Kulkówka rogowa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gałeczka rogowa
Sphaerium corneum[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

mięczaki

Gromada

małże

Podgromada

Heterodonta

Rząd

Veneroida

Rodzina

kulkówkowate

Rodzaj

Sphaerium

Gatunek

gałeczka rogowa

Synonimy
  • Tellina cornea Linnæus, 1758[2]
  • Cyclas cornea Draparnaud, 1801
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Multimedia w Wikimedia Commons

Gałeczka rogowa, kulkówka rogowa (Sphaerium corneum) – holarktyczny gatunek pospolitego, słodkowodnego małża z rodziny kulkówkowatych (Sphaeriidae).

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Należy do rodziny kulkówkowatych (Sphaeridae), gatunek jest jednym z trzech przedstawicieli rodzaju Sphaerium występujących w Polsce[4]. W Polsce znana też pod nazwą zwyczajową jako gałeczka rogowa[5].

Etymologia nazwy[edytuj | edytuj kod]

Epitet gatunkowy (łac. corneus, cornea – rogowy, -a[6]) odnosi się do rogowej barwy muszli osobników tego gatunku[2].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Gatunek palearktyczny[7], nie stwierdzono jego występowania na Islandii[8]. W Ameryce Północnej został introdukowany, występuje w systemie Rzeki św. Wawrzyńca[9]. W Polsce jest gatunkiem bardzo pospolitym, zamieszkującym różne typy zbiorników wodnych i cieków[10]. Nie występuje w wodach na obszarach górskich, na terenach położonych powyżej 450 m n.p.m[7].

Budowa[edytuj | edytuj kod]

Cechy morfologiczne[edytuj | edytuj kod]

Muszla gałeczki rogowej – widok z różnych stron. Okaz znaleziony w jeziorze Passader See w Niemczech, w 1982 roku.
Sposób przemieszczania się gałeczki rogowej: osobnik wysuwa pokrytą śluzem nogę by przyczepić się do podłoża i podciągnąć.

Muszla kulista, stosunkowo cienkościenna. Gładka[11] lub na powierzchni lekko, nieregularnie prążkowana, czasami z silniej zaznaczonymi pierścieniami okresowych przerw przyrostu. Występuje polimorfizm barwy muszli: od żółtobrunatnej do ciemnobrązowej, zwykle ze znacznie jaśniejszą częścią najmłodszą. Szczyt muszli położonym na środku górnego brzegu, mało wystające. Ligamentum zagłębione, słabo widoczne. Rowek ligamentum krótki, ale szeroki. Zamek z płytą stosunkowo wąską, zęby główne i zęby boczne drobne, zęby boczne nieparzyste większe niż zęby parzyste.

Wymiary muszli: długość 8–17 mm, wysokość 7–13 mm, szerokość 6–9,5 mm[12][5][9].

Ciało szarawe lub żółtawe, z długimi, szarymi, na końcu czerwonawymi syfonami. Noga nieco dłuższa niż muszla[9].

Jeden z najbardziej zmiennych małży słodkowodnych, tak pod względem ubarwienia, kształtu muszli jak i zamka. W związku z tą zmiennością wyróżniano szereg form (odmian) [13]:

  • S. corneum f. scaldianum, (Normand) – muszla bardziej trapezowata w zarysie, słabo wypukła. Występuje w dużych rzekach.
  • S. corneum f. nucleus, Studer – muszla kulista, o słabo wystających szczytach, w zarysie przypomina pestkę wiśni. Występuje w stagnujących, zatorfionych zbiornikach wodnych.
  • S. corneum f. firmum, Clessin – muszla mocno wypukła, stosunkowo grubościenna, o wystających szczytach. Występuje w starorzeczach i nadrzecznych stawach.
  • S. corneum f. lacustris, Draparnaud – muszla cienkościenna i płaska. Występuje w drobnych zbiornikach wodnych, rowach melioracyjnych.

