Klub Literacki „Narew”
Klub Literacki „Narew” w Ostrołęce, wcześniej Grupa Poetycka „Narew”[1] – grupa literatów z Ostrołęki i okolic, którzy na codwutygodniowych spotkaniach dyskutowali i podejmowali wspólne działania, aby prowincjonalni twórcy mogli doskonalić warsztat, publikować teksty w czasopismach, zadebiutować i wnieść swój wkład w literaturę krajową. Klub powstał z przekształcenia wcześniejszej Grupy Poetyckiej „Narew”, zainicjowanej w 1966 r. przez Dionizego Maliszewskiego.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa „Narew” nawiązuje do ostrołęckiej rzeki, którą niektórzy członkowie Grupy „kochali jak matkę” (Tadeusz Franciszek Machnowski), a wielu opiewało w swoich tekstach. Początkowo Grupa miała nosić nazwę „Dąbrowa”, o czym wspomina Tadeusz Chudy[1][2], jednak Narew, której nazwa pochodzi od słowa „nur”, oznaczającego w języku praindoeuropejskim wodę lub rzekę, uznano za właściwszą.
Faza organizacyjna (1967–1974)[edytuj | edytuj kod]
Był to „okres nawiązywania kontaktów między przyszłymi członkami grupy”. Spoiwem stały się zjazdy, organizowane przez Krajową Radę lub Mazowiecki Ośrodek Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy. Grupa Poetycka „Narew” zrodziła się w opozycji do działań Mazowieckiego Towarzystwa Kulturalnego, którego inicjatywę, by „dawać warszawskich pisarzy prowincji” Dionizy Maliszewski poddał krytyce w 1967 r. na łamach „Pięciu Rzek”. Napisał: „Błędna wydaje mi się z gruntu koncepcja zdobywania warszawskich autorytetów literackich, dla nas w Mazowszu liczy się przede wszystkim dorobek własny, chociażby na razie skromniejszy”. Poinformował, że „przed rokiem powstał Klub Literacki, który ma za zadanie powiązanie wszystkich pisarzy pochodzących z regionu kurpiowskiego z Ziemią Kurpiowską. Opiekę nad Klubem roztoczył Dom Kultury Ostrołęckich Zakładów Celulozowo-Papierniczych”[3]. Grupę wspierali poeci, którzy zamieszkali poza Ostrołęką: Leszek Bakuła (Ustka), Mieczysław Czychowski i Kazimierz Sopuch (Gdańsk), Henryk Syska (Olsztyn), Kazimierz Śladewski (Otwock) i Aleksander Nawrocki (Warszawa). W pierwszej fazie ważną rolę odegrali trzej poeci: Dionizy Maliszewski, Alfred Sierzputowski i Tadeusz Franciszek Machnowski. Z ich korespondencji zrodziła się koncepcja Grupy, do której akces zgłosili: Henryk Bender, Teresa Gruszkówna, Jerzy Kijowski, Waldemar Kujtkowski, Tadeusz Franciszek Machnowski, Dionizy Maliszewski, Stanisława Buszta, Czesław Parzych i Alfred Sierzputowski. Za początek działania Grupy przyjmuje się rok 1972[4]. W 1974 r. dla uczczenia 600-lecia Ostrołęki został wydany almanach „Z kurpiowskiej niwy”[1].
