebrny Salomei Juliusza Słowackiego[9]. Rok później zdobyła I i II nagrodę w konkursie zorganizowanym przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych za obrazy Matka Boska Zielna oraz Matka Boska Gromniczna[1]. Tworzyła również projekty dekoracji, szczególnie kościelnych[1][5]. Nawiązała przyjaźń z Zofią Baudouin de Courtenay[1], z którą utworzyła polichromię niezachowanego do dziś kościoła w Starachowicach, sama malując tam Drogę Krzyżową[1][7].

Na targu, 1924

W 1925 roku przeniosła się do Wilna[10], gdzie poświęciła się badaniom nad sztuką ludową[1][11]. Do 1939 roku[1] zajmowała się sztuką ludową w Oddziale Sztuki Urzędu Wojewódzkiego[10], piastując stanowisko sekretarki u kolejnych konserwatorów (m.in. u Stanisława Lorentza)[7]. W swej roli m.in. konserwowała obrazy w Wilnie i w regionie[7] (np. obraz Matki Boskiej Boruńskiej[1]), opracowywała spisy obiektów zabytkowych i badała sztukę ludową[11], skupiając się przede wszystkim na tkactwie[1] i wileńskim samodziale lnianym[11]. Należała do Prezydium Towarzystwa Popierania Sztuki Ludowej[11] oraz do Rady Nadzorczej Bazaru Przemysłu Ludowego[1][11]. Owocem pracy naukowej były artykuły (np. Z zagadnień opieki nad sztuką ludową, „Ziemia”, 1929)[1] i publikacje książkowe, takie jak Sztuka ludowa i jej znaczenie dla kultury artystycznej (1939)[11].

Była aktywna w lokalnym życiu kulturalnym i towarzyskim, przyjaźniąc się m.in. z rodziną Jana Borowskiego i należąc do powstałego w latach 30. klubu „Smorgonia”[1]. W ramach klubu powstawały żartobliwe piosenki, fraszki i inne wierszowane formy autorstwa Teodora Bujnickiego, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Witolda Hulewicza i Tadeusza Łopalewskiego, które zostawały odgrywane przez aktorów[12]. Schrammówna wraz z Krystyną Wróblewską i Wandą Raicherową tworzyły z kolei humorystyczną scenografię[12]. Zachował się napisany przez klubowiczów czterowiersz, w którym scharakteryzowano Schrammównę:

Skoro powie ktoś: „Sztuka i przemysł ludowy”,
Padnie zaraz nazwisko owej białogłowy.
A skoro ktoś zapyta: „W co też bym się odział?”
Ona skromnie doradzi: „Najlepiej w samodział.”[12]

Schrammówna kontynuowała tworzenie małych prac temperą[1] na gruncie kredowym[11], malując przede wszystkim wiejskie sceny rodzajowe[11]. Choć jej syntetyczne, stroniące od zbędnych dekoracji prace nawiązują stylem do sztuki ludowej, cechują się przemyślaną kompozycją brył i linii[13]. Kilkanaście jej prac wystawiono w 1926 w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych[1]. Poza twórczością malarską, Schrammówna zaprojektowała fryz na srebrzonej blasze nawiązujący do litanii loretańskiej dla kaplicy Matki Boskiej Ostrobramskiej[11] oraz przygotowała scenografię i kostiumy do wystawionej lokalnie sztuki Edmonda Rostanda[11]. Należała do spółdzielni „Ład”, wraz z którą wystawiła prace na Powszechnej Wystawie Krajowej[1].

Podczas II wojny światowej spędziła wiele miesięcy w obozie na terenie Prus Wschodnich[1][11]. Zmarła 18 lutego 1942 w rodzinnej Olchowej, tam także została pochowana[1].

Wiele prac malarskich i notatek naukowych Schrammówny zaginęło podczas wojny[1].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Malarstwo i rysunek[edytuj | edytuj kod]

  • polichromia Droga Krzyżowa w kościele w Starachowicach, niezachowana
  • polichromia i prace w kaplicy w Olchowie[1][11]
  • Św. Wojciech – Anioły – feretron w kościele w Tarnawie Górnej[1]
  • Matka Boska Zielna
  • Matka Boska Gromniczna

Dzieła w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie:

  • Pokłon Trzech Króli – ok. 1920, tempera na tekturze, 26 × 18 cm[14]
  • Krowa z cielęciem – 1920[13], tempera na tekturze, na odwrocie szkic głowy, 35 × 44,5[13]
  • Spotkanie z wojownikami – lata 20., tempera i olej na tekturze, 41,5 × 55,5 cm[15]
  • Wnętrze chaty. Przy kołysce – 1922, tempera na tekturze, 26 × 35 cm[13]
  • Na targu – 1924, złocienie, tempera i olej na tekturze, 45 × 76 cm[16]
  • Miłosierdzie – ok. 1925, tempera na tekturze, 52,5 × 43 cm[17]
  • Trzech Budrysów – 1930, farba na szkle, 29,5 × 31,5 cm[18]
  • cykl Pan Tadeusz z lat 30. malowany na szkle:
    • Zosia i Hrabia – 18,2 × 38,2 cm[19]
    • Zosia i dzieci wiejskie – 15 × 35,8 cm[20]
  • Serenada – lata 30., farba na szkle, 20,4 × 25,8 cm[21]
  • Madonna z Dzieciątkiem – ok. 1930, olej na desce dębowej, 22 × 17 cm[22]
  • Na pastwisku – ok. 1932, farba na szkle, 14,2 × 40,2 cm[23]
  • Dwie baby – tempera na tekturze, 35 × 44,5 cm[24]
  • Portret księdza G. – tempera na tekturze, 26 × 31,5 cm[13]
  • Kąpanie chłopca – tempera na tekturze, 42,5 × 37 cm[13]
  • projekty polichromii w kaplicy ss. bernardynek w Jarosławiu – szkice[13]
  • projekty polichromii kaplicy w Sanoku (?) – szkice[13]

