Jartypory

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jartypory
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

węgrowski

Gmina

Liw

Liczba ludności (2011)

768[2][3]

Strefa numeracyjna

25

Kod pocztowy

07-100[4]

Tablice rejestracyjne

WWE

SIMC

0677850[5]

Położenie na mapie gminy Liw
Mapa konturowa gminy Liw, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Jartypory”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Jartypory”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Jartypory”
Położenie na mapie powiatu węgrowskiego
Mapa konturowa powiatu węgrowskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Jartypory”
Ziemia52°25′41″N 22°05′29″E/52,428056 22,091389[1]

Jartyporywieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie węgrowskim, w gminie Liw[5][6].

Integralne części wsi Jartypory[5][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
0677866 Butlerów kolonia
0677872 Mokrzec-Gajówka osada leśna

Wieś posiadał w 1673 roku starosta warszawski i referendarz koronny Jan Dobrogost Krasiński[7], leżała w ziemi drohickiej województwa podlaskiego w 1795 roku[8]. W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jartypory, po jej zniesieniu w gromadzie Ruchna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.

Jartypory dawniej folwark wydzielony z dóbr Miedzna. Miejscowość położona wśród lasów, przy szosie z Węgrowa do Małkini i Treblinki. Na prawo od szosy w centrum wsi znajduje się zabytkowy dworek z pocz. XIX w., do 1944 r. własność rodziny Rawicz - Ostrowskich, obecnie szkoła podstawowa. Dwór zbudowany z drewna, po 1944 r. otynkowany i pokryty blachą.

Zabytki architektury i budownictwa we wsi:

  • dwór (obecnie szkoła podstawowa) drewniany z połowy XIX wieku. Dwór reprezentuje typowe rozwiązanie ustalone przez klasycyzm: na planie prostokąta dwutraktowy, z sienią na osi poprzedzonej gankami. Ganki ukształtowane zostały w formie klasycystycznego czterokolumnowego portyku. Dwór wyróżnia się wysokim czterospadowym dachem z facjatą nad gankiem. Ganek od strony południowej ze względu na zły stan techniczny został rozebrany przez dyrekcję mieszczącej się we dworze szkoły. Park dworski zachował się w stanie szczątkowym. Na uwagę zasługuje fragment alei grabowej,
  • zespół gorzelni z końca XIX wieku, w skład którego wchodzi murowana gorzelnia oraz murowany magazyn spirytusu. Ceglane budynki gorzelni reprezentują budownictwo przemysłowe.

Spośród licznie reprezentowanej architektury zagród w wykazie obiektów zainteresowania konserwatorskiego wymieniono cztery domy z przełomu XIX i początku XX wieku (domy nr 21,36, 88, 94).

  • Dom nr 94 stanowi przykład chałupy szerokofrontowej, półtoratraktowej, w której występuje jedna izba o szerokości równej szerokości budynku oraz sień i komora. Jest to chałupa z dośrodkowym układem pomieszczeń wokół urządzenia ogniowo-grzewczego, usytuowanego w centrum budynku.
  • Dom nr 36 jest przykładem chałupy, w której zastosowano geometryczne motywy zdobnicze, umieszczone na szczycie domu i nad oknami, które pojawiły się powszechnie w zabudowie drewnianej na początku XX wieku.
  • Od 1980 roku prowadzone są wykopaliska.
  • Cmentarzyska z epoki żelaza, położone jest na niewielkim wydmowym wyniesieniu, na południe od nieistniejącego już strumienia płynącego w kierunku Liwca. Spinki typu Almgren, grzebień, wisior opasany i paciorki szklane z ciałopalnego grobu.

W Jartyporach urodził się biskup Józef Wysocki.

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Piotra z Alkantary i św. Antoniego z Padwy w Węgrowie[9].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 44662
  2. Wieś Jartypory w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2020-03-30] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 371 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. Anna Laszuk, Zaścianki i królewszczyzny : struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1998, s. 121.
  8. Karol de Perthées , Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795
  9. Opis parafii na stronie diecezji

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]