Faza największych dokonań (1974–1983)[edytuj | edytuj kod]
Burzliwe dyskusje nad literaturą, w tym nad utworami członków Grupy, odbywały się w Zakładowym Domu Kultury, którego Dionizy Maliszewski był kierownikiem. Zaczęto organizować spotkania z pisarzami spoza Ostrołęki. W marcu 1974 r. na spotkaniu młodych pisarzy Mazowsza, Warszawy oraz Warmii i Mazur odbył się pierwszy turniej poetycki o Nagrodę im. Wiktora Gomulickiego. Drugą nagrodę zdobył Czesław Parzych, a wyróżnienia – Bogusław Fedorowicz i Alfred Sierzputowski. W latach 1972–1976 nastąpiły zmiany składu Grupy – odeszli: Stanisława Buszta, Teresa Gruszkówna, Jerzy Kijowski i Waldemar Kujtkowski, natomiast dołączyli: Bogusław Fedorowicz (1973), Edward Kupiszewski (1974), Irena Knapik i Wojciech Woźniak (1976). Scalanie grupy na gruncie tradycji, wzajemnego oddziaływania i działalności zespołowej dawało efekty w postaci publikacji zbiorowych i indywidualnych. W 1975 r. dzięki pomocy Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych i Instytutu Wydawniczego CRZZ wydano we wspólnej obwolucie „Arkusze poetyckie Grupy Poetyckiej „Narew”[1]:
- Henryk Bender – Koncert na dwie dziewanny,
- Bogusław Fedorowicz – Autogram,
- Edward Kupiszewski – Okruchy iglastego serca,
- Tadeusz Machnowski – Między ostrzem słowa a językiem miecza,
- Dionizy Maliszewski – Ballady i groteski,
- Czesław Parzych – Ponad wołaniem moim,
- Alfred Sierzputowski – Akt wiary
W latach 1976–1982 ukazało się w „Warmii i Mazurach” osiem wkładek literackich (wiersze, fragmenty prozy i artykuły) ostrołęckich poetów. Do roku 1980 pojawiły się kolejne indywidualne książki poetów „Narwi”: Czarne niezapominajki (1978) i Przydroża (1980) D. Maliszewskiego, Opisanie ciszy (1976) i Kto był wyżej (1979) E. Kupiszewskiego, Otwieram dłoń (1977) i Powracanie (1979) Cz. Parzycha oraz Epitafia (1980) A. Sierzutowskiego. W 1977 r. zaczęto przybliżać czytelnikom poetów zapomnianych, np. Stanisława Brucza – arkusz poetycki z notą biograficzną i posłowiem Wojciecha Woźniaka. Członkowie Grupy Poetyckiej „Narew” osiągnęli dojrzałość literacką, demonstrowali swoje indywidualne poszukiwania, nie tracąc elementów wspólnych. W zebraniach uczestniczyli zaprzyjaźnieni autorzy z Warszawy i Olsztyna. Dużego rozgłosu nabrały Kurpiowskie Dni Literatury i Ostrołęcka Jesień Kulturalna. Uczestnicy tych wydarzeń odbywali spotkania z czytelnikami w szkołach, klubach i bibliotekach na terenie całego województwa ostrołęckiego. Według klasyfikacji Michała Głowińskiego, Grupa Poetycka „Narew” należała do „grup sytuacyjnych”. Gdy spełniła swoje zadanie, warszawscy poeci, Aleksander Nawrocki i Kazimierz Śladewski, podsunęli pomysł przekształcenia jej w Klub Literacki. Mając na uwadze nobilitację własnej działalności, mecenat i pomoc finansową, członkowie Grupy za pośrednictwem Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Ostrołęce zwrócili się do Zarządu Oddziału Warszawskiego ZLP o powołanie Klubu Literackiego „Narew” w Ostrołęce. 4 marca 1977 r. zapadła decyzja o utworzeniu Klubu, na opiekuna wyznaczono Tomasza Jodełkę-Burzeckiego, jednak otwarcia Klubu nie dokonano podczas IV Kurpiowskich Dni Literatury. Nastąpiło to 24 kwietnia 1980 r. w obecności Jarosława Abramowa-Newerlego, Mariana Pilota, Aleksandra Małachowskiego i Andrzeja Jareckiego. Władze województwa reprezentował Stanisław Łojewski. Prezesem Klubu Literackiego „Narew” został Alfred Sierzputowski, Zarząd Klubu skorzystał z doświadczeń Białostockiego Klubu Literackiego i jego prezesa – Sokrata Janowicza. 8 lipca 1980 r. Zarząd Klubu otrzymał pismo z informacją, że Zarząd Główny ZLP w dniu 6 czerwca powołał Klub Literacki „Narew” w Ostrołęce, zatwierdził statut i przyznał dotację w wys. 5,5 tys. zł. W 1980 r. dołączył do Klubu Stanisław Kałucki[5].