Dzieła w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu:

  • Lirnik i Księżniczka – 1921, tempera na desce[25]

Dzieła w zbiorach rodziny[1]:

  • Portret Juliana Schrammma
  • Żniwiarki – obraz kuty w blasze
  • Ułani węgierscy i dziewczyna podająca im mleko – olej
  • Matka Boska Nieustającej Pomocy – olej
  • Matka Boska Częstochowska – olej

Ekslibrisy[edytuj | edytuj kod]

Publikacje książkowe[edytuj | edytuj kod]

Za katalogiem Biblioteki Narodowej[28]:

  • Uwagi o sztuce ludowej, 1926
  • O wartości artystycznej samodziałów ludowych w Wileńszczyźnie, 1927
  • O organizacji i ideologji Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego w Wilnie, 1933
  • Sztuka ludowa a praca oświatowa na wsi, 1934
  • W sprawie ochrony sztuki ludowej, 1935
  • Ochrona sztuki ludowej, 1939
  • Sztuka ludowa i jej znaczenie dla kultury artystycznej, 1939

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Róża Biernacka w Polskim Słowniku Biograficznym zaznacza, że podawany czasem rok 1881 jest błędny[1].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad Biernacka 1994 ↓.
  2. ↑ a b c Borowski 1972 ↓, s. 441.
  3. ↑ Schrammówna Helena [online], expo.bu.umk.pl [dostęp 2021-01-05] (pol.).
  4. ↑ Borowski 1972 ↓, s. 441, 443.
  5. ↑ a b c d Borowski 1972 ↓, s. 443.
  6. ↑ Makowska 2016 ↓, s. 357–358.
  7. ↑ a b c d e f Borowski 1972 ↓, s. 445.
  8. ↑ Makowska 2016 ↓, s. 358.
  9. ↑ Makowska 2016 ↓, s. 355.
  10. ↑ a b Józef Marian Poklewski, Polskie życie artystyczne w międzywojennym Wilnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1994, s. 126–127, ISBN 83-231-0542-1 [dostęp 2021-01-06] (pol.).
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l Borowski 1972 ↓, s. 446.
  12. ↑ a b c Jan Malinowski, Erwuza. Rada Wileńskich Zrzeszeń Artystycznych, „Wileńskie Rozmaitości”, 2 (34), Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, 1996, s. 8 [dostęp 2021-01-06] (pol.).
  13. ↑ a b c d e f g h Borowski 1972 ↓, s. 448.
  14. ↑ Pokłon Trzech Króli [online], Muzeum Narodowe w Warszawie – Zbiory Cyfrowe [dostęp 2021-01-05].
  15. ↑ Spotkanie z wojownikami [online], Muzeum Narodowe w Warszawie – Zbiory Cyfrowe [dostęp 2021-01-05].
  16. ↑ Na targu [online], Muzeum Narodowe w Warszawie – Zbiory Cyfrowe [dostęp 2021-01-05].
  17. ↑ Miłosierdzie [online], Muzeum Narodowe w Warszawie – Zbiory Cyfrowe [dostęp 2021-01-05].
  18. ↑ Trzech Budrysów [online], Muzeum Narodowe w Warszawie – Zbiory Cyfrowe [dostęp 2021-01-05].
  19. ↑ Zosia i Hrabia [online], Muzeum Narodowe w Warszawie – Zbiory Cyfrowe [dostęp 2021-01-05].
  20. ↑ Zosia i dzieci wiejskie [online], Muzeum Narodowe w Warszawie – Zbiory Cyfrowe [dostęp 2021-01-05].
  21. ↑ Serenada [online], Muzeum Narodowe w Warszawie – Zbiory Cyfrowe [dostęp 2021-01-05].
  22. ↑ Madonna z Dzieciątkiem [online], Muzeum Narodowe w Warszawie – Zbiory Cyfrowe [dostęp 2021-01-05].
  23. ↑ Na pastwisku [online], Muzeum Narodowe w Warszawie – Zbiory Cyfrowe [dostęp 2021-01-05].
  24. ↑ Borowski 1972 ↓, s. 449.
  25. ↑ Makowska 2016 ↓, s. 355–356.
  26. ↑ Ekslibris Jerzego Remera (św. Jerzy walczący ze smokiem) [online], expo.bu.umk.pl [dostęp 2021-01-05] (pol.).
  27. ↑ Ekslibris – Tygodnik Wileński Nr [online], expo.bu.umk.pl [dostęp 2021-01-05] (pol.).
  28. ↑ Helena Schrammówna [online], Katalogi Biblioteki Narodowej [dostęp 2021-01-05] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Helena_Schrammówna&oldid=73614017”