Katastrofa tunguska
 |
Ten artykuł od 2011-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
Katastrofa tunguska – wydarzenie z 30 czerwca 1908, które miało miejsce w tajdze, w środkowej Syberii nad rzeką Podkamienna Tunguzka, na północ od jeziora Bajkał na obszarach niezamieszkanych. Doszło tam wówczas do ogromnej eksplozji, która powaliła drzewa w promieniu 40 km, widziana była w promieniu 650 km, słyszana w promieniu 1000 km, zaś niezwykle silny wstrząs zarejestrowały wówczas sejsmografy na całej Ziemi, a wreszcie – dzięki szczególnemu położeniu Słońca w okresie przesilenia letniego, wskutek odbijania światła przez pył, będący efektem eksplozji – w wielu europejskich miastach zaobserwowano zjawisko „białej nocy”. Uderzenie było tak silne, że ówczesne rosyjskie magnetometry pokazywały w jego rejonie drugi biegun północny.
Jest wiele niejasności dotyczących tej katastrofy, które nie pozwalają na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków. Wciąż do końca nie wiadomo, co wywołało tak potężny wybuch. Inną niewyjaśnioną zagadką są różne relacje świadków z rejonu rzeki Angara oraz z rejonu rzeki Dolna Tunguzka; relacje te mówią m.in. o różnych kierunkach przemieszczania się obiektu oraz o różnym czasie, w którym obiekt został zaobserwowany. Świadkowie z okolic Angary mówią o wczesnym ranku, Dolnej Tunguzki – o popołudniu. Kolejną tajemnicę stanowi fakt istnienia trzech wywałów drzew na terenie katastrofy, co także zdaje się potwierdzać, iż katastrofa tunguska nie była dziełem jednego obiektu. Obiekty te mogły mieć do 50 m średnicy.
W grudniu 2016 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ ustanowiło 30 czerwca Międzynarodowym Dniem Planetoid z intencją upowszechniania świadomości zagrożeń jakie mogą stanowić zderzenia obiektów bliskich Ziemi z naszą planetą[1].
Badania zjawiska
Brak bezpośrednich obserwacji katastrofy tunguskiej spowodował powstanie wielu mniej lub bardziej prawdopodobnych hipotez, mających wyjaśnić przyczynę owego fenomenu. Aby położyć kres różnym teoriom i bezpodstawnym domniemaniom, w 1927 – dopiero 19 lat po wybuchu – sowieckie środowisko akademickie postanowiło wysłać pierwszą poważną ekspedycję naukową w rejon Podkamiennej Tunguzki. Badania zostały przeprowadzone przez Leonida Kulika z Sowieckiej Akademii Nauk. Po odnalezieniu w archiwalnej gazecie wiadomości o wydarzeniu, uczony ów wyraził przypuszczenie, iż na obszar Syberii spadł gigantyczny meteoryt, zbudowany z żelaza i niklu. Chcąc znaleźć dowody na poparcie tej tezy, Kulik długie lata prowadził badania w strefie torfowisk na górze Stojkowicz. Poszukiwania ekspedycji Kulika zakończyły się niepowodzeniem – nie znaleziono żadnych pozostałości meteorytu lub krateru uderzeniowego, zawdzięczamy jej jednak sporą ilość materiału fotograficznego, demonstrującego krajobraz tajgi po katastrofie. Zdaniem czechosłowackiego astronoma Ľubora Kresáka, który wyraził swoją opinię na temat ekspedycji w 1978, stanowi to dowód, iż przyczyną katastrofy tunguskiej był meteoroid, którym był oderwany fragment Komety Enckego.
Stanowisko to odbiło się szerokim i niespodziewanym echem w światowych mediach, co spowodowało kolejną falę polemiki na temat możliwych przyczyn katastrofy. Jedni (np. naukowiec Andrew Chaikin) twierdzili, że w rejon Podkamiennej Tunguski spadła skalna asteroida. Inni przychylali się do koncepcji eksplodującego w powietrzu meteorytu (co wyjaśniałoby brak krateru), radioaktywnej komety bądź też eksplozji bagiennego gazu. Żadna z tych hipotez nie brała jednak pod uwagę anomalii, z jakimi w obszarze tajgi zetknęła się ekspedycja Kulika i późniejsze: wzrost na terenie katastrofy zdeformowanych drzew oraz odnalezieniu kulek szkła o średnicy 1 mm, przypominających tektyty.
Hipoteza Korlevicia
 |
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji. |
W 1990 roku w rejon katastrofy udała się ekspedycja naukowa składająca się z badaczy rosyjskich, bułgarskich, francuskich i szwedzkich, oraz Chorwata Korado Korlevicia. Ten ostatni, po dziesięciu dniach pobierania próbek ziemi, oznajmił, że wyrobił sobie pogląd na przyczynę i przebieg katastrofy tunguskiej.