Genetyka[edytuj | edytuj kod]

Diploidalna liczba chromosomów 2n=36 (w rzece Niemen stwierdzono polimorfizm kariotypów: obok osobników z 2n=36 chromosomami występowały także osobniki z 2n=30 chromosomami). U formy 2n=30 chromosomy są metacentryczne i meta-submetacentryczne, występowały także małe, niestabilne podczas mitozy, chromosomy B. Tych ostatnich nie stwierdzono u formy 2n=36, występowały u niej natomiast dwie pary chromosomów telocentrycznych i 4 pary subtelocentrycznych, pozostałe chromosomy miały po dwa ramiona. Fuzje robertsonowskie są prawdopodobnie odpowiedzialne za powstanie tego polimorfizmu cytogenetycznego[14].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Zajmowane siedliska[edytuj | edytuj kod]

Gatunek eurytopowy, występuje w śródlądowych wodach bieżących i stojących, w zbiornikach o różnej trofii i wielkości: małych stawach, rowach melioracyjnych, torfiankach, starorzeczach, jeziorach, zbiornikach zaporowych, rzekach i kanałach. Gatunek słodkowodny, toleruje zasolenie wody do 1,67‰. Największe liczebności osiąga w zbiornikach żyznych. W rzekach unika miejsc o szybkim prądzie wody. Jest najbardziej odporny na zanieczyszczenie wody spośród przedstawicieli rodzaju Sphaerium. Wykazuje też dużą odporność na deficyty tlenowe – może przeżyć nawet 2 tygodnie w wodzie całkowicie pozbawionej rozpuszczonego tlenu. Jednak w niekorzystnych warunkach tlenowych osobniki rozwijają się słabiej, mają mniejsze i cieńsze muszle oraz mniej liczne potomstwo. Występuje w osadach dennych o różnym typie, preferuje dno piaszczyste i piaszczysto-muliste. Zasiedlać też może dno muliste, wykazuje dużą odporność na wydzielające się z osadów gazy (amoniak, siarkowodór)[15].

Odżywianie[edytuj | edytuj kod]

Filtrator, odżywia się sestonem odcedzanym za pomocą skrzeli. Z odfiltrowanej zawiesiny do przewodu pokarmowego kierowane są bakterie, drobne jednokomórkowe glony, pierwotniaki, detrytus[16][17]. W związku z dużymi zagęszczeniami, jakie osiąga, oraz dużą aktywnością filtracyjną, pełni ważną rolę w procesie samooczyszczania wód z zawiesin[16]. W poszukiwaniu dogodnego siedliska może wspinać się na rośliny wodne, wykorzystując pokrytą śluzem nogę, którą przyklejają się do podłoża a następnie podciągają całe ciało[18].

Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]

Gatunek hermafrodytyczny. Jaja pojawiają się u osobników mających długość ok. 4 mm. Jaja rozwijają się w torbach lęgowych w skrzelach rodziców, liczba potomstwa zależy od wielkości rodzica (średnio jest to 8-10 osobników potomnych, maksymalnie – 28). Młode osobniki wydostają się z osobnika dorosłego przez syfon wyrzutowy. Długość życia osobnika to około 1 roku. W warunkach klimatu umiarkowanego w Środkowej Europie obserwowane są dwa pokolenia: wiosenne i jesienne. Rozwój tego ostatniego jest zahamowany w okresie zimowym, uwalnianie potomstwa następuje dopiero na wiosnę następnego roku. Uwalnianie młodych jest rozciągnięte w czasie, dlatego pokolenia mogą na siebie zachodzić[7].

