Jan Smela

Jan Smela

Jan Bartkiewicz

Wir, Janusz, Lipek, Szary

Jan Smela (ze zbiorów NAC)
kapitan
Data i miejsce urodzenia	3 listopada 1910 Pstrągowa
Data i miejsce śmierci	3 kwietnia 1986 Rzeszów
Przebieg służby
Lata służby	1934–1944
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne Armia Krajowa
Jednostki	6 Pułk Strzelców Podhalańskich, 4 Dywizja Piechoty (PSZ), 4 Brygada Kadrowa Strzelców, 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa, V Odcinek Wachlarza, Obwód Święciany AK, Inspektorat BC Okręgu Wilno AK
Stanowiska	dowódca plutonu, dowódca kompanii, dowódca V Odcinka, zastępca dowódcy V Odcinka, komendant obwodu, zastępca inspektora Inspektoratu
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa kampania wrześniowa operacja Ostra Brama
Późniejsza praca	starszy inspektor ubezpieczeń
Odznaczenia

Jan Smela vel Jan Bartkiewicz pseud.: „Wir”, „Janusz”, „Lipek”, „Szary” (ur. 3 listopada 1910 w Pstrągowej, zm. 3 kwietnia 1986 w Rzeszowie) – oficer Wojska Polskiego II RP, Polskich Sił Zbrojnych i Armii Krajowej, kapitan piechoty służby stałej, cichociemny.

Życiorys

Był synem Józefa, organisty, i Katarzyny z domu Mleczek. Po ukończeniu II Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie i zdaniu matury w 1931 roku kontynuował naukę w Szkole Podchorążych Rezerwy Łączności w Zegrzu i w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej, po czym został skierowany do 6 pułku strzelców podhalańskich, w którym służył jako dowódca plutonu i dowódca kompanii.

We wrześniu 1939 roku był oficerem łączności w macierzystym pułku, z którym brał udział w ciężkich walkach między Olkuszem a Tomaszowem Lubelskim. 21 września dostał się do niewoli niemieckiej. Uciekł z transportu jenieckiego i przedostał się do rodzinnej wsi. 24 grudnia przekroczył granicę polsko-węgierską. Był internowany na Węgrzech. Po ucieczce z obozu dotarł do Francji, gdzie 9 marca wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w Camp de Carpiagne. Przydzielono go do Obozu Oficerskiego w Vichy. Pełnił również funkcję dowódcy 3 kompanii ckm w 11 pułku 4 Dywizji Piechoty. W czerwcu 1940 roku ewakuował się do Wielkiej Brytanii, gdzie został przydzielony do kompanii cekaemów 12 batalionu 4 Brygady Kadrowej Strzelców, a następnie do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.

Zgłosił się do służby w kraju. Po przeszkoleniu w dywersji został zaprzysiężony 10 listopada 1941 roku w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza. Zrzutu dokonano w nocy z 6 na 7 stycznia 1942 roku w ramach operacji „Shirt” dowodzonej przez por. naw. Mariusza Wodzickiego. Ekipa została zrzucona na „dziko” w okolicy wsi Stefanówka w wyniku „spalenia” placówki odbiorczej w związku z pojawieniem się oddziałów niemieckich. Zrzut nastąpił z bardzo małej wysokości, skoczkowie potłukli się, dwóch zostało kontuzjowanych, a zrzucone pojemniki dostały się w niemieckie ręce.

Po aklimatyzacji w Warszawie dostał przydział do Wachlarza na dowódcę, a następnie zastępcę dowódcy V Odcinka. Pojawił się na Wileńszczyźnie na początku maja 1942 roku i natychmiast rozpoczął organizowanie oddziałów dywersyjnych i placówek w terenie. Oddziały V Odcinka przeprowadziły pod jego dowództwem ponad 20 akcji.

Po rozwiązaniu Wachlarza został mianowany komendantem Obwodu Święciany, a w listopadzie 1943 roku został zastępcą inspektora Inspektoratu BC Okręgu Wilno AK. Prowadził szkolenia i akcje dywersyjne. Był przewidziany na dowódcę 1 batalionu 85 Pułku Piechoty 19 Dywizji Piechoty w ramach planu Odtwarzania Sił Zbrojnych w Kraju. Wziął udział w operacji Ostra Brama.

Po 17 lipca 1944 roku został aresztowany przez Armię Czerwoną. Był więziony w Miednikach, Kalininie, Ostaszkowie (gdzie pracował przy kopaniu torfu) i Morszańsku. Wrócił do Polski 13 listopada 1947 roku.

Od marca 1948 roku pracował jako starszy inspektor ubezpieczeń w Oddziale Wojewódzkim PZU w Rzeszowie, potem w Rzeszowskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Montażowego na stanowisku starszego ekonomisty, następnie jako starszy inspektor ubezpieczeń w Wojewódzkim Związku Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. 1 czerwca 1976 roku przeszedł na emeryturę.

Działał m.in. w LOK, PZPN i rzeszowskim Okręgowym Związku Brydża Sportowego.

Nie założył rodziny. Po śmierci został pochowany na cmentarzu w Wilkowyi w Rzeszowie.

Awanse

• podporucznik – 15 sierpnia 1934 roku
• porucznik –
• kapitan – 6 stycznia 1942 roku.

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 14 lipca 1944 roku za wyróżniające się męstwo w akcjach bojowych w okresie konspiracji i w walkach AK na terenie Okręgu Wileńskiego
• Złoty Krzyż Zasługi (1975)
• Zasłużony dla województwa rzeszowskiego.

Bibliografia

• Cezary Chlebowski: Wachlarz, Monografia wydzielonej organizacji dywersyjnej Armii Krajowej, wrzesień 1941 – marzec 1943. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1983. ISBN 83-211-0419-3.
• Smela Jan. W: Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 1. Oleśnica: Firma „Kasperowicz — Meble”, 1994, s. 119–120. ISBN 83-902499-0-1.
• Krzysztof A. Tochman: Smela Jan. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 39. Warszawa – Kraków: Instytut Historii PAN, 1999, s. 196–197. ISBN 83-86301-73-2.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1984, s. 409. ISBN 83-211-0537-8.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, 1984, s. 49–50.

Linki zewnętrzne

• biogram na stronie elitadywersji.org - kompendium wiedzy o 316 Cichociemnych spadochroniarzach Armii Krajowej