Jan Gawrych
| Data urodzenia |
16 kwietnia 1892 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
30 marca 1943 |
| Zawód, zajęcie |
gajowy, pszczelarz |
| Miejsce zamieszkania | |
| Narodowość |
polska |
| Małżeństwo | |
| Dzieci | |
| Odznaczenia | |
| |
Jan Gawrych, ps. „Józef” (ur. 16 kwietnia 1892, zm. 30 marca 1943[1]) – polski leśnik, członek Gwardii Ludowej, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Jan Gawrych z żoną Aleksandrą z domu Serafin mieli kilkoro dzieci, spośród których okres wczesnego dzieciństwa przeżyli Józef (zwany Niutkiem, ur. 1938)[2], Jadwiga (ur. 1931) i Jerzy (najstarszy). Z Józefem i Jadwigą mieszkali w leśniczówce między Wólką Czarnińską a Ludwinowem (powiat miński), gdzie Jan pełnił funkcję gajowego i instruktora pszczelarstwa. Starszy syn Jerzy mieszkał w Mińsku Mazowieckim, gdzie uczęszczał do gimnazjum[3]. Jan w czasie wojny należał do Gwardii Ludowej[1].
W czasie okupacji Gawrychowie przyjęli pod swój dach uciekiniera z getta warszawskiego – trzydziestoletniego skrzypka Filharmonii Warszawskiej oraz fryzjera Abrahama (Abrama) Słomkę. Słomka uczył Jadwigę i jej brata gry na skrzypcach. Zarabiał w okolicznych wsiach jako fryzjer i balwierz, do których uczęszczał z walizką z przyborami. Pieniądze przekazywał Aleksandrze. Gawrychowie dostarczali żywność także Żydom z pobliskiego Stanisławowa oraz karmili Żydów ukrywających się w okolicznych lasach. W leśniczówce mieszkali lub znajdowali schronienie również Żydzi Teresa Papier (z d. Zylberberg), Chaskiel Papier, szesnastoletnia Fryda (Frania) Aronson (z d. Szpigner) i Mosze Aronson, a nadto zbiegły z niemieckiej niewoli Piotr, oficer Armii Czerwonej[4]. 18 marca 1943 po donosie sąsiadki Gawrychów Niemcy przeprowadzili najazd na leśniczówkę, którą spalili. Ciężarna Teresa Papier została zabita na miejscu. Piotr, który zaczął strzelać z ukrywanego przez siebie karabinu, został postrzelony. Jana Gawrycha rozstrzelano 30 marca 1943 w lesie w Ignacowie. Aleksandrze, Jadwidze i Niutkowi pozwolono uciec. Schronili się u sąsiedniej rodziny Gańków, gdzie dożyli końca wojny. Abraham Słomka, mimo że udało mu się zbiec, po kilkunastu dniach popełnił samobójstwo[3][5][6][7]. Z ukrywających się Żydów jedynie Fryda Szpinger przeżyła wojnę[1]. Skryła się u sióstr zakonnych w Ignacowie, a po 1945 wyjechała do Izraela. Po wojnie Gawrychowie powiedzieli sąsiadce, że wiedzą, że to ona na nich doniosła[6].
W 1999 małżeństwo Gawrychów zostało pośmiertnie wyróżnione medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Jadwiga otrzymała tytuł dwa lata później[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Jan Gawrych [online], www.radiomaryja.pl [dostęp 2020-02-18].
- ↑ Paweł Brodowski: Józef Gawrych. jazzforum.com.pl, 2022. [dostęp 2022-11-03]. (pol.).
- ↑ a b Anna Herbich, Dziewczyny sprawiedliwe. Polki, które ratowały Żydów, Warszawa: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2019, s. 11–27, ISBN 978-83-240-5766-5 [dostęp 2020-02-18].
- ↑ Edward Kopówka, Paweł Rytel-Andrianik, Dam im imię na wieki (Księga Izajasza 56,5). Polacy z okolic Treblinki ratujący Żydów, Oxford-Treblinka: Drohiczyńskie Towarzystwo Naukowe, Kuria Diecezjalna w Drohiczynie, 2011, s. 124, 249, ISBN 978-83-7257-496-1 [dostęp 2020-02-18].
- ↑ Ignacy Strączek, Jadwiga Gawrych, Przemysław Jaczewski, sztetl.org.pl, 24 lipca 2014 [dostęp 2020-02-18].
- ↑ a b Teresa Torańska, Historia rodziny Gawrychów [online], sprawiedliwi.org.pl, październik 2008 [dostęp 2020-02-18].
- ↑ Teresa Torańska, Jadwiga Gawrych: Spałyśmy z Franią w jednym łóżku [online], wyborcza.pl, 20 października 2008 [dostęp 2020-02-18].
- ↑ Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem by 1 January 2019. Poland [online], yadvashem.org, 7 stycznia 2019, s. 25 [dostęp 2020-02-18] (ang.).