Interakcje międzygatunkowe[edytuj | edytuj kod]

Osobniki gałeczki rogowej mogą być żywicielem pośrednim przywr z rodzaju Phyllodistomum[19], Bunodera luciopercae[20], Echinoparyphium recurvatum[21] oraz Gorgodera pagenstecheri, Gorgodera varsoviensis, Gorgoderina vitelliloba[22]. W jamie płaszczowej osobników tego gatunku pasożytować mogą larwy muchówki z rodzaju Cryptochironomus, przebywać tam może również komensaliczny skąposzczet Chaetogaster limnaei. Osobniki gałeczki rogowej mogą też osiedlać się w koloniach gąbek słodkowodnych (Ephydatia fluviatilis, Spongilia lacustris) [23].

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony i pospolity, nie stwierdzono, by istniały zagrożenia dla jego populacji. Na Czerwonej Liście IUCN miał w 2015 roku status gatunku najmniejszej troski (LC)[3].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Sphaerium corneum, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b Linnaeus C. 1758. Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. 10th edition. - Vermes. Testacea: str. 768. Holmiae. (Salvius).
  3. ↑ a b Sphaerium corneum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 124-125.
  5. ↑ a b Urbański 1951 ↓, s. 116.
  6. ↑ Kazimierz Kumaniecki: Słownik łacińsko-polski.. Warszawa: PWN, 1975.
  7. ↑ a b c Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 129.
  8. ↑ J.G.J. Kuiper i inni, Geographical distribution of the small mussels (Sphaeriidae) in North Europe (Denmark, Faroes, Finland, Iceland, Norway and Sweden), „Annales Zoologici Fennici”, 2, 26, 1989, s. 73–101, JSTOR: 23736060 (ang.).
  9. ↑ a b c Species summary for Sphaerium corneum. AnimalBase. [dostęp 2015-08-04]. (ang.).
  10. ↑ Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. III. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2008, s. 370. ISBN 978-83-88147-09-8.
  11. ↑ Urbański 1957 ↓, s. 116.
  12. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 125-127.
  13. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 127.
  14. ↑ Petkevičiūte R., Stunaženas V., Stanevičiūte G. Polymorphism of the Sphaerium corneum (Bivalvia, Veneroida, Sphaeriidae) revealed by cytogenetic and sequence comparison. Biol. J. Linn. Soc. 2006, 89, 53–64. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1095-8312.2006.00657.x
  15. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 90, 127-128.
  16. ↑ a b Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 128-129.
  17. ↑ Tereza Kořínková. Food utilisation in fingernail and pill clams. „Malacologia Bohemoslovaca”. 10, s. 1-4, 2011. ISSN 1336-6939. 
  18. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 63.
  19. ↑ Petkevičiūte R., Stunaženas V., Stanevičiūte G. 2004. Cytogenetic and sequence comparison of adult Phyllodistomum (Digenea: Gorgoderidae) from the three-spined stickleback with larvae from two bivalves. Parasitology 129(6): 771-778, DOI: http://dx.doi.org/10.1017/S0031182004006109
  20. ↑ Wiśniewski, W. L. 1958. The development cycle of Bunodera luciopercae (O. F. Müller). Acta Parasitologica Polonica 6: 289–307.
  21. ↑ Evans N. A., Whitfield P. J. and Dobson A. P. 1981. Parasite utilization of a host community: the distribution and occurrence of metacercarial cysts of Echinoparyphium recurvatum (Digenea: Echinostomatidae) in seven species of mollusc at Harting Pond, Sussex. Parasitology 83(1): 1-12, DOI: http://dx.doi.org/10.1017/S0031182000049982
  22. ↑ Chikhlaev I. Ruchin A. 2014. The helminth fauna study of European common brown frog (Rana temporaria L., 1958) in the Wolga basin. Acta Parasitol. 59: 459-471 DOI: 10.2478/s11686-014-0268-5
  23. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 72.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Andrzej Piechocki, Anna Dyduch-Falniowska: Mięczaki (Mollusca), małże (Bivalvia). T. 7a: Fauna słodkowodna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-11005-8.
  • Jerzy Urbański: Poznaj krajowe ślimaki i małże. Warszawa: PZWS, 1951.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kulkówka_rogowa&oldid=72989223”