13 lipca 1981 r. Klub otrzymał zgodę Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk na druk „jednodniówki” w nakładzie 3 tys. egzemplarzy. W 1982 r. członkowie Klubu wydawali kolejno następujące tomy poetyckie: Irena Knapik-Machnowska – Nie dla wszystkich, Tadeusz Machnowski – Za podwójną gardą, Henryk Bender – Polne światło, Czesław Parzych – Znaki oczyszczenia, Alfred Sierzputowski – Wyjęte spod brawa (fraszki), Dionizy Maliszewski – Przesłanie, Wojciech Woźniak – Stacje. W 1983 r. wydano arkusze poetów z Przasnysza: Stanisława Radomskiego, Krzysztofa Turowieckiego i Tomasza Wierzbickiego. Ostrołęckimi twórcami zainteresowały się wydawnictwa ogólnopolskie: Pojezierze (1980 – tomik Przydroża D. Maliszewskiego), Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza (1981 – tomik Nie bójcie się dnia E. Kupiszewskiego), PW „Iskry” (1981 – powieść Miałbym taki piękny pogrzeb E. Kupiszewskiego). Członkowie Klubu uczestniczyli w powstawaniu „Tygodnika Ostrołęckiego”, z którym aktywnie współpracowali. Klub odegrał ważną rolę kulturotwórczą w środowisku lokalnym i ogólnopolskim. Wyrazem społecznego uznania było nadanie Klubowi Dyplomu Honorowego Ministra Kultury i Sztuki (20 maja 1977) oraz Medalu pamiątkowego wybitego dla uczczenia 150. rocznicy bitwy pod Ostrołęką (26 września 1981)[1].
Polaryzacja[edytuj | edytuj kod]
Kolejną siedzibą Klubu Literackiego „Narew” w Ostrołęce stał się lokal, udostępniony przez Spółdzielnię Mieszkaniową. Funkcję prezesa pełniła Irena Knapik-Machnowska (od 18 grudnia 1985 r. do 30 marca 1990 r., wcześniej była sekretarzem). Mimo że publikacje Klubu Literackiego „Narew” liczyły się w dorobku literatury krajowej, członkowie Klubu, borykając się z trudnościami finansowymi i lokalowymi, w 1990 r. musieli podjąć decyzję o zawieszeniu wspólnej działalności. W 1989 r. Wojciech Woźniak założył kwartalnik literacko-społeczny „Pracownia”[6] o zasięgu ogólnopolskim. Czasopismo zyskało uznanie wybitnych autorów, jednak tragiczna śmierć redaktora naczelnego w 2003 r. położyła kres wydawaniu „Pracowni” (wyszły 32 numery). W latach 1995–2000 Irena-Knapik Machnowska wspólnie z Edwardem Kupiszewskim prowadziła Salon Literacki, którego 15 spotkań odbyło się w Galerii Ostrołęka, a teksty uczestników wieczorów literackich były zamieszczane w czasopiśmie „Salon Literacki Ireny Knapik-Machnowskiej i Edwarda Kupiszewskiego” (dwa numery)[7]. Edward Kupiszewski założył w 1991 r. pismo studenckie „Parnasik”[8]. 9 września 1996 r. powstało Koło Literatów przy Towarzystwie Przyjaciół Ostrołęki, prezesem został Alfred Sierzputowski[8]. Członkowie dawnego Klubu zaczęli publikować swoje teksty indywidualnie.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Teresa Kupiszewska , Grupa Poetycka „Narew”, Ostrołęka: Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych im. Stanisława Herbsta, Stacja Naukowa w Ostrołęce, Wojewódzka Biblioteka Publiczna, 1984 .
- ↑ Tadeusz Chudy , Wstęp. w: Almanach Mazowieckiego Ośrodka KKMP, Warszawa 1973 .
- ↑ Dionizy Maliszewski , Koło Prób Literackich Zakładowego Domu Kultury Ostrołęckich Zakładów Celulozowo-Papierniczych, „Pięć Rzek” (R. 11 nr 4), 1967 .
- ↑ Jerzy Kijowski , Dzieje Ostrołęki 1944- 2000, Ostrołęka: Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki, 2002, s. 532–533, ISBN 83-88169-18-18-1 .
- ↑ Edward Kupiszewski , O Stanisławie Kałuckim, [w:] Salon Literacki Ireny Knapik-Machnowskiej i Edwarda Kupiszewskiego, Ostrołęka: Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki, 1995, s. 17, ISBN 83-903196-3-2 .
- ↑ Pracownia [online], katalog.czasopism [dostęp 2022-09-30] .
- ↑ Irena Knapik-Machnowska [online], pisarze.pl [dostęp 2022-09-30] .
- ↑ a b Maria Rochowicz , Magdalena Kowalewska (red.), Jubileusz 40-lecia Towarzystwa Przyjaciół Ostrołęki 1982-2022, Ostrołęka: Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki, 2022, s. 15, 17, ISBN 83-64200-63-2 .