Zdaniem Korlevicia wybuch spowodowany został zderzeniem Ziemi z meteorytem o wielkości porównywalnej z drapaczami chmur. Dwadzieścia sekund po eksplozji na niewielkiej wysokości powstał grzyb rozżarzonej pary wodnej o temperaturze 15 000 °C, który „ugotował” całą strefę uderzenia – popiół i piasek stopiły się, tworząc tektyty – szklane kuleczki, odnalezione przez ekspedycję Kulika. Według chorwackiego uczonego powstała fala uderzeniowa rozchodziła się równolegle do powierzchni ziemi, co wyjaśnia dlaczego zniszczenia lasów na powierzchni 2150 km² miały nieregularny kształt, który widziany z góry przypominał motyla. Korlević wyjaśnił również nietypowy kształt drzew, jakie rosną do dnia dzisiejszego w rejonie Podkamiennej Tunguski – miałoby to być wynikiem opaleń powstałych wskutek pożarów, jakie miały miejsce po upadku meteorytu.
Jezioro Czeko
W czerwcu 2007 roku Luca Gasparini i Giuseppe Longo, dwóch naukowców z Uniwersytetu Bolońskiego, oświadczyło, że odnalazło krater powstały w wyniku uderzenia dużego meteorytu lub fragmentu komety w powierzchnię Ziemi[2]. Według nich kraterem uderzeniowym jest jezioro Czeko znajdujące się 8 km na północny zachód od wyznaczonego dotychczas epicentrum, a więc w kierunku zgodnym z zeznaniami świadków zdarzenia oraz kierunku załamania drzew. Jezioro owalnym kształtem odróżnia się od pozostałych zbiorników w okolicy, a na jego dnie włoscy badacze natrafili na odłamki skalne lub sprasowane osady denne, będące prawdopodobnie pozostałościami meteorytu. Zbiornik nie jest zaznaczony na żadnej z map obszaru sprzed 1929 roku. Odkrycie Włochów skrytykował doktor Gareth Collins z Londynu. Stwierdził, iż niecka zbiornika nie ma cech charakterystycznych dla krateru pouderzeniowego, a w jego pobliżu rosną ponad stuletnie drzewa[3].
Katastrofa tunguska w kulturze
- W książce Alfreda Szklarskiego Tajemnicza wyprawa Tomka katastrofa tunguska uratowała od śmierci głównych bohaterów (zmuszając do ucieczki wrogich im Jakutów i Kozaków)[4].
- W książce Stanisława Lema Astronauci autor opisuje wydarzenie jako katastrofę statku obcej cywilizacji.
- Do katastrofy tunguskiej nawiązuje scenariusz gry komputerowej Tajne akta: Tunguska.
- Akcja amerykańskiego serialu telewizyjnego Siberia rozgrywa się na Syberii w okolicach miejsca katastrofy, zamieszkiwanego przez nadprzyrodzone stworzenia.
- W książce Jacka Dukaja Lód jako przyczyna alternatywnej historii[5].
- W grze Assassin's Creed II jedna z zagadek pod szyldem "Prawda" nr 16 nawiązuje do katastrofy tunguskiej.
- W klipie piosenki zespołu Metallica All Nightmare Long.
- W grze Hokus Pokus, Różowa Pantera, główny bohater, znajduje na Syberii mówiący meteoryt, który opowiada o tym że przybył na ziemię 30 czerwca 1908 roku.
- W grze mobilnej Lifeline: Crisis Line fabuła obraca się między innymi wokół kryształów pochodzących rzekomo z miejsca katastrofy tunguskiej.
- W komiksie Ian Kaledine tytułowy bohater, zainteresowany eksplozją widoczną nawet w Paryżu, postanawia zbadać sprawę katastrofy tunguskiej.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ ONZ uchwaliła Międzynarodowy Dzień Planetoid (International Asteroid Day) [online], www.urania.edu.pl [dostęp 2017-05-06].
- ↑ ^ "A possible impact crater for the 1908 Tunguska Event" – opracowanie naukowców Uniwersytetu Bolońskiego
- ↑ "Team makes Tunguska crater claim" – reportaż BBC zawierający krytykę Garetha Collinsa
- ↑ Alfred Szklarski, „Tajemnicza wyprawa Tomka”, str. 269-270
- ↑ Recenzja książki: Jacek Dukaj, "Lód". polityka.pl. [dostęp 2014-05-15].
Bibliografia
- Katastrofa tunguska; Trójkąt bermudzki; Obce ślady Lucjan Znicz, KAW, Gdańsk 1982, s. 325.
- Tunguska kula ognista Surendra Verma, AMBER, s. 160, sierpień 2005, ISBN 83-241-2231-1
Linki zewnętrzne
- Wiedza i Życie Katastrofa tunguska – zagadka rozwiązana