Jan Gończ

Jan Gończ

Data urodzenia	1895
Data śmierci	1945
Zawód, zajęcie	archiwista, kronikarz

Jan Gończ (ur. 1895 w Kościerzynie, zm. 1945 w ZSRR) – polski prawnik, kaszubski działacz społeczno-polityczny, archiwista i kronikarz Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”

I wojna światowa i walka o granice Rzeczypospolitej

Po wybuchu I wojny światowej został powołany do armii niemieckiej; walczył głównie na froncie rosyjskim. Pod koniec wojny zdezerterował i powrócił na Pomorze, gdzie zaangażował się w działalność tajnego Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej. Następnie przeszedł do szeregów paramilitarnej Straży Ludowej i w końcu Organizacji Wojskowej Pomorza. Posiadając doświadczenie wojskowe, przeszedł w 1919 r. do Wielkopolski, gdzie walczył w powstaniu wielkopolskim. W styczniu 1920 r. wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego, z którym wkroczył na Pomorze. Brał udział 10 lutego w uroczystych zaślubinach Polski z Bałtykiem, których dokonał gen. Józef Haller. Następnie wraz z 66. Pułkiem Strzelców Kaszubskich im. Józefa Piłsudskiego został przerzucony na wojnę polsko-bolszewicką, m.in. uczestniczył w sierpniu 1920 r. w ciężkich walkach na przedmościu warszawskim.

Okres międzywojenny

Po zakończeniu działań wojennych powrócił na Pomorze, gdzie samorzutnie zorganizował grupę osób do ochrony mienia poniemieckiego przed grabieżą. Był jednym ze współorganizatorów struktur administracji państwowej w Kościerzynie, zostając następnie urzędnikiem w starostwie. Posiadał też własną kancelarię prawniczą. Czynnie zaangażował się w działalność społeczną i polityczną; był członkiem Polskiego Związku Zachodniego, Związku Towarzystw Powstańców i Wojaków i Stronnictwa Narodowego. Ok. 1937 r. przeszedł przeszkolenie w zakresie dywersji pozafrontowej.

II wojna światowa

Po zajęciu Pomorza przez wojska niemieckie w pierwszych dniach września 1939 r., natychmiast rozpoczął działalność podziemną. Zorganizował grupę konspiracyjną, która działała początkowo w rejonie Kościerzyny i Śliwic, a następnie w lasach mirachowskich. Jesienią 1940 r. przyłączył swoją grupę do Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Kaszubski”, a sam został bliskim współpracownikiem jej przywódcy, por. rez. Józefa Dambka ps. „Adam”, „Kil”, „Jur”. Po utworzeniu na początku lipca 1941 r. Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”, został jej archiwistą i kronikarzem. Z tej racji był członkiem najlepiej znającym jej strukturę organizacyjną, obsadę personalną, różne tajne dokumenty. Jednym z jego głównych zajęć była też legalizacja, czyli wystawianie fałszywych niemieckich dokumentów. Po zajęciu Pomorza przez Armię Czerwoną w marcu 1945 r., zaginął bez śladu. Według jednej z najbardziej prawdopodobnych wersji został ujęty przez NKWD i wywieziony w głąb ZSRR, gdzie zmarł. Jego archiwum prawdopodobnie przejął Urząd Bezpieczeństwa.